TEKNÄ°K MAKALE 11. Sayı (Kasım Aralık 2006)

Dünyada farklı örnekleri bulunan "Sürdürülebilir Belde Kalkınması (SBK)" anlayışına paralel olarak gerçekleÅŸtirilen çalışmalar için Ä°stanbul’un 400 km. güneybatısında yerleÅŸik Bozcaada; sosyal, çevresel ve ekonomik deÄŸerleri göz önünde bulundurularak seçilmiÅŸtir.
Sürdürülebilir Kalkınma’nın (SK) bu 3 boyutu içerisinden çevresel kapsam, gerçekleştirilen Strength-Weaknesses-Opportunities-Threats (SWOT) analizi neticesinde değerlendirilmiştir. Varolan "Organik Ada Bozcaada" sloganının yanı sıra Yerel Gündem 21 uygulamaları çerçevesinde kimlik oluşumu için gerekli kriterler saptanmış ve "Hedef % 100 Yenilenebilir Enerji" kimlik oluşumu doğrultusunda saptama ve çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Söz konusu çalışmalar evsel katı atıkların minimize edilmesi için tasarlanmış atık-türevi-yakıt, gazlaştırma ve enerji üretim tesisinin Yaşam Döngüsü Değerlendirmesinin (YDD) GaBi 4 mühendislik programı ile saptanması yönündedir.

Bozcaada katı atıklarının minimize edilerek enerji kaynağı olarak kullanımına katkısı bulunan aktörleri arasından seçilen turist konaklama servisleri için çevresel işletme olma yönünde ilgili Avrupa Birliği (AB) eko-etiket kriterleri karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiş ve yatırım önerilerinde bulunulmuştur.

Boğaziçi Üniversitesi, Çevre Bilimleri Enstitüsü dahilinde gerçekleştirilen yüksek lisans tezinin amacı "Küresel Vatandaşlık" anlayışı doğrultusunda pilot belde olarak seçilmiş Bozcaada’nın örnek teşkil edebilmesi, edinilen tecrübelerin beldeye özel geliştirilmek suretiyle ülke genelinde yayılmasını sağlamaktır. Söz konusu çalışmanın genelini tanımlayan bu sayıdaki yazı "Hedef % 100 Yenilenebilir Enerji", "Turist Konaklama Servisleri için AB Eko-Etiketleme Çalışmaları", "Atık-Türevi-Yakıttan Temiz ve Sürdürülebilir Enerji Üretimi ve Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi" başlıklı gelecek yazıların giriş yazısı niteliğindedir.

Bozcaada’nın Genel Durumu

37,6 km2’lik alana 39 50’ Ğ 39 47’ ve 025 57’ Ğ 026 05’ kuzeydoğuda, Çanakkale Boğazı’na 12 mil mesafede konuşlu Bozcaada’nın iklimi, kuzey ve güney rüzgarlarının baskın etkisi altında olup tipik Akdeniz ikliminden farklıdır.

Kışın ~2.500 kişi olan nüfusu Haziran Ğ Eylül ayları arasında süren turizm sezonunda 10.000 kişi/gün’e yükselmektedir. Isınma ihtiyacı Ekim Ğ Nisan ayları arasında 1.409 adet bina tarafından 14.090.000 kcal değeri ile mevcuttur.

Adada bulunan 22 otel ve 44 pansiyon aşağıda belirtilmiş turizm kolları için hizmet vermektedir.

Kültür Turizmi% 10
Eko-Turizm% 10
Spor Turizmi% 10
Romantik Turizm% 20
Aile Turizmi% 50

Bozcaada’da Kaynak Yönetimi

(i) Yenilenebilir Enerji Kaynakları

Rüzgar santralı % 40 çalışma verimi ile 12.000 kişinin (yaklaşık 3.000 hane) ihtiyacını karşılayabilmektedir. Üretilen enerji, Çanakkale enerji ihtiyacının % 5’ine cevap verir ve enterkonnekte sistem üzerinden Çanakkale’ye satılıp ihtiyaç duyulan kadarı Bozcaada iç kullanımına yönelik TEDAŞ’tan satın alınır. Üretilen toplan enerji 37.177.530 kWsaat/yıl olup tüketilen enerji yaklaşık 5.604.446 kWsaat/yıl kadardır. Güneş panelleri, binaların % 40’ında bulunup % 40 verim ile işlevseldir.

