Frito-Lay firmasının, iki sene önce Sapanca fabrikasında, organik atıkları enerjiye dönüştürme amaçlı hayata geçirdiği "Kompozit Organik Atık Kofermantasyonu ile Organik Gübre ve Hibrit Enerji Üretim" tesisinin ikinci aşaması da tamamlandı.

Birinci aşamada, organik atıkların içerisindeki organik karbon seviyesi ciddi olarak azaltılmış ve aynı zamanda çürümeden ortama bırakılan atıkların yol açtığı yaklaşık 325 bin m³ sera gazı salımı engellenmişti. İşlem sonunda yıllık 500 bin m³, yüzde 60 konsantrasyonda biyogaz elde ediliyordu. Üretilen biyogazla da 65 kwh'lik bir mikro türbin tip kojenerasyon tesisi çalıştırılıp elektrik temin ediliyordu. Kojenerasyon tesisinden açığa çıkan atık ısı da, sıcak suya çevrilip fermantasyon işleminin gerçekleştiği reaktörü ısıtıyordu. Tesiste üretilen 2500 MW/yıl enerjinin yüzde 20'si kendi çalışması için tüketilirken, yüzde 80'lik bölümü de ana fabrikanın enerji tüketiminde tasarruf sağlanmasına katkıda bulunuyordu. Tesiste havasız ortamda toplanan organik atıklar 37 °C'lik sıcaklıkta bekletilerek çürütme işlemine tâbi tutuluyordu. Bu işlem sonucu yıllık 2500 ton organik gübre olabilecek materyal ve 500 bin m³ biyogaz üretiliyordu.

Geçtiğimiz aylarda mevcut 1200 m³ kapasiteli tesis, 4000 m³lük bir kapasiteye çıkartıldı. İkinci tesisin tamamlanmasıyla toplam kapasite şu andaki kapasitenin yaklaşık dört katına ulaştı. Böylece ana fabrikanın enerjisinin yaklaşık yüzde 8'i organik atıklardan karşılanabiliyor. Artırılmış kapasite, fabrikanın bütün organik atıklarını işleyebilecek boyutlara ulaşılmasını sağladı. Frito Lay'in Tarsus fabrikasında da benzer bir tesis kuruldu. Sapanca fabrikasında tamamlanan birinci faz, ikinci faz ve Tarsus'taki tesislerle birlikte toplam 6 milyon dolarlık bir yatırım yapılmış oldu. Frito Lay böylece 13.400 megawatt saat yıllık yenilenebilir enerji ve 15.500 ton/yıl organik gübre üretebiliyor.

Projenin tüm tasarımı ve uygulamasını yapan Arbiogaz firmasının Proje Müdürü Ahmet Musluoğlu'ndan tesisler ilgili bilgi aldık... Arbiogaz ile Frito-Lay'in, 90'lı yıllarda anaerobik atıksu arıtımı ve biyogaz üretimi konusunda gerek Sapanca gerekse de Tarsus fabrikalarında birlikte çözüm ürettiğini ve uyguladığını hatırlatan Musluoğlu şu bilgileri veriyor: "Frito-Lay'in proje departmanı ve Arbiogaz teknoloji geliştirme ekiplerinin ortak fikriyle fabrikada oluşan organik atıklardan ve arıtma tesisi çamurlarından enerji ve gübre elde etmek üzerine fikir birliği oluşturmuşlardı. Bu bağlamda projenin ilk adımı olarak laboratuvar ölçekli 100 lt'lik bir tesisle teknoloji denendi. 1 kilogram organik atıktan elde edilen sonuçlar ile yapılan fizibilite çalışmasının sonuçları uygun bulununca laboratuvar ölçekli tesisten scale up yapılarak büyük tesise geçiş süreci başladı. Bu aşamada, projenin yenilikçi bir proje olması sebebiyle Frito Lay'in danışmanlığını yapan Prof. Dr. Ali Beba'nın önderliğinde TÜBİTAK projesi için hazırlıklara başlandı. Bir TÜBİTAK projesi olması için de Ar-Ge yönünün ağır basması gerekiyordu. Ar-Ge yönünü ortaya çıkartabilmek için Frito Lay'in de onayıyla tesisi iki parçaya bölme kararı alındı. Böylelikle ihtiyaç duyulan kapasitenin Tarsus fabrikasıyla beraber yedide birinin kurulmasına karar verildi. TÜBİTAK tarafından beğenilen ve hakemler tarafından uygun görülen projenin tüm tasarımı ve uygulaması Arbiogaz tarafından yapıldı..."

