28 Mart 2017 | TEKNÄ°K MAKALE 101. Sayı (Aralık 2016)

Erkan Demirbaş Antalya Su ve Atıksu Genel Müdürlüğü

1. GİRİŞ

İnsan ile nesne arasındaki karşılıklı ilişkinin bir sonucu olan “bilgi”, çağımızın en güçlü kaynaklarından birisi olarak göze çarpmaktadır. Hızla değişen ve gelişen dünyamızda tek başına bilginin kaynağına ulaşmak yetersiz duruma gelmiştir. Teknolojiden faydalanarak her türlü bilgiye çok kısa bir sürede ulaşmanın mümkün olduğu günümüzde, bilgilerin yönetimi ve en uygun şekilde kullanımı, önemli bir sorun haline gelmiştir. Toplumlar sadece bilgiye erişmek için değil, aynı zamanda onu etkin bir biçimde yönetebilmek için büyük çabalar harcamaktadır (Yomralıoğlu T., 2010). Mekana dayalı verilerin sistemli bir şekilde toplanması, depolanması, saklanması ve etkin bir şekilde analizinin yapılabilmesine imkan tanıyan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) bu noktada toplumlar için önemli bir araç durumundadır. Özetle toplumların konuma dayalı bilgilerin yönetimini ve etkin kullanımını sağlayabilmek için CBS’den faydalanmaları zorunluluk haline gelmiştir.

Coğrafi Bilgi Sistemleri uygulama şekillerine göre farklı isimlerle ifade edilmektedir. Arazi bilgi sistemi, orman bilgi sistemi, kent bilgi sistemi vb... bunlardan birisi de Altyapı Bilgi sistemidir. Bir kentin işlevlerini görebilmesi, büyümesi ve gelişmesi, kentlilere yeterli sağlıklı hizmet sunulabilmesi için gerekli olan içmesuyu, kanalizasyon, doğalgaz, telefon, elektrik gibi yeraltı şebeke sistemlerinin oluşturduğu yapıya “Altyapı” denir (E. Keskin, M., Yılmaz, G.). Söz konusu sistemlere ait verilerin toplanması, depolanması, saklanması, analizi ve kullanıcıya sunulması işlemlerini sağlayan sisteme ise “Altyapı Bilgi Sistemi” denir.

Altyapı Bilgi Sistemlerinin yerel yönetimler tarafından kullanımı her geçen gün yaygınlaşmaktadır. İhtiyaçlar doğrultusunda oluşturulan veri bankası sayesinde şebekeye ait birçok bilgi sorgulanabilir hale gelmektedir. Bu sayede yöneticilerin daha hızlı ve sağlıklı karar vermesine katkı sağlamakta, kurumsal harcamaları azaltma imkanı tanımakta ve iş süreçlerini azaltmaktadır. 

ASAT Genel Müdürlüğü, bünyesinde yürütülen altyapı faaliyetlerinin en uygun şekilde planlanması ve sürdürülebilir bir şekilde işletilebilmesi adına Coğrafi Bilgi Sistemleri çalışmalarına gereken önemi vermektedir. 2000’li yılların başında CBS çalışmalarına başlayan ASAT Genel Müdürlüğü bu alanda önemli adımlar atmış olup, çalışmalarına aralıksız olarak devam etmektedir.

2. UYGULAMA

2.1. Amaç - Kapsam
Coğrafi bilgi sistemlerinin kurulumu sırasında en zahmetli bölüm, mevcut verilerin derlenmesi, toplanması ve elde edilen verilerin en az hata ile oluşturulan sisteme aktarılması işlerini kapsayan bölümdür. Kurulum sonrasında ise en önemli konu, güncelliğin korunması ve verilerin kullanıcılara ulaştırılmasıdır. Verilere ihtiyaç duyan veya duyabilecek kullanıcılara kesintisiz ve sağlıklı bir şekilde verilerin ulaşımını sağlamak gerekmektedir. Verilerin kullanıcılara eşzamanlı ulaştırılması, kullanıcıların iş gücü ve zaman kaybını azaltır, doğru ve yerinde müdahale etme imkanı sağlar ve doğru karar verme kabiliyetini artırır. CBS, kullanıcılara kolaylıklar sunarken, verilerden faydalanan kullanıcıların geri dönüşleri sayesinde sistemin güvenilirliliği ve güncelliği sağlanmış olur.

