Prof. Dr. Ahmet Samsunlu
Ä°TÜ Ä°nÅŸaat Fak. Çevre Müh. Böl. ÖÄŸretim Üyesi
44. Hükümet Ä°mar ve Ä°skân Bakanı

GeçtiÄŸimiz günlerde, konusu “Ä°klim DeÄŸiÅŸikliÄŸi ve Adaptasyon” olan ve Mersin’de 2-3 Mart tarihlerinde gerçekleÅŸtirilen 6. Mersin Çevre Kongresi’ne davetli konuÅŸmacı olarak katıldım. 22-24 Mart’ta da Bursa’da gerçekleÅŸtirilen Uluslararası Su ve Çevre Kongresi’ne panelist olarak iÅŸtirak ettim. Her iki toplantıda da üzerinde durulan konulardan biri, “küresel ısınma ve sürdürülebilirlik”ti. Bu nedenle yazımda yenilenebilir enerji konusunun önemi hakkında kongrelerde not ettiÄŸim önemli hususları ve Ä°SKÄ°’nin atıksu arıtımında enerji giderlerini düÅŸürmek için yenilenebilir enerjiden faydalanma çalışmalarını sizlerle paylaÅŸacağım.

Ülkemizde 2017 sonu itibariyle 1029 atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerde nüfusun yüzde 83’ünün atıksuları arıtılmaktadır. 2017-2023 yıllarını kapsayan Atıksu Arıtımı Eylem Planı hazırlanmış olup, eylem planına göre, 2023 yılına kadar toplam 1422 adet atıksu arıtma tesisi daha yapılması öngörülmektedir. Yapılacak bu tesislerin ilk yatırım maliyeti 2016 yılında yapılan hesaplamalarda yaklaşık olarak 9 milyar TL hesaplanmıştır (Akdeniz, 2018).

BüyükÅŸehir belediyeleri tarafından iÅŸletilen tesisler iyi çalışırken, küçük ÅŸehirlere ait tesisler ise iyi çalıştırılamamaktadır. Genelde atıksu arıtma tesislerinin iÅŸletilmesinde tüketilen enerji sarfiyatı çok yüksek olduÄŸu için bazı atıksu arıtma tesisleri, ilgili küçük ÅŸehir belediyelerince çalıştırılamamaktadır.

Türkiye genelindeki tesislerin yüzde 14’ünün hiçbir ÅŸekilde çalıştırılmadığı bilgisi, söz konusu anket çalışması kapsamında elde edilmiÅŸtir. Aynı zamanda, belediyesi tarafından bilgi gönderilmeyen ve yanlış beyan edilen tesisler de göz önüne alınırsa bu rakamın daha da yüksek olması beklenmektedir (Rahmanlar, 2017).

Atıksu arıtma tesislerinin çalıştırılması için teÅŸvik tedbirleri
Bu sorunu çözmek için Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 1 Ekim 2010 tarihli ve 27716 sayılı Çevre Kanunu’nun 29’uncu maddesi uyarınca atıksu arıtma tesislerinin teÅŸvik tedbirlerinden faydalanmasında uyulacak usul ve esaslara dair yönetmelik çıkarılmıştır. Bu yönetmeliÄŸin amacı, alıcı ortamın su kalitesinin yükseltilmesi için alıcı ortama deÅŸarj eden atıksu altyapı tesisi yönetimlerinden, arıtma tesisini kuran, iÅŸleten ve ilgili mevzuatta belirtilen yükümlülüklerini yerine getirenlerin, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 29’uncu maddesinde belirtilen teÅŸvik tedbirleri kapsamında, atıksu arıtma tesislerinde kullandıkları elektrik enerjisi giderlerinin bir kısmının Bakanlıkça geri ödenmesine iliÅŸkin usul ve esasları belirlemektir. Bu yönetmeliÄŸe göre arıtma tesislerinde kullanılan enerji giderlerinin yüzde 50’si Çevre ve Åžehircilik Bakanlığı tarafından karşılanmaktadır.

