27 Mart 2015 | YORUM 80. Sayı (Mart 2015)

Prof. Dr. Ahmet Samsunlu İTÜ İnşaat Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi (E) 44. Hükümet İmar ve İskân Bakanı
Mezuniyetimden sonra Almanya’da bir yıl bir mühendislik bürosunda çalıştım. Mezun olduğum Hannover Teknik Üniversitesi (Technische Hochschule) İnşaat Fakültesi İçme Suyu, Atıksu, Su Kalitesi ve Atık Yönetimi Enstitüsü (Das Institut für Siedlungswasserwirtschaft und Abfalltechnik-ISAH)’nde 1965 yılında araştırma görevlisi olarak doktora çalışmama başladığımda, Almanya’da “atıksu” konusunda çok etkin bir kuruluş olan ATV’nin varlığından haberdar oldum. Bir müddet sonra da bu derneğe üye olarak katıldım. ATV’nin ismi daha sonra Almanya Su Ekonomisi, Atıksu ve Atık Derneği-DWA (Deutsche Vereinigung für Wasserwirtschaft, Abwasser und Abfall) olarak değiştirildi.


Atıksu Teknik Derneği (Die Abwassertechnische Vereinigung e.V.-ATV) 1948 yılında kuruldu. Derneğin ana amacı, atıksu tesislerinde çalışanların mesleki bakımından eğitimi idi. Böylece bu tesislerin kurallara göre çalıştırılması hedefleniyordu. Bir diğer hedefi ise atıksu ve atık hakkında ATV-Regelwerk (kural kitap) teklifleri yayınlamaktı. Bu yayınlar sayesinde planlamanın kalitesi, tesislerin inşaatı ve işletilmesi oldukça iyileşti. Böylece mühendislere, tesisleri verimli tasarlamak için gerekli temeller sağlanmış oldu. Ayrıca çalışma alanlarının konuları ile ilgili ulusal ve uluslararası normlar da hazırlandı. Bu normlar, yalnız teknik ve fen bilimlerini değil aynı zamanda ekonomi ve hukuku da kapsamaktadır.


ATV, 5-9 Eylül 1966 yılında Münih’de 3. Uluslararası Atıksu Araştırmaları Konferansı (Third International Conference on Water Pollution Research)’nı tertipledi. Bu Konferans’a 43 ülkeden 1400 ilgili katıldı. Konferans kapsamında açılan sergiye (fuar) 10 ülkeden 151 sergici iştirak etti. Bu sergi bugün en büyük ve dünyaca bilinen IFAT’ın doğup gelişmesini sağladı. Bugünkü DWA, IFAT (Uluslararası Atıksu ve Atık Teknolojisi Fuarı)’ın kurucusu konumundadır. 


O zamanki Almanya’nın başşehri olan Bonn yakınında Bad-Hennef’de genel merkezi bulunan bu derneğin Almanya’daki eyaletleri de dikkate alarak açılmış 7 yerde temsilcilikleri bulunmaktadır. 
2009 yılı verilerine göre DWA yılda yaklaşık 210 alanda 300 toplantı ve seminer tertiplemiştir. IFAT Münih ve Wasser Berlin fuarlarını desteklemiş ve bir gün ile 13 hafta süren mesleki kurslarda yaklaşık 35 bin kişi eğitilmiştir. Meslek eğitimi veren kurslar (atıksu konusunda nitelikli eleman, usta) ile işletme elemanlarına ve mühendislere haftalık kurslar açılmıştır. Buradan da görüldüğü gibi DWA, su ekonomisi alanında eğitim veren öncü bir kuruluştur. Temsilcilikler, bu kursların sorumluluğunu taşıdığı gibi, komşuluk (Die Nachbarschaften) buluşmaları ile halkın katılımı ve eğitimi sağlanmakta ve onlar aktüel konularda bilgilendirmektedir. Temsilciliklerin her türlü sorumluluğunu üstlendiği komşuluk toplantılarında, kendi istekleri ile biraraya gelen ve yerleşimlerindeki su ve atıksu tesislerinin işletilmesini üstlenen insanlar eğitilmektedir. Bu kişiler suların korunmasına ve su developmanına (gelişmesi) katkıda bulundukları gibi, bu tesislerin tekniğin gerektirdiği gibi çalışmasını sağlamaktadırlar. Bana göre bu kuruluşlar Almanya’da küçük yerleşimlerde etkin görev üstlenen gönüllü itfayiciler gibi çalışmaktadırlar.


