3 Mart 2014 | TEKNÄ°K MAKALE 67. Sayı (Åžubat 2014)

Atıksu Arıtma Tesislerinin Planlama, Tasarım ve İnşaatı ile İlgili Genel İhtiyaçlar ve Şartlar - 2 Prof. Dr. İsmail Koyuncu İTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü
1.2. Tasarım Faaliyetleri
1.2.1. Ön Etüt Raporu


Ön etüt raporunun amacı, proje ile ilgili istek ve ihtiyaçların tanımlanması, projeden etkilenecek veya projeyi etkileyecek kişi ve kurumlar (paydaşlar) ile projeye özgü istek, ihtiyaç ve imkânlarının ortaya konulmasıdır.
Ön etüt çalışması ile
- Proje fikri ya da fikirlerinin kapsamlı bir fizibilite etüdü gerektirip gerektirmediği,
- Hangi konuların (Örneğin teknoloji, deşarj standartları, yatırım maliyetleri vb.) daha dikkatli bir araştırma ve inceleme gerektirdiği,
- Arıtma tesisine bağlı nüfus/eşdeğer nüfus ve debinin yaklaşık değerleri,
- Arıtma alternatifleri ve proses akım şemaları ve parametrik değerlendirme/mukayese tablosu,
- Takribi alan ihtiyacı ve muhtemel yer alternatifleri, muhtemel yer, teknoloji ve maliyetlerle ilgili takribi görüş ve tahminler, ortaya konulur. Bütün bu soruların cevapları ile oluşan nihai değerlendirme, bir ön etüt raporu ile işin sahibi kurum/kuruluşa sunulur.


1.2.2. Fizibilite Raporu
Fizibilite etütleri kesin veya avan projenin hazırlanmasından önce yapılan teknik, ekonomik ve mali etütlerdir. Fizibilite çalışması kapsamında aşağıdaki iş paketleri yer alır:


- Mevcut durum tespiti
- Ekonomik durum ve maddi kaynaklar
- Finansman imkan ve kaynakları: Öz kaynak, hibe, kredi
- Kurumsal yapı: örgütlenme ve eleman kalitesi
- Atıksu arıtma sistemi alternatiflerinin belirlenmesi
- Deşarj ve/veya yeniden kullanım seçenekleri
- Arıtma tesisi için proses/teknoloji alternatifleri
- Arıtma ihtiyaçları (her parametre için)
- Proses alternatiflerinin kavramsal tasarımı ve maliyet mukayesesi
- En uygun sistemin seçimi
- Seçilen sistemin kavramsal tasarımı ve maliyet tahmini
- Bu kapsamda arıtma tesisi kavramsal tasarım projesinin yapılması ile coğrafi konum ve bilgiler, enerji temini, ulaşım durumu, taşkın riski, inşa maliyeti, arazi/zemin ıslah maliyeti, gelecekte tesisin genişletilebilme imkânları vb. hususların belirlenmesi
- Detaylı maliyet analizi (ilk yatırım ve işletme/bakım maliyetlerinin ±%20-30 yaklaşımla tahmini)
- Finans kaynakları ve en uygun finansman seçeneğinin belirlenmesi (Öz kaynaklar, Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası, İller Bankası kredisi, Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası, İslam Kalınma Bankası, AB Fonları, Uluslararası/Ulusal hibeler, vb)
- Tarife önerisi (halkın ödeme kapasitesi ve istekliliği de dikkate alınarak uygun tarife önerisi sunulması)


Bir fizibilite raporu aşağıdaki içerikte hazırlanmalıdır:
- Yönetici Özeti
- Rapordaki terimler, kısaltmalar
- Tablo, Şekil, Çizim ve Ekler Listesi
- Çalışmanın amacını anlatan bir giriş
- Tasarım kriter ve ihtiyaçları
- Proses teknolojisi/proses seçenekleri
- Teknik, mali ve ekonomik analizler
- Sonuçlar ve alınan kararlar
-Nihai çözümle ilgili tavsiyeler
- Faydalanılan kaynaklar
- Ekler (varsa)
Fizibilite çalışmalarında ele alınan hususlar aşağıda daha detaylı olarak verilmektedir.