Önemli sayılara ulaÅŸtırdığımız bu tesisler doÄŸal olarak enerjiye ihtiyaç duymakta olup, bu enerji ihtiyacı iÅŸletme maliyetlerini artırarak tesislerin faaliyetlerini olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle, mevzuata uygun olarak iÅŸletilen, atıksu arıtma tesislerinin enerji giderlerini yüzde 50’sine kadar destek saÄŸlanmakta olup, 2011-2017 yıllarında atıksu arıtma tesislerine enerji teÅŸviki olarak 280 milyon TL ödeme yapılmıştır (Akdeniz, 2018).

Atıksu arıtımında birim enerji tüketimi
Ä°nternette yaptığım bir araÅŸtırmada, enerji tüketimi hakkında yaklaşık bir deÄŸerlendirme yapmak için faydalı olabilecek deÄŸerlere rastladım. AÅŸağıdaki ÅŸekilde görüldüÄŸü gibi Seyhan Atıksu Arıtma Tesisi’nde 1 m3 atıksu arıtımı için ortalama 0.177 kwh toplam enerji kullanıldığı tespit edilmiÅŸtir.

Aynı tesiste harcanan aylık ortalama enerji miktarı ise eÅŸdeÄŸer nüfus dikkate alınarak hesaplandığında kiÅŸi başına harcanan enerji miktarı hesaplanmıştır. Tesiste harcanan aylık ortalama enerji miktarı/eÅŸdeÄŸer nüfus (2014 yılı için)=1044551 (kWh/ay)/1132912 kiÅŸi=0,922 kWh/kiÅŸi=922 W/kiÅŸi olarak bulunmuÅŸtur.

Bu tesiste 2014 yılında ortalama enerji tüketimi 1044551kWh/ay, jeneratör ile üretilen enerji 713300 kWh/ay ve ÅŸebekeden çekilen enerji 331251 kWh/ ay’dır. Üretilen ve tüketilen enerji oranına bakılırsa tesisin enerji geri kazanımının yüzde 67,17 olduÄŸu görülmektedir (Yelmen, 2015).

Almanya’da arıtma tesislerinde kiÅŸi başına yılda tüketilen enerji 20-30 kWh, arıtma tesisinde kiÅŸi başına yılda üretilen enerji ise 20 kWh olarak verilmektedir (Rosenwinkel, 2018). Bu tespite göre Almanya’da da enerji geri kazanımının aynı civarda olduÄŸu görülmektedir.

Ä°SKÄ° enerji maliyetlerini düÅŸürmek için yenilenebilir enerji üretecek
Enerji giderleri atıksu arıtma tesislerine sahip olan belediyeler için önemli bir sorun olup, bütçelerini etkileyen giderlerinin başında gelmektedir.

Ä°SKÄ°’nin 2017 yılındaki elektrik enerjisi tüketimi 1 milyar 265 milyon kwh’dir ve tutarı 403 milyon TL’dir. DoÄŸalgaz tüketimi ise 50 milyon m3 olup, tutarı 48 milyon TL’dir. Bu tüketim deÄŸerleri genel enerji tüketimi bütçesinin yüzde 7’sini oluÅŸtururken, iÅŸletme bütçesinin yüzde 16’sıdır. Atıksu arıtımında elektriÄŸin yüzde 13’ü kullanılırken, doÄŸalgazın da yüzde 98’i kullanılmaktadır. Ä°SKÄ°, enerji giderlerini azaltabilmek için elde ettiÄŸi mevcut enerji kaynakları (anaerobik çamur çürütme vb.) yanında yenilenebilir enerji kaynaklarından da faydalanmaya karar vermiÅŸtir. Bana göre bu atılım Paris Ä°klim AnlaÅŸması’na uyum saÄŸlama yönünde bir iklim deÄŸiÅŸikliÄŸi eylem planı olarak da yorumlanabilir. 

Bu hususta Ä°SKÄ° tarafından yayınlanan tanıtım broÅŸüründe aÅŸağıdaki açıklamalar yapılmıştır:

“Enerji: Uzak ve engebeli coÄŸrafyalardan suyu Ä°stanbullulara ulaÅŸtırırken enerji maliyetlerini düÅŸürmek, yenilenebilir enerji üretmek ve milli enerji politikasına katkıda bulunmak için ihtiyaç duyduÄŸumuz enerjiyi kendimiz üretmek istiyoruz.