Güncelliği korunmayan veya kullanılmayan (son kullanıcılara ulaşamayan) sistemler bir süre sonra ihtiyaçları karşılamada ve karar vericilere yön vermede yetersiz kalacaktır. Hatta karar vericileri yanlış kararlar vermeye itecektir. Böyle bir durumda sistem kurulum aşamalarında harcanan zaman, emek ve para boşa gidecektir. Özetle, güncelliği korunmayan veya kullanılmayan sistemler bir süre sonra yok olmaya mahkumdur.
ASAT Genel Müdürlüğü, Altyapı Bilgi Sisteminin temellerini attığı günden itibaren sistemin canlı kalması için güncelleme çalışmaları ve verilerin aktif olarak kullanılması üzerine yoğunlaşmıştır. Bu kapsamda 2006 yılı başında konuma dayalı verilerin toplanması adına haberleşmenin internet üzerinden yapıldığı sabit referans istasyonuna sahip bir GPS sistemi kurulmuştur. Kurulan bu sistem sayesinde güncelleme çalışmaları kapsamında toplanan verilerin güvenirliği, artmıştır. Ayrıca daha az iş gücü ve maliyetle her anlamda kaliteli veri elde edilir duruma gelinmiştir.

Bilindiği üzere CBS, grafik veriler ile öznitelik verilerin ilişkili olarak bir arada saklandığı bir yapıdır. Örneğin altyapı bilgi sisteminde yaygın olarak yer alan vanaya ait kot ve koordinat bilgileri ile (x, y, z) vananın tipi, çapı, markası, kullanıma alındığı tarihi gibi ihtiyaç duyulan öznitelik bilgiler ilişkili olarak aynı ortamda saklanmaktadır. Dolayısıyla CBS’ye yönelik konuma dayalı veriler toplanırken eş zamanlı olarak öznitelik bilgilerinin de toplanıp CBS ortamına taşınması gerekmektedir. Klasik yersel ölçü aletleri ile CBS için veri toplamanın kendi içinde doğurduğu bir takım sorunlar vardır. Herhangi bir noktaya ait öznitelik bilgilerin yersel ölçü aletinden bağımsız kağıt üzerine not alınması en önemli sorunların başında gelmektedir.  Bu şekilde yapılan güncellemelerde verilerin hatalı toplanma olasılığı olduğu gibi, verilerin sisteme aktarılması esnasında da sorunlarla karşılaşmak muhtemeldir. Bu noktada GPS cihazları ile (Gerçek zamanlı kinematik ölçü yapabilen GNSS alıcıları) çalışabilir özellikte mobil CBS yazılımları hem veri toplamada hem de mevcut verilerin kullanımında kullanıcılara önemli avantajlar sağlamaktadır.

Mobil CBS konusu üzerinde bugüne kadar yapılan çalışmalar ve uygulamalar çoğunlukla (mobil) cep, el bilgisayarları, el tipi GPS ya da DGPS kullanılarak yapılmıştır. Söz konusu cihazlarda nokta konum hassasiyeti 1 metre ile 5-6 metre arasında değişmektedir. Konum (x, y) hassasiyetinin (0-5 cm arası) önemli olduğu alanlarda yukarıda belirtilen cihazlar kullanarak ihtiyaçları tam olarak karşılamak mümkün değildir. Altyapı bilgi sisteminde yer alan konum verilerinin hassasiyet aralığı 0 ile 30 cm arasında değişmektedir. Dolayısıyla altyapı bilgi sistemlerinde 1 ile 5-6 metre arasında nokta konum hassasiyeti olan cihazları kullanmak ihtiyaçları tam olarak karşılamakta yetersiz kalacaktır.

CBS çalışmalarında sistem kurulum aşamalarının en sonunda sistemde bulunan verilerin son kullanıcılara ulaştırılması gelmektedir. Bu kapsamda ticari yazılımlardan faydalanılabileceği gibi açık kaynak kodlu yazılımlardan faydalanarak da verilerin servisi mümkündür. 

Bu çalışmada Antalya Su ve Atıksu Genel Müdürlüğü Coğrafi Bilgi Sistemleri çalışmaları kapsamında kullanılmakta olan gerçek zamanlı kinematik ölçü yapabilen GNSS alıcıları (koordinat hassasiyeti 0-3 cm aralığında olan) ile çalışabilen mobil CBS uygulamalarının avantajları ve sağladığı kolaylıklar üzerinde durulacaktır.