1.2.2.1. Temel Verilerin Belirlenmesi
Ön Bulguların Değerlendirilmesi: Atıksu ve çamur arıtımı prosesleri, gerekli arıtılmış atıksu kalitesi, yağmursuyu etkileşimi, işletme güvenliği, arıtma tesisi yerinin durumu (zemin özellikleri, taşkın riski, yeraltı suyu seviyesi durumu vb.) ve çevreye etkileri gibi hususlar, ön etüt aşamasında elde edilen verilerden hareketle belirlenmelidir. Zemin özellikleri (bilhassa taşıma gücü), arıtma birimlerinin yerleştirilmesi ve genel yerleşim planının oluşturulması bakımından özel önem taşımaktadır.
Arıtma Prosesi Alternatifleri: Atıksu arıtma prosesleri seçiminde nüfus, atıksu özellikleri ve miktarı ile gerekli arıtma derecesi ve yerel özellikler dikkate alınır. Kentsel atıksuların arıtımında en yaygın teknoloji, biyolojik arıtma (ikinci kademe arıtma) prosesidir. Endüstriyel ve evsel atıksuların birlikte arıtılması durumunda, yüksek miktarda kirletici, zararlı ve zehirli maddeler içeren endüstriyel atıksuların (kanalizasyon sistemine deşarj öncesi) ayrıca arıtılması gerekmektedir. Bu gibi atıksuların evsel atıksularla birlikte arıtımı durumlarında, güvenilirliği ve başarısı kanıtlanmış standart arıtma prosesleri seçilmelidir.


Çamur Arıtımı: Çamur arıtım proseslerine karar verilirken çamur özellikleri ve atık çamurun nihaî olarak uzaklaştırılacağı yerin durumu önem taşımaktadır. Seçilecek çamur işleme/arıtma proseslerinin daha önceden denenmiş ve kararlı prosesler olması gerekmektedir.


Atık Maddelerin Bertarafı: Arıtma sonrası geride kalan atık maddelerin bertarafında; T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik ve Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik esaslarına uyulmalıdır.
İşletme Emniyeti: İşletme hatalarına karşı, tesis işletme el kitabı ile İş Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nde belirtilen önlemler alınmalıdır.
Genişleme (Tevsi): Öngörülen planlamada, tesisin gelecekte ne şekilde genişleyeceği göz önüne alınmalıdır. Nitrifikasyon, denitrifikasyon ve hızlı kum filtrasyonu yanında, fosfor giderimi için biyolojik ve kimyasal prosesler gerekliyse, bunlar da planlama/tasarım sürecinde özellikle dikkate alınmalıdır.


1.2.2.2. Planlama Değişkenleri
Teknik, ekonomik ve ekolojik olarak güvenilir bir planlama, genellikle çözüm değişkenleri olmadan elde edilemez. Aşağıda planlama aşamasında incelenen esas değişkenler özetlenmiştir.
Yapılacak Tahminler: Atıksu arıtma tesisi yapılarının boyutlandırılması, debiler, yüzey yükleri, çamur yaşı, bekletme süreleri gibi proses tasarımı parametrelerine göre yapılır.
Genel Plan: Atıksu arıtma tesisinin genel yerleşimi ve peyzaj düzenlemesi, genel yerleşim planı esas alınarak yapılır.
Hidrolik Profil: Hidrolik profil, arıtma tesisine gelen ana atıksu kolektör kotu, alıcı ortam maksimum su seviyesi, arıtma tesisi içerisindeki yük kayıplarından ve yeraltı suyu seviyesinden büyük oranda etkilenir. Atıksu arıtma tesisinin hidrolik profili, ilk yatırım ve işletme maliyetini etkileyen en önemli husustur. Atıksu kotunun gereksiz yere 1 m fazla yükseltilmesi bile önemli ekonomik kayıplara yol açacaktır.
Tesis ilk Yatırım ve İşletme Maliyetleri: İlk yatırım maliyeti tahminleri, boyutlandırma verilerine ve planlama dokümanlarına göre yapılmalıdır. Ayrıca, işletme maliyetlerinin de proseslere özgü yaklaşık tahmini yapılmalıdır.
Seçeneklerin Ekonomik Mukayesesi: En uygun çözüm, alternatiflerin detaylı olarak değerlendirilmesi sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bazı durumlarda ilk yatırım maliyeti yüksek olabilir. Ancak, işletme maliyeti düşük ise bu dengelenebilir. Dolayısıyla, alternatif proseslerin hem ilk yatırım hem de işletme maliyetleri, proje hizmet ömrü sürecinde detaylı bir şekilde ele alınarak, en ekonomik seçeneğin belirlenmesi önem taşımaktadır.


1.2.2.3. Seçenek Analizi
En uygun çözüm önerisi, ilgili kuruluşlar ve yetkili uzmanlarca uygun bulunan değişkenlerin değerlendirme kriterleri ışığında varılan sonuca göre belirlenir. Seçilen alternatif, çevre mühendisliği, ekonomik ve ekolojik açıdan en uygun çözüme karşı gelmeli ve bu yüzden fizibilite raporu ve uygulama projelerine temel teşkil etmelidir.
Alternatiflerin değerlendirilmesi ve karşılaştırılmasında, yüklerdeki değişkenler, tesisin genişleme (tevsi) olasılıkları, atıksu çamuru bertarafı, işletme emniyeti, ilk yatırım ve işletme maliyeti, çevreye uyumluluk (gürültü kirliliği, koku ve kirlilik emisyonları vb.) gibi hususlar dikkate alınmalıdır. Seçenek analizi çalışması:


- Açıklama raporunu
- İlgili proses ve hidrolik hesaplarını
- Tesisin imar planındaki yerini
- Genel yerleşim planını
- Yapıların genel tanıtımını 
(bina maketleri)
- Yaklaşık maliyet hesabını
içermelidir.