(ii) Su Kaynakları

Anakaradan gelen suyun miktarı 30 lt/sn’dir. Ada içerisinde 2 adet su kuyusundan temin edilen su miktarı ise 8 lt/sn’dir. Yıllık su tüketim miktarı 672.000 m3/gün’dür. Adada mevcut atıksu arıtma sistemi bulunmamakta ancak 10.000 kişi kapasiteli bir tesis yatırımı için çalışmalar devam etmektedir. Atıksu arıtma sisteminin eksikliği, mavi bayrak uygulamasına geçiş sürecinde engel teşkil etmektedir.

(iii) Sürdürülebilirlik İle Bağlantılı Diğer Konular

a. Sürdürülebilir Tarım

Tüm tarımsal faaliyetler arasında bağcılık öncü konumdadır. Bu alanda 250 kişi istihdam edilmekte ve zirai faaliyetler bölge ekonomisinin % 25’ini, şarap ürünü dahil edildiğinde ise % 50’sini teşkil etmektedir.

Ada tarihinde şarap, yerel kültürün bir parçasıdır ve günümüzde bu yolda yeni insiyatifler de geliştirilmektedir. Örnek olarak; bilinç arttırmak ve ziyaretçileri eğitmek amacıyla kurulmakta olan şarap akademisini gösterebiliriz.

Bağcılık 5.002.500 kütükle gerçekleşir. Bozcaada’nın kendine özgü 4 üzüm çeşidi bulunmakta ve bu durum markalaşma için eşsiz bir fırsat yaratmaktadır. Adada mevcut 4 yerel firmanın çeşitli şarapları ile örtüşmekte olan, zengin, Bozcaada yerel mutfağının adada yetişen otları, Bozcaada deniz ve bağ mahsullerini de kapsayacak şekilde tadına varılabilir. Adaya özgü "Organik Ada Bozcaada" kimliği bu yönde geliştirilen çalışmalar doğrultusunda lanse edilmeye başlanmıştır.

b. Taşımacılık

Ziyaretçilerin turizm beldesi seçiminde bölgeye ulaşımın kolaylığı karar mekanizmasında önem teşkil etmektedir. Bozcaada ulaşımda kolaylıklara sahip değildir. Adada trafik kayıt mekanizması bulunmamaktadır. Biyoyakıt kullanımı olmayıp taşımacılık genelde otomobil, minibüs, motosiklet ve bisiklet aracılığıyla sağlanmaktadır.

Turizm ve Bozcaada

Turizm, dünyanın en büyük servis sektörü olarak sadece güçlü bir ekonomik faktör olmamakla birlikte çevre üzerindeki etkisi büyük ve buna karşılık çevrenin de turizmdeki etkisi fazladır. Günümüzde çevremize verilen değer fazla olduğundan ekonomik ancak çevresel zararları bulunan projeler pratikte uygulanmamaktadır. Turizm karlılığı, beldenin çekiciliğinin korunması ile doğru orantılıdır. Turizm doğru planlanıp uygulanmadığı taktirde yıkıcı etkileri devreye girer.

Genel kabul gören Sürdürülebilir Kalkınma (SK) için çevresel, sosyal, ekonomik olmak üzere 3 boyut mevcuttur. Turizm bu süreçte Yerel Gündem 21 doğrultusunda işlevselleşir. Ortak bir vizyon oluşturulup SK ülkesel boyuttan yerel çerçeveye indirgenerek belirlenen gündem ve hareket planı içeriğinde görev dağılımı gerçekleşir.