"Fritolay personelinin anaerobik proses ile 20 yıla yakın bir tecrübesi olduğundan ve de tam verimli çalışması sonucu fizibilitede dahil edilmeyen ilave atıkların da reaktöre beslenmesi ile 600 kW elektrik enerjisi değerinde biyogaz üretildi. Halen 400 kw (330kW+65kW) olan kurulu ko-jen ünitesinin kapasitesinin 650 kW'a çıkartılması için ilave yatırım kararı verildi."

Üniteler...

"Öncelikle atıksu arıtma tesisinde oluşan çamurlar, yoğunlaştırma havuzu çıkışından alınıp üretim esnasında oluşan patates kabukları, üretime girmeyen patatesler, mısır taneleri, raf ömrü dolan cipsler vs. organik katı atıklar ile karıştırılıp belli bir kıvama getiriliyor. Islak çürütme dediğimiz bu sistemin katı madde konsantrasyonunun yüzde 8-12 aralığında olması tercih ediliyor. Dengeleme havuzu adı verilen bir havuzda atıklar, homojen bir şekilde dalgıç tipi karıştırıcıyla 12-20 saat gibi bir süre karıştırıldıktan ve istenilen yoğunluğa getirildikten sonra lob tipi pompalarla reaktörlere besleme yapılıyor. Besleme sırasında ısıtılan reaktör ayrıca yüzey kayıplarına karşı kendi dizaynımız olan ısıtıcılar vasıtasıyla ısıtılıyor. Reaktör, üstten monte edilen top-entry tip dediğimiz ve az elektrik tüketen karıştırıcılar ile sürekli karıştırılıyor. Frito Lay'in atıkları kolay parçalanabilir olduğundan, otuz günün altında 25 günlük bir bekleme süresinde atıklar kolay parçalanıp verim elde edilebiliyor. Parçalanma sonrasında üretilen biyogaz basınçlandırılarak blowerlarla ko-jenerasyon ünitesine beslenmeden önce, dengelenmesi amacıyla 2-4 saat gibi bir süre ile gaz deposunda depolanıyor. Daha önce Frito Lay'in arıtma tesisinde mevcut olduğu için yüzer tavan tip gaz deposu kullanılmıştı. Fermante olan ürün ise bir santrifüj dekantörde katı-sıvı ayrımına tabi olup, sıvı kısım tekrar arıtma tesisine geri devrettirilirken, katı gübre de tarlalara seriliyor. Belli bir oranda arıtma tesisine geri devrettirilen sıvı gübre dekantöre ilave edilen polimer sayesinde atıksu arıtma tesisine fazla bir yük getirmiyor. Yüzde 20 kuru maddeye sahip katı gübrenin şu anda tarlalara serilmesine rağmen kompostlaştırma yöntemiyle daha kararlı hale getirilip satılması veya Frito Lay'in kendi tarlalarında gübreden tasarruf edecek şekilde kullanılması gibi bir çalışma sürdürülüyor..."

Frito Lay Merkez ve Güneydoğu Avrupa Mühendislik Müdürü Oktay Cömert

"2006 yılında yola çıktığımız Pepsico Kürsel Sürdürülebilirlik Stratejisi sürecinde 2015 yılı hedefimizi, enerji tüketimimizi yüzde 25, su tüketimimizi ise yüzde 20 azaltmak olarak belirlemiştik. Bu kapsamda Frito Lay Türkiye olarak organizasyonumuz içinde tutkulu bir şekilde adım adım ilerliyoruz. Kompozit Organik Atık Kofermantasyonu ile Organik Gübre ve Hibrit Enerji Üretim tesisi de bu süreçteki en önemli çalışmalarımızdan birisi... Yaklaşık olarak üç yıldır çözüm ortaklarımız ile 3 aşamada Suadiye ve Tarsus fabrikalarımıza bu tesisi kazandırdık. Amacımız atıklarımızın, yasal gerekliliklerin de ötesinde, öncelikle ülke ekonomisi ve geleceğimize faydalı olmak üzere değerlendirilmesiydi..."

Yedi milyon dolarlık bir yatırıma ulaştık

"2008 yılında TÜBİTAK'ın onay ve desteğini alarak başarılı bir şekilde gerçekleştirdiğimiz birinci aşamadan sonra, 2010 yılı sonu itibari ile 7 milyon dolarlık bir yatırıma ulaştık. Bu sayede fabrikalarımızda kullanmakta olduğumuz elektrik enerjisini yüzde 30'luk kısmını tesislerimizden karşılıyor olacağız. Kofermantasyon sonucu elde ettiğimiz organik malzemeyi de hammadde ihtiyacımızı karşılayan tarlalarda gübre formunda kullanmak üzere araştırmalarımız da devam ediyor. Projemiz ürettiği sonuçlar itibariyle Pepsico içinde örnek alınarak diğer ülkelerde de projelendirilip uygulanmaya başlaması da bizlere ayrıca gurur veriyor."