1.2.3. Kavramsal Tasarım (veya bazı hallerde Avan Proje)
Fizibilite çalışması sonucunda karar verilen arıtma prosesi için kavramsal tasarım projesi hazırlanır. Kavramsal tasarım, Fizibilite Raporu’nda seçilen en uygun prosesin Teknik Raporu ile avan proje veya prensip projesini içermelidir. Kavramsal proje veya prensip projesi genelde tesis yerleşim planı, borulama planı, hidrolik profil, P&I Diyagramı ile bazı yapı ve ünitelerin 1/100~1/200 ölçekli prensip çizimlerini içerir. Ancak bazı durumlarda kavramsal proje yerine avan proje detayında proses ve mimari çizimleri (betonarme hariç) de istenebilmektedir.


1.2.3.1. Teknik Rapor
Kavramsal tasarım teknik raporu, fizibilite çalışmasında elde edilen bir takım bilgileri içermelidir. İhtiyaca bağlı olarak raporun amacı ve kapsamı, proje alanı hakkında bilgi, su ve atıksu altyapısı hakkında bilgi, su kalitesi, deşarj ve tasarım kriterleri, proses seçimi, kavramsal tasarım (arazi ve saha, inşaat ve işletme aşamaları, önerilen tesisin yerleşimi ve kavramsal tasarımı, çamurun bertarafıyla ilgili hususlar, atıksu arıtma tesisi proses hesapları, önerilen atıksu arıtma tesisi ünite detayları ile atıksu arıtma tesisinde kullanılacak ekipman listesi) ve eklerini içermelidir. Eklerde; kaynaklar, atıksu arıtma tesisi hidrolik hesapları, maliyet tahminleri, atıksu arıtma tesisi çizimleri (avan veya kavramsal proje düzeyinde) yer almalıdır. Raporda ayrıca, tesis işletimine ait bilgiler, işletme ve bakım için ihtiyaç duyulan personelin nitelikleri ve sayısı hakkındaki gerekli bilgiler de verilmelidir.


1.2.3.2. Mühendislik Hesapları
Proses Hesapları: Proses hesapları, atıksu arıtma tesisinin farklı birimleri için yapılmalıdır:
- Varsa karıştırma ve dengeleme tankları
- İlk arıtma birimleri (ızgara, pompa istasyonları ve kum tutucular)
- Birinci kademe arıtma yapıları (ilk arıtma + ön çökeltim havuzları, çamur yoğunlaştırma, stabilizasyon ve susuzlaştırma üniteleri)
- İkinci kademe arıtma yapıları (birinci kademe arıtma + biyolojik arıtma+dezenfeksiyon)
- İleri biyolojik atıksu arıtma birimleri (biyolojik N, P giderimli ikinci kademe arıtma)
- Üçüncü kademe arıtma (ileri biyolojik arıtma + hızlı filtrasyon, membran proseslerle geri kazanım amaçlı arıtma).


Atıksu arıtma tesisi üniteleri tasarımında esas alınan tasarım kriterlerinin nasıl seçildiği açıklanmalıdır. Arıtma sistemine ait ünitelerin tasarımında esas alınan yaklaşımlar, tasarım parametreleri, kabuller ve kullanılan formüller ve hesaplamalar açıkça belirtilmelidir. Her bir ünite için bulunan boyutlar bir tablo halinde verilmelidir.
Hidrolik Hesaplar: Hidrolik hesaplar, kavramsal tasarım teknik raporunda detaylı bir şekilde yer almalıdır. Hidrolik profilde, bütün havuzlardaki (planlama dönemleri için kurak ve yağışlı hava debileri dikkate alınarak) maksimum ve minimum su kotları, havuz taban kotları, savak kotları verilir. Bazı durumlarda havuzlardan bir kısmının devre dışı kalması gibi durumlar için ilave hesaplamalar da yapılır.