SK’nın bir toplumun bilinçli, aydın kesimi tarafından sadece belli günlerde uygulanan anlayış biçimi olmaktan çıkarak küresel anlamda çoğunluk tarafından benimsenmiş bir kültür haline gelmesi önemlidir. Eğer ki SK gelecek için verimli bir model olacaksa; işlevsel, uygulanabilir bir yaklaşım olmalıdır. Bu tanımdan kasıt harcadıklarımızın yerine yenilerini koyabilmemizi garantilemek ve tüketim esnasında gelecek nesillerin üzerine kurulacağı ekosistemi kirletecek veya yıpratacak yan ürünler üretmemektir.

"Turist ürününün" tükettiği turistik beldeler diğer tüketim anlayışlarından farklı olup ürünün tüketiciye götürülmesinden ziyade tüketicinin ürüne götürüldüğü yegane sektördür. Bu yapısal farklılık yerel halk üzerinde yaşam biçimi, gelenekler, salgın hastalıkların yayılması, nüfusta değişim, işgücü ve yerleşim faktörlerini kapsayacak şekilde benzeri olmayan sosyal etkileri yaratmaktadır.

SBK sürecinde halk bilinçlendirilmeli, planlanmamış büyüme ile birlikte çevre üzerinde yıkıcı etkilerin oluşacağı açıklanmalıdır. Sağlıklı SBK uygulamaları için öncelikli kriterler aşağıda sayıldığı gibidir:

a)Turizmde SK uygulamaları için yapılması gerekenlerin anlaşılıp farklı disiplinlerden konu hakkında bilinçlendirilmiş bireyler tarafından belirlenen kavram, metot ve yaklaşımların plan dahilinde uygulanması,

b)Edinilmiş tecrübelerin, verimli çalışmaların belirlenmesinde önemi büyüktür.

c)SK yaşam biçimi, doğal ekosistemi yapay sistemlere tercih eder. Bu sebeple, turist ürünü söz konusu olduğunda hedefin orijinaline yakın tutulması gerekliliği benimsenmelidir.

d)Günümüzde düşük nüfuslu gelişmiş ülkeler, dünya kaynaklarını daha fazla tüketmektedir. "Kim için sürdürülebilir?" sorusunun cevabı karar verme sürecinde önemlidir. 1990 - 1999 yılları arasında toplam enerji tüketiminde, yenilenebilir enerjilerin tüketim payı oldukça az artmıştır ve AB yenilenebilir enerjilerin 2010 yılı % 12 tüketim değerine ulaşması için 2’ye katlanması gerekir.

e)SBK söz konusu olduğunda küresel düşünce tarzı benimsenip etkili olabileceğimiz alanın sınırları tanımlanmalıdır. Bu doğrultuda, eko-etiketleme ve küresel vatandaşlık konuları basamak olarak kabul edilebilir.

f)SK kavramı her ne kadar limitsiz bir süreyi kapsasa da, uzun dönemli çalışmalar ümitsizliğe kapılınmasına sebep olabilir. Bu nedenle belirlenecek ara hedeflere ulaşarak SK doğrultusunda ilerlemek uygun olacaktır. Kısa (4 yıl), orta (10 yıl), uzun (10 yıldan uzun) vadelerle hedefler gruplanır.

g)Yerel halk değerleri ve politik birimler SK şeklini etkileyen parametrelerdendir.

Sayılan öncelikli kriterler göz önünde bulundurulduğunda belirlenecek SK gündemini desteklemek adına altta sıralanan hususların iyileştirilmesi gerekir.

Beldeye gelen ziyaret sayısının arttırılması,
Turizm altyapısını planlamaya yönelik mecburi vergi çalışmasının gerçekleştirilmesi (eko-vergi),
Beldenin kaynaklarının korunmasına yönelik yönetmelik çalışmalarının oluşturulması,
Yüksek kalitede servis sunumu ve personel yetiştirilmesi için sertifika programları ve standartların belirlenmesi çalışmaları,
STK’larla ortak çalışmaların yürütülmesi.