Bugün yaklaşık olarak bünyesinde 14 binden fazla üyesi olan bu kuruluşa şahıslar üye olabildiği gibi, üniversiteler, firmalar, araştırma kuruluşları, su  birlikleri, su satıcıları ve konuyla diğer ilgililer üye olabilmektedirler. Kuruluş aşamasında ismi ATV olan bu dernek, atıksu uzaklaştırılması ve bertarafı konularında aktif olarak çalışıyordu. 2000 yılında ATV Alman Su Ekonomisi ve Toprak Islahı Derneği (DVWK) ile birleşerek Almanya Su Ekonomisi, Atıksu ve Atık Derneği-DWA  (Deutsche Vereinigung für Wasserwirtschaft, Abwasser und Abfall) adını aldı. ATV gibi DWA da çalışmalarını toplumsal fayda ve hayır gayesiyle yürütmektedir. Yayınlara çok önem veren DWA, 2014 yılında Almanya’nın konu ile ilgili en büyük yayınevlerinden birisi olan F. Hirthammer Verlag’ı satın alarak bu faaliyetini daha da yoğunlaştırmıştır. DWA tarafından uzun yıllardan beri iki bilimsel ve teknik dergi çıkarılmaktadır. Bunlardan KA - Korrespondenz Abwasser, Abfall (KA Atıksu ve Atık Haberleşmesi) aylık olarak yayınlanmaktadır. Diğer dergi KW- Korrespondenz Wasserwirtschaft (KW- Su Ekonomisi Haberleşmesi) olup, yılda üç defa yayınlanmaktdır. Bu iki yayın araştırıcılarla uygulayıcılar arasında köprü kurulmasını ve işbirliğini sağlamaktadır. Yukarıda da bahsedilen ve topluma faydalı olan DWA-Regelwerk (kural kitap) fahri olarak 381 komitede görev üstlenen 2.200 nitelikli işçi, ustabaşı, mühendis ve bilim adamı ve imalatçının serbest zamanlarını kullanmalarıyla hazırlanmıştır. 1948 yılında kısıtlı imkânlarla başlayan çalışmalar bugün 10 ana komite (kendisine bağlı ihtisas komiteleri ve çalışma grupları bulunmaktadır) tarafından içmesuyu temini dışında, su ekonomisinin tüm konularını kapsayacak şekilde yürütülmektedir. Bu komiteler, resmi kuruluşların mevcut sorunlarını dikkate alarak değil, kendilerinin önemli gördükleri konularda çalışmaktadırlar. Başlangıçta sarı kağıda basılan komite çalışmalarına herkes değişiklik teklifi getirebilmekte ve katkıda bulunabilmektedir. Bunlar dikkate alınarak son haline getirilen çalışmalar değerlendirilerek beyaz kağıda basılmakta ve ilgililere gönderilmektedir. Federal ve eyalet yetkili kuruluşları bu beyaz kağıda basılı çalışmaları bağlayıcı Regelwerk (kural kitap) haline getirme yetkisine sahiptirler. 


25 seneden beri DWA Almanya’daki tüm arıtma tesislerinin verimi ve arıtma kapasitesini takip etmekte ve yayınlamaktadır. Böylece bu tesislerin yüzeysel ve yeraltı sularının korunmasına katkısı ortaya konmaktadır. Bu yayında her Alman vatandaşının oluşturduğu atıksu için yılda 143 Avro ödediği ve 2013 yılında atıksu bertarafı için Almanya’da 4,6 milyar Avro yatırım yapıldığı belirtilmektedir. Bu yayınlarda Almanya’da atıksu bertrafıyla ilgili tüm bilgileri bulmak mümkündür. Örneğin Almanya’da 152 milyon eşdeğer nüfusun atıksuyu yaklaşık 10000 kentsel arıtma tesisinde arıtılmakta ve BOI’de yüzde 99, KOI’de yüzde 95, Azot’ta yüzde 82 ve Fosfor’da yüzde 91 bertaraf sağlanmaktadır. 


DWA her yıl su, atık ve toprak koruma alanlarında Almanya ve Avrupa Birliği ile ilgili politik bir memorandum (muhtıra) yayınlamakta ve ilgililere ışık tutmaktadır. Bu memorandumlar politik olmayıp, atıksu ve su konusundaki sorunların nasıl çözüleceğine dönüktür. DWA bu memorandumda; su kaynaklarının dikkate alındığı enerji dönüşümü, iklim değişikliği ile ilgili önlemlerin öncelikle ele alınması, taşkınları önleme çalışmalarının intensiv olarak yürütülmesi, su ekonomisinin sürdürebilirliğini sağlayan altyapı, uygulanabir emirleri ihtiva eden su hukuku,  antropojen iz elementlerinin bertarafına hassasiyet gösterilmesi, azotu indirgeme su çerçeve kuralları, bilgileşim, atıksu harçları, kaya gazı çıkarımında çevrenin, bilhassa yeraltı sularının korunması, fosfor geri kazanımında teknik çözümler, arıtma çamurunun  kaynak olarak kullanılması ile ilgili olarak görüşlerini ortaya koymaktadır. Bu memorandumda politik bir görüş değil, çevrenin korunmasına yönelik teknik hususlar ve çözüm önerileri yer almaktadır. 
Bu kuruluş, dernek statüsünde olmasına rağmen Almanya’da konuyla ilgili kişiler ve tüm kuruluşlar bünyesinde yer almaktadır. Yıllardan beri ortaya koyduğu çalışmaları ile hem Almanya’nın hem de Avrupa Birliği için açıklanan konularda Regelwerk (kural kitap), standart, DIN normlarını, uyulacak her türlü arıtma ve bertarafı hususundaki yasa ve yönetmeliklerini hazırlamakta ve ilgili bakanlıkların değerlendirmesine sunmaktadır.