İlk Yatırım ve İşletme Maliyeti: İlk yatırım maliyetinde, inşaat ve mekanik ekipman maliyetlerine ilaveten, tasarım dönemi etüt ve mühendislik hizmetleri bedelleri ile yapım dönemi mühendislik ve müşavirlik masrafları, peyzaj, personel maaşları, zemin araştırması ve diğer (yapı izni gibi) maliyetler, kapsama dahil edilmelidir. Toplam sistem maliyeti, kişi başına ve birim arıtılmış atıksu başına düşen maliyet olarak ayrı ayrı verilmelidir.
İşletme maliyetine dahil bileşenler, işletme ve bakım (her durumda personel ve malzeme maliyetleri ayrı olacak şekilde) maliyetleridir. Toplam yıllık maliyet, kişi başına ve arıtılan birim atıksu miktarı başına hesaplanmalı, yıllık enerji tüketimi değerleri, kWh/kg BOİ5, kWh/N ve kWh/m3 atıksu olarak verilmelidir.
Atıksu Arıtma Tesisi Scada ve Otomasyon Bilgileri: Tesisin kontrol edilmesinde kullanılacak Veri Tabanlı Kontrol ve Gözetleme Sistemi (Supervisory Control and Data Acquisition - SCADA) ve otomasyon konusunda ayrıntılı bilgi verilmelidir.
Kullanılacak Mekanik Ekipman Bilgileri: Kullanılacak mekanik ekipman listesi, özellikleri ve seçilme nedenleri konusunda detaylı bilgi verilmelidir.
İşletme ve Bakım Talimatları: Tesis birimlerine ait işletme ve bakım talimatları ile acil durum talimatları hazırlanmalıdır.


1.2.3.3. Planlama Dokümanları
Çevre Düzeni, Havza Koruma veya (varsa) Nehir Havzası Yönetim Planları 1:25000 veya 1:10000 ölçekli Çevre Düzeni ve Havza Planları, şu içeriğe sahip olmalıdır:


- Karar verilmiş ve planlanmış su koruma alanları, ayrıca mevcut ve planlanan atıksu arıtma tesisleri,
- Sit alanları,
- Atıksu arıtma tesisi civarındaki sel alanları (isimleri, suyun akış yönü, resmi nehir ikâme alanı),
- Diğer atıksu deşarj noktaları,
- Havza içerisindeki diğer atıksu arıtma tesisleri,
- Havza ile ilgili var olan ve planlanan pompa istasyonları ve ana kolektörler,
- Yağmursuyu taşkınları ve yağmur suyu tankları,
- Kanalizasyon planları
Atıksu arıtma tesisi yerinin vaziyet planı: Atıksu arıtma tesisi yerinin genel planı, 1:2500, 1:1000 veya 1:500 ölçekli haritalarda gösterilmelidir. Özellikle, ortalama deniz seviyesinin üstündeki yükseklikler, atıksu arıtma tesisinin ana boyutları, güzergâh ağı, olası genişleme bölgeleri, alıcı ortam deşarjları ile birlikte tapu kaydı planları ve mal sahibi yönlendirmeleri, vaziyet planı üzerinde gösterilmelidir.
Atıksu arıtma tesisinin yerleşim planı: Atıksu arıtma tesisi yerleşim planı, 1:500 veya 1:100 ölçekli olabilir. Yerleşim planı, atıksu arıtma tesisinin yerleştirileceği alanın detaylı planını, arıtma tesisi birimlerini, yardımcı birimleri ve ara borulamaları göstermelidir.
Hidrolik profil: Atıksu arıtma tesisinin en başından en sonuna kadar olan boyuna kesiti, 1:100 ölçekli olarak verilebilir. Yatay ve düşey ölçek farklı olabilir. Yatay ölçek, düşey ölçeğin 1/5’i olabilir.
P&I Diyagramı: Arıtma sistemine ait ünitelerde yer alan elektro–mekanik ekipmanlar ve borulama elemanları P & I diyagramında gösterilmelidir.
Tesis birimlerinin plan ve kesitleri: Tesis birimlerinin plan ve kesitleri, büyük tesisler için 1:200 veya 1:100, küçük tesisler için ise 1/50 veya 1/20 ölçekli olabilir. Bütün önemli binalar üstten görünüşte (plan) ve bazı yan kesitlerde gösterilmelidir (enine ve boyuna kesitler). Yükseltiler bina yüzeylerine eklenmelidir.
Atıksu arıtma tesisi tasarımının hesap raporları ve taslak çizimleri, arıtma tesisi projesini onaylayacak kuruma belirli sayıda sunulur. Rapor ve çizimler üzerinde mutlaka projeyi yapan ve çizenlerin isim ve imzaları yer almalıdır.


