Yük. Müh. Enis Burkut
enis@burkut.com.tr

Yeni bir iÅŸletme yatırımı sırasında ana konu yanında, kurulacak iÅŸletmenin su ihtiyacının kaynağı, su miktarı ve su kalitesinin de çok detaylı belirlenmesinde yarar vardır. Çünkü proses suyu kalitesinin uygun olmayışı nedeniyle iÅŸletmeler “Zarar” eder.

Ülkemizde 1990 yılında yeni kurulacak olan bir tekstil boyahanesinin Ä°talyan ortağı da vardı. Tekstil boyahane tecrübesi olan Ä°talyan ortak, Türk ortağına ÅŸunu demiÅŸ: “Biz boyahane makinalarını Ä°talya’dan göndeririz ve bir yıl için boyahane ustası da göndeririz, sen Türkiye’de bir ‘proses suyu uzmanı’ bul, gerisi kolay.” Boyahane yatırımcısı bizi bulduÄŸunda, boyahane binasının henüz mimari projesi dahi yoktu. Yaptığımız araÅŸtırma sonucunda boyahane proses suyu kalitelerine karar verdik, proses suyunun akım ÅŸemasını oluÅŸturduk, hatta prosesten geri kazanılacak su miktarlarına göre geri kazanım depo hacimleri de belirledik. Bu çalışmalarımızdan sonra mimari proje yapıldı. Ülkemizde sanayicilik konusu tarihsel olarak, Ä°talya’ya kıyasla daha yeni olduÄŸu için yukarıda anlatmış olduÄŸumuz yönteme ülkemizdeki yatırımlarda ender olarak rastlıyoruz. Ülkemizde yapılan sanayi yatırımlarında genelde proses suyu miktarı ve kalitesi konuları, inÅŸaat sonlandıktan ve proses makinaları satın alındıktan sonra ele alınıyor, yatırım bütçesinin sonuna gelindiÄŸi için iÅŸletmeye en uygun proses suyu sistemi satın almakta zorluk çekiliyor veya su sistemini yerleÅŸtirecek alan konusunda sıkıntı oluyor.

1990 yılında tekstil boyahanesi kurulurken biz yalnızca “proses suyunu” düÅŸündük. Çünkü 1990 yılında ülkemizde bugünkü yönetmelikler yoktu. Bugün benzer bir iÅŸletme kurulurken, proses suyu miktarı ve kalitesi yanında, Türkiye Cumhuriyeti hukukuna uygunluk konuları da gündem içinde olmalıdır. Ä°ÅŸletmeleri ilgilendiren aÅŸağıdaki yönetmelikleri
hatırlatalım:
• Ä°nsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik, 17.02.2005 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlandı. Ä°ÅŸletmelerde insan kullanımında olan suların bu yönetmeliÄŸe uygun olması gerekir. Gıda iÅŸletmelerinde, Gıda’ya deÄŸen suların da bu yönetmeliÄŸe uyması istenir.

• Lejyoner Hastalığı Kontrol Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, 13 Mayıs 2015 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlandı. Bu yönetmeliÄŸin amacı; lejyoner hastalığına karşı hazırlıklı
olmak, hastalıktan korunmak ve hastalıkla mücadele etmek için alınması gereken tedbirler ile hastalığın bildirimine iliÅŸkin usul ve esasları düzenlemektir. Lejyoner hastalığı “ölümcül” bir hastalıktır, iÅŸletmelerin kendi çalışanlarını ve bu iÅŸletme civarındaki insanları lejyoner hastalığından korumak maksadı ile iÅŸletmelerin birçok önlemler alması ÅŸarttır.

• Su KirliliÄŸi Kontrolü YönetmeliÄŸi, 31/12/2004 tarihli ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlandı. Bu yönetmelik, ülkenin yeraltı ve yerüstü su kaynakları potansiyelinin her türlü kullanım amacıyla korunmasını, en iyi bir biçimde kullanımının saÄŸlanmasını ve su kirlenmesinin önlenmesini sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir ÅŸekilde gerçekleÅŸtirmek üzere gerekli olan hukuki ve teknik esasları ortaya koymaktadır.

• Çevre Denetimi YönetmeliÄŸi, 05.01.2001 tarihli ve 24631 sayılı Resmi Gazete’de yayımlandı. Bu YönetmeliÄŸin amacı, tesislerin kurulması, faaliyete geçmesi ve üretimin her aÅŸamasından atıkların nihai bertarafına kadar çevrenin korunması için çevre denetiminin usul ve esaslarını düzenlemektir. 1990 yılında kurulmuÅŸ olan tekstil boyahanesine kıyasla, 2000’li yıllarda yayınlanmış olan kanun ve yönetmelikler sebebi ile bugün yeni bir sanayi iÅŸletmesi kurmanın zorlukları tabii ki daha fazla. Yatırımcının ana konusu dışında gibi görünen “Su” konusunun yatırım için arazi satın almadan önce araÅŸtırma programı içine alınmasını öneririz.

YATIRIMCI “SU” ILE ILGILI NE GIBI KONULARI DÜÅžÜNMELIDIR?

1. İşletmenin su kaynağı ne olabilir:

- Yeraltı Suları: Ülkemizdeki iÅŸletmelerin birçoÄŸu su ihtiyacını kuyulardan temin eder. Oysa her tesisin altında yeraltı suyu bulunmaz, veya bulunsa dahi kuyu suyu çok kötü karakterli olabilir. Yeraltı su varlığını Devlet Su Ä°ÅŸleri (DSÄ°), Maden Teknik Arama (MTA) gibi müesseselere danışarak bilgi alınabilir. Bu kuruluÅŸlardan bilgi alınamayan yerlerde, yeraltı araÅŸtırmasını bilen jeofizik mühendisliÄŸi kuruluÅŸlarından yardım istemek yerinde olur. Yapılan ilk araÅŸtırmalar sonucu olumlu bir iÅŸaret elde edilirse, kuyu açılır. TekniÄŸe uyulmadan açılan kuyular kısa zamanda çöker veya çokça kum getirmeye baÅŸlar, ayrıca yer üstünden gelen kirli ve gübreli sularla kirlenir.