2.2. Uygulama
Antalya Su ve Atıksu Genel Müdürlüğü bünyesinde yürütülen CBS çalışmalarının önemli bir bölümünü, güncelleme faaliyetleri oluşturmaktadır. CBS çalışmaları başladığı günden bugüne farklı güncelleme yöntemleri kullanılmıştır. Her geçen gün gelişen teknolojinin sunduğu imkanlar ASAT Genel Müdürlüğü tarafından takip edilmiştir ve yürütülen CBS çalışmalarına uyarlanmıştır. Başlangıçta veriler şematik olarak toplanmış olup, sonrasında yaşanan sıkıntılar gözönüne alınarak yersel ölçü aletlerinden faydalanılmaya başlanmıştır. Özellikle 2006 yılı sonrasında GPS teknolojisinden faydalanılmaya başlanmıştır. Bu kapsamda 2006 yılı başında çalışma yöntemi bakımından Türkiye’de ilk olan haberleşmenin GPRS üzerinde yapıldığı sürekli gözlem yapan sabit referans istasyonu kurulmuştur. Kurulmuş olan bu sistem sayesinde güncelleme çalışmalarında karşılaşılan sorunların büyük bir bölümü ortadan kalkmıştır. CBS çalışmaları için ihtiyaç duyulan veriler sağlıklı, hızlı ve güvenilir bir biçimde yerinde toplanmaya başlamıştır. Mevcut sisteme ilave olarak Mobil CBS programlarının kullanılmasının arazi çalışmalarına olumlu yönde katkı sağlayacağı düşünülmüştür. İhtiyaçlar çerçevesinde Mobil CBS yazılım ve donanımları araştırılmış ve bir takım denemeler yapılmıştır. Yapılan araştırma ve denemeler sonrasında bir mobil CBS yazılımı olan Digiterra programının, beklentileri büyük oranda karşıladığı tespit edilmiş ve kurumumuz CBS çalışmalarında kullanılmaya başlanmıştır. Sözkonusu programın kurumumuz CBS çalışmalarına olan kazanımlarını kısaca aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür;
•    Altyapı bilgi sisteminde yer alan verilere yerinde hızlı ve sağlıklı bir şekilde erişme imkanı sağlaması
•    Arazide güvenilir ve hızlı veri toplama imkanı sunması
•    Müdahalelerin doğru ve hızlı yapılması
•    İhtiyaç duyulabilecek aplikasyonların daha hızlı bir biçimde yapılması
•    Masaüstü CBS programlarının hemen tüm fonksiyonlarını içermesi
•    Büyük boyutlarda verilere dahi hızlı erişim imkanı sağlaması
•    GNSS cihazı ile birlikte çalışabilir olması (Dolayısıyla santimetre hassasiyetinde veri toplama ve aplikasyon yapabilme imkanı sunması vb.) başlıca kazanımlar arasındadır.
Konu başlıklarına göre iş süreci içinde sağladığı kolaylıklar ise üç başlık altında toplanabilir.

Veri Toplama
Kurumumuz tarafından veya yüklenici firmalar tarafından mevcut şebeke üzerinde yapılan değişiklikler (yeni imalatlar, iptal edilen borular, deplase çalışmaları vb.) GPS+Mobil CBS yazılımı kullanılarak koordinat ve öznitelik bilgileri eş zamanlı olarak toplanmaktadır.

Aplikasyon
Vana, tapa, imar aplikasyonları ve boru yeri gösterilmesi gibi durumlarda zaman ve personel yönünden tasarruf imkanı sunmaktadır.

Sorgulama
Veritabanında yer alan bilgilerin sorgulanmasına imkan vermesi, arazi ekiplerimizin işini önemli ölçüde kolaylaştırmaktadır. (Cadde, sokak, boru tipi, ada numarası vs.)

SONUÇ
Veri toplamanın Coğrafi Bilgi Sistemlerinin en zahmetli ayağı olduğu herkes tarafından bilinmektedir. Veri toplanırken yapılan en küçük hatanın bile karar vericileri yanlış yönlendireceği düşünüldüğü zaman, verilerin toplanması esnasında hataların en aza indirilmesi, hatta mümkünse hata yapılmaması son derece önemlidir. GPS cihazları ile (Gerçek zamanlı kinematik ölçü yapabilen GNSS alıcıları) çalışabilir özellikte mobil CBS yazılımları hem veri toplamada hem de mevcut verilerin kullanımında kullanıcılara önemli avantajlar sağladığı kurumuzun yaptığı uygulamada ortaya çıkmıştır. Bu veriler ışığında CBS’den faydalanan (özellikle konum hassasiyetinin 0-100 cm arası olduğu işlerde) kamu kurum ve kuruluşları gerçek zamanlı kinematik ölçü yapabilen GNSS alıcıları ile çalışabilir özellikte mobil CBS yazılımlarından faydalanmaları veri kalitelerini artıracak ve iş süreçlerine önemli katkılar sağlayacaktır.

KAYNAKLAR
-     Yomralıoğlu T., 2010. Coğrafi Bilgi Teknolojileri, Bilim ve Teknik, Eylül
-     E. Keskin, M,. Yılmaz, G., Altyapı Şebekelerinin Yönetiminde Kent Bilgi Sisteminin Önemi,
    URL1, http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/10023.pdf (son giriş tarihi: 26 Eylül 2011).

 

---

R E K L A M