1.2.4. Uygulama Projesi
Kavramsal tasarım (veya avan proje) projesinin onaylanmasının ardından uygulama projesi yapılır. İdareler, uygulama projesini kendileri hazırlayarak veya hazırlatarak inşaat ihalesine bu uygulama projesi ile çıkabilirler. Bir diğer alternatif ise işin kavramsal tasarım projesi üzerinden ihale edilmesi ve inşaat işini alan firmanın uygulama projesini gerçekleştirmesidir. Uygulama projesinde, proses hesapları ve çizimlere ilave olarak elektrik, otomasyon, mekanik ve betonarme hesap ve çizimleri de bulunmalıdır.
Atıksu arıtma ve çamur uzaklaştırma birimleri ile civarındaki makine ve elektrik mühendisliği kurulumlarının her türlü sorulardan arındırılmış bir şekilde yerleşim planında gösterilmesi gerekmektedir. Özel ekipmanların, örneğin güç jeneratörü, ısıtma ve havalandırma sistemleri vb. prosesler için konunun uzmanı olan mühendisler projeye dâhil edilmeli ve ilgili projeler hazırlatılmalıdır.
Atıksu arıtma tesisi uygulama projesi ile arıtma tesisleri ünitelerinin konumları ve esas boyutları, farklı uygulamaya meydan vermeyecek, ihaleye, metraj ve keşfin hazırlanmasına zemin teşkil edecek şekilde detaylı hazırlanmalıdır.
Bir atıksu arıtma tesisi uygulama projesi aşağıdaki rapor ve ekleri içermelidir.


1.2.4.1. Atıksu Arıtma Tesisi Uygulama Projesi Açıklama Raporu
Bu raporda, arıtma tesisini oluşturan her bir ünitenin boyutlandırılma ve projelendirilme esasları, bu sırada yapılan kabuller, kabullerin dayandırıldığı kaynaklar ve işletilme şartları ve hizmet gerekçeleri açıklanmalıdır. Betonarme ve elektrik-mekanik hesaplamalar da ayrıca verilmelidir.


1.2.4.2. Atıksu Arıtma Tesisi Uygulama Projesi Ek Dökümanları


a) Bölgesel konum planları: 1/25.000 veya 1/5.000 ölçekli veya mevcut altyapı tesisleri ile yapılacak tesisleri toplu halde gösterebilecek ölçekte olmalıdır. Planda, mevcut ve yapılacak yeraltı ve yerüstü tesislerini, borulama planları, arazi sınırları, yol durumu, enerji temini, drenaj sistemi ve deşarj yapılacak yerler ayrıca gösterilecektir.


b) Genel yerleşim planı: 1:200 veya 1/100 ölçekli planlanan arıtma tesisi ve yardımcı üniteleri, yollar, bekçi kulübesi, çitler, ana giriş kapısı, aydınlatma direkleri, vb. gösterilecektir.


c) Borulama planı: 1:200 veya 1/100 ölçeklidir. Genel vaziyet planındaki arıtma üniteler arasında ve tesis içlerinde planlanan bütün boru ve açık kanalların hem hat tanımları yapılacak ve hem de P&I projelerinde kullanılacak KOD ve SEMBOL’ler ile adlandırılacaktır.


d) Hidrolik profil: Tesise ait hidrolik profil, ünitelerin boy kesitlerini de gösterecek şekilde çizilecektir. Hidrolik profil giriş yapısı ile varsa depolama yapılarını da içine almalıdır.


e) P&I diyagramı: Hem hat tanımları ve hem de P&I projelerinde kullanılan kod ve semboller kullanılarak tesise ait P&I diyagramları verilecektir.


f) Tesisin ve her bir ünitenin mimari plan ve kesitleri: 1/100 veya 1/50 ölçekli


g) Üniteleri yeteri derecede tanımlayacak mimari detaylar: 1/20, 1/5, veya 1/1 ölçekli


h) Tesis yerinin tesviye edilmiş tesviye eğrili haritası ve buna dayalı kazı ve dolgu planları ve kesitleri: 1:500 veya 1:100 ölçekli


ı) Arıtma tesisi yeri ve ünitelerinin yeraltı suyu ve temel (zemin) drenaj planları ve bunların tahliye ayakları plan ve kesitleri (Drenaj Projesi): 1/50 ölçekli.
Arıtma tesisinin ve her bir ünitesinin taban temel drenajı projeleri verilecektir. Bu proje kapsamında detaylar ve özellikle deşarj noktası detayları verilecek, feyezan durumlarında sistemin davranışı açıklanacaktır. Sistemin boyutlandırılması ile ilgili açıklamalar proje raporunda verilecektir.


i) Kalıp ve donatı planları: 1/100 veya 1/50 ölçekli, inşaatın projesine uygun yapılabilmesi için kâfi miktarda ve sayıda noktasal detay resimleri


Her bir üniteye ait betonarme projeleri,
1) Perde, kolon, köşe donatısı detayları (1:50-1:25 ölçekli),
2) Çatı döşemesi donatı detayları (1:50-1:25 ölçekli),
3) Temel donatı planı ve kesitleri (1:50 ölçekli),
4) Perde betonu donatı detayları (1:25),
5) Kiriş ve delik donatı detayı (1:25),
6) Donatı metraj listesinden oluşabilir.