Bozcaada’da SBK uygulamaları için bir hedef belirlenip bu yönde strateji kurulumu gereklidir. Belde üzerinde iç ve dış faktörlerin yarattığı güç-zayıflık-fırsat-tehditleri belirlemek için SWOT analizinde saptamalar gruplandırılmıştır. SK 3 boyutu ile ilişkilendirilen SWOT analiz verileri

-Ekonomi/üretim sektörü/KOBİ’ler
-Coğrafi gelişim
-Taşımacılık/iletişim/enerji
-Çevre/yaşam kalitesi
-Kültür/turizm
-İnsan kaynakları başlıkları altında toplanmıştır.

SBK amaçlı geliştirilen belde yönetim modelleri uluslararası platformlarda tartışılmakta ve Avrupa ödüllerine aday gösterilmektedir. Bu gibi modellerin faydaları altta sıralandığı gibidir:

- Yerel halkın üretim potansiyelinin KOBİ’ler kurarak geliştirilmesi,
-Bölgesel katılım, yerel gelişim, yaşam merkezleri ve birlikler arasında güç birliği yaratılması,
-Kültürel yapının yeniden değerlendirilmesi,
-Hijyen ve sağlık ortamının geliştirilmesi,
-Doğal alanların aktif korumasının sağlanması,
-Bilimsel aktivitelerin desteklenmesi (biyo-çeşitliliğin araştırılması, çevre bilincinin oluşturulup yayılması, bölgeye özel türlerin korunması)

SWOT analizi saptamaları ve uygulama için Bozcaada’ya özel oluşturulan strateji modeli doğrultusunda belirlenen hedef; kaynak ve teknoloji kullanımına dayalı buluşların Bozcaada kimliğini oluşturmak adına kullanımı, prensipler paralelinde "Hedef % 100 Yenilenebilir Enerji" kimliğinin yerleştirilmesidir. Belirlenen kimlik oluşumuna katkısı bulunacak Atıktan-enerji tesisi çalışması bilgilendirme yazısı ileriki sayılarda detaylandırılacaktır.

Referanslar

[1] McIntosh, R., Goeldner, C., Ritchi, B., 1995. Tourism Principles, Practices, Philosophies, John Wiley & Sons Inc., New York, 368-388.

[2] International Council on Local Environmental Initiatives, 1999. Tourism and Sustainable Development Sustainable Tourism: A Local Authority Perspective, United Nations Department of Economic and Social Affairs, New York, 1-13.

[3] Rasmussen, B., 2006. Local Agenda 21 in Storstrom County Global Citizen 21, Storstrom County, Denmark, 1-20.

[4] Bozdemir, B., 2005. Bozcaada Governorship Official Documentation.

[5] Oktem U., Karakaya F., 2006. Sustainable Tourism: Çıralı Case Study, Wharton School University of Pennsylvania, Philadelphia, 15.

[6] INTERREG III A Greece Turkey Program Home Page. http://www.interreg.gr/en/EL_TU/docs/common/03_T_SWOT_Analysis.doc; (accessed June 2006).

[7] Kocasoy, G., Margaris, N.S., 2002. Tourism and Environment In The East Aegean With Emphasis To Imbros and Tenedos Islands, Turkish National Committee on Solid Wastes, Greek Ministry of Environment and Public, Development Assistance Committee of OECD, Istanbul, 1-39.

[8] INTERREG III C DestiLink Project, 2005. www.destilink.net, News Letter No. 3, 2006, 7-8. n

N. Selen Önal
GEP Yeşil Enerji Üretim Teknolojileri Genel Koordinatörü
MBA / Boğaziçi Üniversitesi, Çevre Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Öğrencisi

Doç Dr. Nilgün Kıran Cılız
Boğaziçi Üniversitesi, Çevre Bilimleri Enstitüsü
 

---

R E K L A M