Rüzgar Enerjisi: Ä°SKÄ° olarak, Istrancalar’dan Melen’e uzanan geniÅŸ bir alanda, Karadeniz’in kuzey rüzgarlarına açık hava koridorlarının yer aldığı bölgelerde rüzgar türbinleri inÅŸa etmek için ölçümlere devam ediyoruz.

GüneÅŸ Enerjisi: Tesislerimizde bulunan depoların üzerine ve uygun arazilerimizde güneÅŸ ışınımı ölçümleri yaparak, güneÅŸ enerjisi santralleri hazırlıyoruz.

Hidroelektrik Enerjisi: Atıksu arıtma tesisi çıkışları ve su isale hattımızdaki mevcut su enerjisi potansiyelini tespit ederek, su kaynaklı enerjilerin elektrik enerjisine dönüÅŸtürülmesi amacıyla Mikro HES çalışmaları yapıyoruz.

Ä°SKÄ° tarafından yürütülen Istranca’dan Melen’e kadar 7 noktada rüzgar ve güneÅŸ enerjisi potansiyeli araÅŸtırma çalışması yapılmış ve toplam potansiyel 650 MW olarak bulunmuÅŸtur (Tosun, 2018).

Ä°SKÄ° araÅŸtırmaların sonucunda elde edilen 650 MW’lik enerji potansiyelinin kullanımını kısa ve orta-uzun vadede olacak ÅŸekilde gruplandırmıştır.

Kısa vadede inÅŸa edilecek Terkos Celepköy rüzgar enerji santrali ile ilgili bilgiler aÅŸağıda verilmiÅŸtir (Tosun, 2018).

• Kurulacak RES 15 MW gücünde lisanssız olacaktır.
• Üretilen enerji 9,5 km uzaklıktaki Terkos TM’ye nakledilecektir.
• Enerji nakil hattı gölden özel kablo ile taşınacaktır.
• Tesisin % 27 enerjisini karşılayacakır.
• Terkos TM’nin yıllık üretimi ortalama 50 milyon KWh’tır.

Rüzgar enerjisiyle ilgili potansiyel çalışmaları yanında güneÅŸ enerjisi potansiyeli çalışmaları da yürütülmüÅŸtür. Ä°sale hatları üzeri ve depo üzerlerinden toplam 325 MW’lık bir potansiyel tespit edilmiÅŸ, barajlardaysa bu potansiyel 4000 MW olarak hesaplanmıştır.

AÅŸağıdaki tabloda görüldüÄŸü gibi Ä°SKÄ° tarafından 2030 yılında tüketilen tüm enerjinin yenilenebilir enerji kaynaklarıyla karşılanması hedeflenmektedir. Ä°SKÄ°’nin yaptığı bu çalışma, 2017 yılında yayınlanan Türkiye’de Atıksu Yönetimi Çalıştay sonuç bildirgesinde yer alan “Yenilenebilir enerji kaynaklarının atıksu arıtma tesislerinde kullanımı yaygınlaÅŸtırılmalıdır” maddesiyle baÄŸdaÅŸmaktadır.

Ä°klim deÄŸiÅŸikliÄŸi ve Paris AntlaÅŸması
Ä°klim deÄŸiÅŸikliÄŸi konusunda dünyayı kurtaracak bir anlaÅŸma olarak görülen ve Paris’te 195 ülke tarafından imzalanan Paris AnlaÅŸması’nda karbondioksit (CO2), metan (CH4), kloroflorokarbonlar (CFC) ve azotoksit (N2O) gibi sera gazlarının salımlarının azaltılmasını ve yenilenebilir enerjinin kullanılmasını ÅŸart koÅŸmaktadır.