j) Mekanik donanım planları: 1/25 ölçekli kullanılan bütün ekipmana ait plan ve detaylar
Mekanik donanım planları,
1) Pompa odası tesisat yerleşim planı (1:25 ölçekli),
2) Pompa odası tesisat yerleşim kesitleri (1:25 ölçekli),
3) Genel tesisat detaylarından oluşabilir.


k) Arıtma Tesisi yardımcı ünitelerinin ve gerekirse çevreyi kapsayan elektrik ve aydınlatma projeleri.
Pompa istasyonu, diğer bütün birimler ve gerekirse çevreyi kapsayan elektrik-aydınlatma projeleri:
1) Elektrik projeleri (1:100 ölçekli),
2) Elektrik donanımı ve detaylarından oluşabilir.


l) Zemin sondaj kuyularının röperli haritaları ve logları
m) İdarece gerekli görülen diğer plan, kesit, görünüş, detay, hesap ve bilgiler (içme suyu, atıksu, yağmursuyu şebekeleri vb.)


1.2.4.3. Keşif, Metraj ve İhale Dosyaları


a) Metraj
Projede yer alan farklı yapıların her birisi için ayrı ayrı metraj listeleri hazırlanacaktır. Metraj listelerinde, işin tamamlanması için gereken iş kalemleri birim fiyat poz no’larına göre sıralanmalıdır.


b) Keşif
Analize esas rayiçler, projenin İdare’ye verildiği yıla ait olacaktır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve ilgili idarece geçerli kabul edilen diğer kuruluşların rayiç, analiz ve birim fiyatları kullanılacaktır. Birim fiyatları bulunmayan iş cinsleri için yüzde 25 oranında yüklenici kârı ve genel masraf karşılığı düşünülerek gerekli pozların analizi yapılacaktır. Hesap sonuçları yuvarlatılır.
Keşif cetvelleri, metrajlar esas alınarak hazırlanır. Keşif cetvellerinde poz.nosu, kısaca işin tanımı, ölçü birimi, miktarı, birim fiyatı, tutarı gösterilir. Keşif cetvellerine, gerekirse belgelendirilmiş kamulaştırma bedelleri ilave edilir. Ayrıca keşif özeti verilir. Fiyat farklarının verilip verilmeyeceği, verilecek ise verilme şartları açıklanmalıdır.


c) İhale Dosyaları
İnşaat ihalesine esas teklif alma şartnamesi, sözleşme gibi standart dokümanlar İdare’ce yükleniciye verilir. Yüklenici (müteahhit veya proje birimi), özel teknik şartnameleri, standartları, malzeme listelerini vb. dokümanları hazırlayacaktır.


1.2.4.4. İş Sonu (As-Built) Projeleri
Uygulama projeleri, idareye onaylattırıldıktan sonra uygulamaya aktarılır. Uygulama sırasında projede yapılan zorunlu değişiklikler projeye işlenmelidir. Uygulama sırasındaki değişikliklerin işlendiği nihai projelere, İş sonu (As-Built) projeleri adı verilir.


1.3. İnşaat ile İlgili Genel Hususlar
1.3.1. İnşaata Hazırlık
Genel İnşaat Kontrolü ve Proje Yönetimi İnşaat projesinin yürütülmesi işi koordinasyonundan, inşaat kontrol birimi sorumludur. İnşaatın başlamasından, yetkili birimlerce kabulüne kadar bu birimin görevi devam eder. Proje kontrolü, inşaat sahibi kurum/kuruluşun görevidir. Bunun için (çoğu zamanda olduğu gibi) bir mühendis görevlendirebilir. Özel firmalar tarafından yaptırılan inşaatlarda kontrollük görevi için gerekirse inşaat yapı denetim firmaları da görevlendirilebilir.


1.3.1.1. Örgütsel Planlama
Tesis yapım işinin gerçekleştirilmesi için aşağıdaki işlerin yapılması gerekmektedir: 
- İnşaat ve işletmeye alma için iş planlarının yapılması,
- İş planlarının sınırlarının belirlenmesi, 
- Süre ve maliyet planı hazırlanması.


1.3.1.2. İhale İçin İhtiyaçların Belirlenmesi
İhale için bazı ihtiyaçların belirlenmesi gerekmektedir. Aşağıda bunlar sıralanmıştır:
- Sözleşme ve teknik şartlara karar verme, 
- Miktarlara karar verme (Gerekli yenilemeler ve giderleri içerecek şekilde),
- Performans tanımını düzenleme: İhale için hazırlanacak ihtiyaç dokümanları (şartnameler), genel, özel ve ek sözleşme durumlarını, ayrıca genel teknik yönetmelikleri ve performans tanımlarını kapsamaktadır.


