30 Ekim 2015 | YORUM 87. Sayı (Ekim 2015)

Osman Boz Atık Yönetimi ve Çevre Danışmanı bozcevre@gmail.com

İlaç atıkları, atık yönetimi sektöründe özel bir öneme sahiptir. İlaç atık üreticisi firmaların, haklı nedenlerle en yüksek noktadaki hassasiyet ve beklentileri, bunun en büyük sebebidir.

Ülkemizde faaliyet gösterenler de içinde olmak üzere ilaç firmaları çoğunlukla global düzeyde üretimleri olan firmalardır ve tüm üretim süreçleriyle birlikte marka imajları da küresel bazda yönetilmektedir.

Sektöre 18 yıl emek harcayan birisi olarak rahatlıkla ilaç sektörünün atık yönetiminin çatısını oluşturduğunu söyleyebilirim. Şüphesiz bunda, atık maddelerin özellikle miadı dolmuş ilaçların herhangi bir şekilde istenmeyen ellere geçmesinden duyulan kaygı olduğu kadar, kurumsal imajlarının ve piyasa algılarının zarar görmesi endişesi olduğu da açıktır. İlaç ve kozmetik atıklarının eski bertaraf uygulamaları (belediyelerin gösterdiği yerlere gömülmesi, basit yakma) nedeniyle ortaya çıkan olumsuzluklar -ki bunlar gömüldüğü yerden çıkarılarak piyasaya sürülmesi veya gömüldüğü toprağın ve alıcı ortamın, dolayısıyla canlıların zarar görmesiydi- nedeniyle sektör artık ayranı üfleyerek içmektedir.

Bugün eski uygulamalardan söz etmek mümkün değildir elbette. En azından zamanının ileri görüşlü bir belediyesinin vizyonu ile Belediye İktisadi Teşekkülü olarak açıldığı, ama henüz lisansı bile olmadığı 1997’li yıllardan itibaren ilaç sektörünün bertaraf partneri olan İZAYDAŞ, sektörün kanayan yarasına derman oldu ve olmaya da devam ediyor. 18 yıldır sürekli ileriye giden işbirliği zaman zaman çeşitli aksaklıklar (kapasite dolulukları, arızi duruş vb.) nedeniyle sekteye uğrasa da halen devam etmektedir. Yine Ekolojik Enerji firması da uzun yıllar sektörün atıklarının bertarafı hizmetini vermiştir.



Diğer taraftan ilaç sektörü, kendi maliyetlerini de yasal zeminde aşağıya çekme gayretinde olduğunu her platformda dile getirmekte, her yıl biraz daha atık yönetimi gider bütçelerini kısmaya gayret etmektedir. Buna paralel olarak, geri kazanım sektöründeki gelişmeler de başta ambalajlar olmak üzere birçok maddenin değerlendirilebilmesine, dolayısıyla ekonomik artı üretilmesine fırsat vermektedir. Sadece blister atıklarının geri kazanıldığı bir tesis Babaeski’de hizmete başladı bile.

Atık yönetiminde,  ilaç sektörünün olmazsa olmazı, izlenebilirlik, denetlenebilirlik, prosesin evrakta ve pratikte net tarifini de içeren en geniş tanımıyla, güvenilirliktir. Zira sektör bu konuda asla taviz vermemesi gerektiğine inandığı birçok acı tecrübeye sahiptir.

Geçmişte ve kısmen de bugün, ilaç sektörü atıklarını klasik yakma dışındaki bertaraf metotları ile bertaraf etmek üzere kabul eden firmaların, hizmetlerini bugün nispeten azalarak sürdürmelerinin altında, ilaç sektörüne verdikleri güveni artırarak devam ettirememeleri yatmaktadır. 

Her sektörde olduğu gibi atık bertaraf işinde de rekabetin korunması ve teşvik edilmesinin hem mevzuatın amacına uygunluk hem de firmalara seçenek sunarak maliyetlerini düşürme, aynı zamanda da rekabetçi ortam nedeniyle hizmet veren bertaraf firmalarının verimliliklerini artırmaları fırsatı yakalamaları ya da buna mecbur kalmaları, piyasa için daha düzenleyici bir rol oynayacaktır.

Ülkemizdeki kamusal iktisadi işletmelerin verdikleri hizmetin bir kısmında veya tamamında rekabet piyasasının dışında kalarak verdikleri hizmetlerin verimliliğinin ve işletme maliyetlerinin ne kadarının politik maliyet olduğu ve bunun neden atık üreticilerince ödenmek zorunda kalındığı sorusu da kabul edilebilir bir cevabı hak etmektedir.

Türkiye AB ilişkilerinde çevre politikalarının önemli bir payı olduğunu biliyoruz. Bu kapsamda, yerli yabancı birçok firma ülkemizdeki atık sektörüne ve özelde de ilaç sektörü atıklarına ilgi duymakta, bu atıkların mevcudun haricinde bertaraf yöntemleriyle daha uygun maliyetlerle bertaraf edilmesine yönelik teknik ve saha çalışmalarını yürütmektedir.

Üzerinde çokça çalışılan ancak maliyetlerin paylaşımı konusundaki anlaşmazlıklar nedeniyle bir süreliğine sümende tutulan evsel ilaç atıklarının ve eczanelerden kaynaklanan ilaç atıklarının belli bir disiplin altında toplanıp bertarafı ile ilgili sürecin, yakında yeniden gündemimizi meşgul edeceği öngörüsüyle, sadece ilaç ve kozmetik sektör firmalarınca üretilen ve zaman zaman 5 bin ton/yıl miktarlara ulaşabilen, dermokozmetik, gıda takviyeleri vb. maddelerden kaynaklanan atıklarla bu miktarın çok daha yukarılara çıkabileceğini öngörmekteyiz. Diğer taraftan evlerden ve eczanelerden toplanabilecek miadı geçmiş ilaç atıklarının sektöre yeni girişleri heveslendireceği ortadadır.

Bu kapsamda bertaraf yönteminden ziyade ilaç sektörünün güvenilirlik, denetlenebilirlik, izlenebilirlik ve şeffaflık beklentilerini karşılamaya aday yatırımcıların, güncel ve nispeten yüksek fiyatlara, alternatif -elbette uygun- fiyat uygulamalarıyla sektöre rekabet, canlılık ve çekidüzen getireceği beklenmelidir.