Yüzey Suları: Göl ve nehir sularından bugünkü teknikler ile yüksek kalitede su elde edilebilir. Yüzey suları mevsime göre çok büyük deÄŸiÅŸkenlik gösterir. Maalesef, sanayi bölgelerinde bulunan yüzey sularımızın birçoÄŸu insan atıkları ile kirlenmiÅŸ durumdadır.

Åžehir Åžebeke Suyu: Ä°ÅŸletmenin su ihtiyacı az ise, “Ä°nsani Tüketim Amaçlı Sular YönetmeliÄŸi”ne uygun olması gereken ÅŸehir ÅŸebeke suyundan yararlanmak en zahmetsiz su elde etme yöntemidir.

2. Suların Ä°ÅŸletmede Kullanım Yerlerine Göre Hazırlanması:

Bir iÅŸletme içinde suyun kullanım yerleri çok farklı su kaliteleri ihtiyacı doÄŸurur. ÖrneÄŸin, bir tekstil boyahanesinde kumaÅŸ yıkaması, buhar kazanı, soÄŸutma suyu sistemi,
laboratuar distile cihazı, bahçe sulaması, yerlerin temizliÄŸi, personel duÅŸları, içme suyu gibi deÄŸiÅŸik cihaz ve sistemler birbirinden farklı su kaliteleri gerektirir. Bu iÅŸletmede istenen en saf su

3. Suların Hazırlanmasında Seçilecek Yöntemler:

Ä°ÅŸletmeye gelen suyun iÅŸletmenin ihtiyacına göre kalitesinin yükseltilmesi için birkaç ÅŸekilde ÅŸartlandırılması gerekir, bu yöntemlere kısaca deÄŸinelim:

- Suların Katılardan Arındırılması: Yüksek miktarda katılar içeren dere ve göl sularının kimyasal “çöktürme” ile ÅŸartlandırılması sonraki filtrasyonu kolaylaÅŸtırır.
Kuyu sularında genelde “çöktürme” ihtiyacı duyulmaz. Çöktürme sonrası su çoÄŸu zaman birkaç kademede filtre edilir. Filtreler katıları tutmakla kalmazlar,
içlerinde bakteri de üretirler. Bu bakteriler hem filtrenin kendisine, hem de su sitemine ve prosese zarar verir. Bakterilerin ürememesi için köklü tedbirler almak ÅŸarttır.

- Suların Canlılardan (Bakterilerden) Arındırılması: Bugün dünyada dezenfeksiyon maksadı ile klor, ozon, ultraviyole, mikrofiltrasyon, ultrafiltrasyon, distilasyon, kaynatma, radyoaktivite gibi yöntemler kullanılıyor. Her bir yöntemin iyi ve kötü tarafları bulunur. Her bir dezenfeksiyon yönteminin iÅŸletmeye uygunluÄŸu tartışılmalı ve buna göre bir veya birkaç yöntem seçilmelidir.

- Suyun Kimyasal Kalitesinin Ä°yileÅŸtirilmesi: Su içinde çözünmüÅŸ mineraller bulunur ve bunlar birçok proseste istenmez. Ä°ki temel yöntem ile suyu saflaÅŸtırmak mümkündür; biri reçineli cihazlar, bunlara “Ä°yon DeÄŸiÅŸtirici” de denir. DiÄŸer yöntem “Ters Ozmoz” tekniÄŸidir. Günümüzde ters ozmoztekniÄŸi ile suyu saflaÅŸtırmak daha çok kullanılıyor. Ancak, iÅŸletmesi
zahmetli olsa da, “Ä°yon DeÄŸiÅŸtirici” sistemi bazı kötü kaliteli sularda daha baÅŸarılı olmaktadır.

4. Su Kimyasalları: Ä°ÅŸletmelerde insani su ve proses suyu hazırlamak için, yukarıda tarif edildiÄŸi gibi bir çok sistem kurulur, fakat bu sistemleri kurmak yetmez. Kurulan su ÅŸartlandırma sistemlerinin ve buhar kazanı, soÄŸutma kulesi gibi cihazların doÄŸru çalışabilmesi için birkaç tür su kimyasalı da kullanmak gerekir. Yatırım sırasında su hazırlama sistemleri seçilirken buna paralel olarak kullanılacak su kimyasallarını da seçmek yerinde olur. Kullanılacak kimyasalın kalitesinden ziyade bu konuda doÄŸru hizmet veren bilgili ve güvenilir ÅŸirketi bulmak daha önemlidir.

Sonuç olarak, yeni yatırımlar sırasında, proses suyu temini ve proses suyu kalitesi de önemsenmelidir. Ä°ÅŸletmelere uygun olmayan suların kullanılışı nedeni ile iÅŸletmeler zarar eder. Ä°ÅŸletmelerde kullanılan suyun kalitesinden kaynaklanan sorunlar nedeniyle iÅŸletmelerin ne kadar çok ekonomik zarara uÄŸradığı henüz ülkemizde dile getirilmiyor ve hesaplanmıyor. Ä°ÅŸletmelerdeki bu zararların önlenebilmesi ve tesislerin daha ekonomik ÅŸartlarda çalışması için yatırımcı yukarıda özetlenen konularda bilgilenmeli veya su tekniÄŸi konusunda uzman bir danışmandan hizmet almalıdır görüÅŸündeyiz.