Mersin’de gerçekleÅŸtirilen 6. Çevre Kongresi
Mersin’de gerçekleÅŸtirilen 6. Çevre Kongresi’ne davetli konuÅŸmacı olarak katıldım. Davetli olduÄŸum bu kongreden tebliÄŸimi sunar sunmaz ayrılmadım. Ä°ki gün boyunca ülkemizin çok sayıdaki çevre mühendisliÄŸi bölümünden gelen öÄŸrencilerin sundukları tebliÄŸleri dinledim, izledim ve katkıda bulundum. Ayrıca bu beraberlikte gençlerin çevreye ve ülkemizin çevreyle ilgili sorunlarına gösterdikleri yakın ilgiden büyük bir memnuniyet duydum.

ÖÄŸrencilerin sunmuÅŸ olduÄŸu tebliÄŸlerin çoÄŸunluÄŸu, kongrenin ana konusu olan yenilenebilir enerjiyle ilgiliydi. Bu tebliÄŸlerden Mersin Üniversitesi Çevre MühendisliÄŸi Bölümü öÄŸrencisi Zeynep Bilici’nin “Yenilenebilir Enerji Kaynakları-Rüzgar Enerjisi Teknolojileri” baÅŸlıklı tebliÄŸi, rüzgar enerjisiyle ilgili tüm uygulamaları ihtiva ettiÄŸinden kendisinden bu tebliÄŸini Su ve Çevre Teknolojisi Dergisi’nde yayımlanmak üzere bana göndermesini istedim. Bu tebliÄŸ derginin bu sayısında kendi ismiyle yer almaktadır.

Sizlere bu makaleyi okumayı tavsiye ederken, dünyada ÅŸu anda en çok kullanılan rüzgar türbinleri ses ve gürültü kirliliÄŸine yol açmakta, ayrıca doÄŸal yaÅŸama zarar vermektedir. Enerji üretim sistemlerinin gürültü ve benzeri dezavantajlarını bertaraf eden ve son yıllarda geliÅŸtirilen pervanesiz rüzgar türbinleri, rüzgar ÅŸiddetine baÄŸlı olmadan çalışması, gürültü yapmaması, daha az yer kaplaması gibi nedenlerle istikbal vaat etmektedir. Bu tebliÄŸde rüzgar enerjisi elde edilmesiyle ilgili tüm sistemler ve yeni geliÅŸtirilenler hakkında bilgi verilmektedir.

Bu iki toplantıyı tertipleyenlere ve destekleyenlere teÅŸekkür ediyorum. Bilhassa genç yaşında 6. Mersin Kongresi’nin sorumluluÄŸunu üstlenen Çevre MühendisliÄŸi öÄŸrencisi Ä°rem Koç’a hayat boyu baÅŸarılar diliyorum.

Kaynaklar:
- Akdeniz, R., (2018), “Türkiye’de Atıksu Arıtımı”, Uluslararası Su ve Çevre Kongresi, 22-24 Mart, Bursa.
- Rahmanlar, M., (2017), “Atıksu Arıtma Tesisleri ve Türkiye için Uygun Bir Ä°ÅŸletim Yönetim Model Önerisi”, T.C. Kalkınma Bakanlığı, Yayın No: 2975.
- Rosenwinkel, K.H., (2018), “25 Jahre Siedlungswasserwirtschaft”, Abschiedsvorlesung, Institut für Siedlungswasserwirtschaft und Abfalltechnik, Leibniz Universitaet, Hannover.
- T.C. Çevre ve Åžehircilik Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel MüdürlüÄŸü - Türkiye’de Atıksu Yönetimi Çalıştay Sonuç Bildirgesi (25-27 Nisan 2017-Antalya) http://tucev.org/dosyalar/kitap/AB-atiksu-calistayisonuc-bildirgesi.pdf
- Tosun, Y., (2018), “Ä°SKÄ°’nin Yenilenebilir Enerji Uygulamaları”, Uluslararası Su ve Çevre Kongresi, 22-24 Mart, Bursa.
- Yelmen, B., (2015), “Enerji VerimliliÄŸi-Atık Su Arıtma Tesisi ÖrneÄŸi”,VI. Enerji VerimliliÄŸi, Kalitesi,Sempozyumu, Sakarya Üniversitesi.

E-Dergi üzerinden okumak için lütfen tıklayınız...