1.3.1.3. İhale Prosedürü
İhaleler, Kamu İhale Kanunu (KİK) veya uluslararası projeler için uluslararası ihale prosedürlerine göre yürütülür.


a) Kamu İhale Kanunu (KİK)
Bu kanunun amacı, kamu hukukuna tâbi, kamunun denetimi altında bulunan veya kamu kaynağı kullanan kurum ve kuruluşlarının yapacakları ihalelerde uygulanacak esasları belirlemektir. 4734 sayılı kanunda belirtildiği şekilde devlet ihalelerinde Kamu İhale Kanunu geçerli olmaktadır. İhaleler aşağıda verildiği şekilde yapılmaktadır:
Açık ihale usulü: Bütün isteklilerin teklif verebildiği ihale usulüdür. Açık ihale usulü tüm isteklilerin katılımına imkân sağlayan bir ihale usulü olması nedeniyle, ihaleler için tercih edilmesi beklenen bir yoldur.
Belli istekliler arasında ihale usulü: Ön yeterlik değerlendirmesi sonucunda idare tarafından davet edilen isteklilerin teklif verebildiği ihale usulüdür.
Pazarlık usulü: 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’nda belirtilen hallerde kullanılabilen, ihale sürecinin koşullara göre aşamalı olarak gerçekleştirildiği ve bazı hallerde idarenin ihale konusu işin teknik detayları ile gerçekleştirme yöntemlerini ve belli hallerde fiyatı isteklilerle görüştüğü ihale usulüdür.
Doğrudan Temin: 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 22’nci maddesinde belirtilen hallerde ihtiyaçların, piyasada fiyat araştırması yapmak suretiyle doğrudan temin edilebildiği usuldür.
İstisna: 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki idarelerin bu Kanunun 3. maddesinde yapılan düzenlemelere göre gerçekleştirdikleri mal ve hizmet alımları ile yapım işlerine ilişkin alımlardır.


b) Uluslararası İhaleler
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nda “Uluslararası anlaşmalar gereğince sağlanan dış finansman ile yaptırılacak olan ve finansman anlaşmasında farklı ihale usul ve esaslarının uygulanacağı belirtilen mal veya hizmet alımları ile yapım işleri bu kanuna tabi değildir” maddesi de yer almaktadır.
Uluslararası inşaat sözleşmelerinde çeşitli standart kurallar kullanılmaktadır. Bunlardan en önemlisi ve yaygın kullanılanı FIDIC kurallarıdır. “Federation Internationale des Ingenieurs Conceils”in baş harflerinden oluşan FIDIC, Türkçe’de “Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu”na karşılık gelmektedir. FIDIC kapsamında çeşitli ihale yöntemleri mevcuttur. Bunlar aşağıda özetlenmektedir. İşin sahibine “işveren”, projeyi gerçekleştirene de “yüklenici” denilmektedir.


Kırmızı Kitap (Red Book): Sözleşme, projenin veya tasarımın iş sahibi tarafından hazırlatıldıktan sonra ihale edilen projelerde kullanılmaktadır. Yüklenici, iş sahibi tarafından hazırlanmış olan tasarımlar doğrultusunda işin yapılmasında görevlidir. Yapılan işin mühendislik riskleri tamamen işverene aittir. Yapılacak işle ilgili olarak yüklenicinin alternatif çözümleri değerlendirmeye alınmamaktadır.


Sarı Kitap (Yellow Book): Projelendirmenin yüklenici tarafından yapıldığı işlerde kullanılmaktadır. Yüklenici riskin büyük kısmını üstlenmektedir. Kırmızı kitabın tersine, tasarımı gerçekleştiren yüklenici, yaptığı işte geçmiş tecrübe ve birikimlerini de kullanarak kendi tasarımını kullanma imkânı bulmaktadır. İşveren, tasarım ve projeyi yükleniciden talep eder. Uygulamaya başlamadan önce de işverenin tasarımı onaylama veya reddetme yetkisi bulunmaktadır.


Yeşil Kitap (Green Book): Bu kitabın adı “Kısa Sözleşme Formu” (Short Form of Contract) olup, toplam sözleşme bedeli 500.000 ABD Doları’ndan küçük ve/veya süresi 6 ayı geçmeyen projelerde kullanılmaktadır. Sözleşme, iş sahibinin yapmış olduğu bir tasarımın veya kararlaştırmış olduğu bir projenin yüklenici tarafından gerçekleştirilmesini kapsayan işler için kullanılmaktadır. Ayrıca, bu projelerde genelde müşavir yoktur, işveren temsilcisi vardır.