Örnek olarak bu çalışmalardan atıksu konusunda önemlilerinden bazıları şunlardır: 
- DWA-A 100 Bütüncül Atısuların Uzaklaştırılması (Integrale Siedlungsentwässerung) 
- ATV-A 106 Atıksu Tesislerin Planlanması (Planung/Abwasserbehandlungsanlagen) 
- ATV-DVWK-A 131 Bir Kademeli Aktifçamur Tesisleri (Einstufige Belebungsanlagen) 
- ATV-DVWK-A 134 Pompa Tesisleri (Pumpwerke) 
- DWA-A 202 Atıksudan fosfor uzaklaştırılması (Elimination von Phosphor aus Abwasser) 
- ATV-A 203 Atıksu filtrasyonu (Abwasserfiltration )
- DWA-A 222 Küçük Arıtma Tesislerinin Boyutlandırılması, İnşaası ve İşletilmesi (Bemessung, Bau und Betrieb von kleinen Kläranlagen) 
- DWA-A 704 Atıksu Analiz Metodları (Betriebsmethoden für die Abwasseranalytik) 
- DWA-A 712 Abwasseranlagen in Industrie- und Gewerbebetrieben.


Bu komisyonlar Almanya’da bir kademeli aktif çamur tesislerinin boyutlandırmasında esas alınan ATV 131 gibi bir Regelwerk (kural kitap, standartlar) yaratmışlardır. Ülkemizde de atıksu arıtımında belirli standartlar bulunmadığı için yurtdışı uygulamalar esas alınmaktadır. Aktif çamur sisteminin (prosesinin) tasarımında dünyada Amerikan Metcalf&Eddy (2003), Alman ATV131 (2000) ve Hollandalıların STOWA tasarım yöntemi bulunmaktadır. En çok Alman ve Amerikan standardı kullanılmaktadır. 
Türkiye’de, gerek Alman firmaların ve ortaklarının etkileri, gerekse Alman menşeili kredi kuruluşlarının yönlendirmeleri yanında ihale danışmanlığı yapan şahıs ve kuruluşların projelerin kontrolü aşamasında kendilerine kolaylık sağladığı için ATV 131 standardı yaygın kullanılır hale gelmiştir. Bu gelişme nedeniyle son yıllarda ülkemizde bakanlıklar, belediyeler ve diğer ilgili kuruluşlar boyutlandırmada ATV 131’in yanında tüm DWA yayınlarının esas alınmasını istemektedirler. 


Türkiye’de su konularının ve atık bertarafının gelişmesine katkı sağlayan belirli normları hazırlayan, eğitici kurslar açan, yayınlar yapan ve topluma hizmet eden ülkemizin her yanına yayılmış DWA benzeri bir kuruluş bulunmamaktadır. Böyle bir kuruluşun bulunmaması nedeniyle Almanya’da olduğu gibi bakanlıklar, belediyeler, üniversiteler, mühendislik büroları, uygulayıcılar ve işletmeciler arasında bir köprü kurulamamaktadır ve bunun eksikliği ülkemizde bariz bir şekilde hissedilmektedir. Bu boşluğu doldurmak için adımlar atılması ve DWA benzeri bir kuruluşun kurulması, yalnız yukarıda anlatılan teknik konulara değil, aday ülke olduğumuz AB ‘ye kabulümüzde ve bilhassa çevre konusunda eksikleri tamamlamamız için 68 milyar Avro’luk yatırımın sağlıklı ve AB normlarına uygun şekilde gerçekleştirilmesine büyük katkı sağlayacaktır.
Türkiye’ye dönerken ATV üyeliğinden ayrılmama rağmen halen faaliyetlerini ve yayınları yakinen takip ediyorum. Bu kuruluşun ayrıca yayınlamış olduğu ve her biri birbirinden değerli kitaplarından faydalandım ve yazdığım kitaplarımda kaynak olarak kullandım. 


Kaynaklar
• www. DWA.de
• Prof. Dr. K. H. Krauth (Stuttgart Üniversitesi) ile görüşme
• Doç. Dr. Güçlü İnsel (İstanbul Teknik Üniversitesi) ile görüşme