Gümüş Kitap (Silver Book): Yüklenicinin mühendislik, tedarik, yapım işlerinin tümünü üstlendiği anahtar teslimi projelerde kullanılmakta olup, riskin neredeyse tamamı üstlenilmektedir. Genellikle müşavir kullanılmaz ve kontrollüğü işveren kendisi yapar. Yüklenicinin işletmecilik de yapacağı ve dolayısıyla tasarımın uygunluğunun kendisi açısından da önem taşıdığı Yap-İşlet-(Devret) vb projelerde kullanılması tercih edilir.


Turuncu Kitap (Orange Book): İnşaat, çizim ve tasarımlarının yüklenici tarafından hazırlanan, inşaatlarda işveren-yüklenici aralarındaki ilişkinin bir müşavir ile kontrol edilen ve genellikle finansmanı yüklenici tarafından sağlanan projelerde uygulanır. İşveren, yükleniciye çizimler ve hesaplar ile taleplerini bildirmek yerine, yükleniciden beklentilerini “işveren istekleri” adında bir belge hazırlayarak,  sözleşmeye ekler. Özellikle müşavirin denetim ve kontrollerinde bu belge esas alınır. Özellikle uluslararası kredi kuruluşları ilave taleplerle karşılaşmamak için bu sözleşmeyi kullanmaktadır.


Beyaz Kitap (White Book): Beyaz Kitap taraflar arasında yapılacak müşavir mühendislik sözleşmesinin esaslarını ortaya koymak bakımından bağlayıcı olmayan, ancak yol gösterici mahiyette bir kaynaktır.


1.3.1.4.İnşaat Sırasında İzleme 
İnşaatın uygulanması sırasında, inşaat kontrolörlerinin eşliğinde çeşitli yükleniciler tarafından sözleşmenin teknik hizmetlerinin uygulanması, tarih, maliyetler ile ilgili hususların yerine getirilip getirilmediğinin izlenmesi gerekmektedir. Betonarme, mekanik ve elektrik işleri, karşılıklı olarak birbirlerini etkileyebilirler.


1.3.2. İnşaat Denetimi
 İnşaat denetimcisi (idarenin veya özel kuruluşun görevlendirdiği kontrolör, gerekli ise uygun bir uzman ile birlikte), inşaatın teknik şartnameye uygun olarak uygulanması için müteahhidin ve alt taşeronlarının çalışmalarını izler. İnşaat sahasındaki farklı müteahhit iş paketlerini koordine eder, performans ve zaman planlarını izler. Ara onaylar, inşaat denetimcisi tarafından yapılmaktadır. Sonuçlar, bir protokol ile kayıt altına alınmalıdır. İnşaat denetimcisi ayrıca müteahhitler ile birlikte performans ölçütlerini inceler ve bunların hesaplamalarını denetler. Bütün inşaat süresi boyunca inşaattan sorumlu olan bir şantiye şefi görevlendirilir.


1.3.3. Testler ve Teknik Ekipmanın İncelenmesi
Performans doğrulamaları ile ilgili yöntemler ve kapsamı önceden belirlenmelidir. Kabuller, genel kabul görmüş kurallara uygun olmalıdır.


2.3.4. İşletmeye Alma
Atıksu arıtma tesisinin devreye alınması, inşaat denetçisi, müteahhit firma ve ekipman tedarikçileri ve ilgili idari kurumların yakın işbirliği ile yapılır. İşletme personeli, gerekli ölçüm, kontrol ve veri kaydetme gibi işler için eğitilmelidir. Envanter planları ve işletme talimatları eksiksiz bir biçimde olmalı ve ilgili yerlere asılmalıdır. Envanter planları, özellikle onaylanmış planlar ve inşaat sırasında yapılmış değişikliklerin hepsini, işletme talimatları ise çeşitli çalışma koşulları, acil durumlar ve sistem arızaları gibi durumları içermelidir.


1.3.5. Kesin Kabul
Kesin kabul, ihale teknik şartnamesinde belirtilen hususların tamamlanmasından sonra, idari kurum yetkilileri ve müteahhidin hazır bulunduğu ortamda yapılır. 

Kaynaklar
• ATV-A 106 E (1995) Design and Construction Planning of Wastewater Treatment Facilities, German ATV Rules And Standards.


•DIN EN 12255-1 (2002) Wastewater treatment Plants Part 1: General Construction Principles English Version of DIN EN 12255-1.


•TSE EN 12255-1 (2006) Atıksu Arıtma Tesisleri - Bölüm 1: Genel Yapım Kuralları, Türk Standartları Enstitüsü.


•Qasim, S.R. (1999). Wastewater Treatment Plants; Planning, Design and Operation, Technomic Publishing Co. Inc.

 

---

R E K L A M