11 Haziran 2013 | TESÄ°S 57. Sayı (Nisan 2013)

Necmi Kahraman, Mesut Önem, Meriç Deniz Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı
Kocaeli, 3 bin 505 kilometrekare yüzölçümüyle Marmara Bölgesi’nde Asya ve Avrupa’yı birbirine bağlayan bir kavşak konumunda... 1 milyon 601 bin kişilik nüfusuyla kilometrekare alana düşen kişi sayısı 456 olan Kocaeli, İstanbul’dan sonra nüfus yoğunluğu en fazla olan ilimiz. Şehrin 2025 yılı nüfus projeksiyonunun 3 milyon 900 bin kişi olması tahmin ediliyor. Türkiye’nin ikinci büyük sanayi kenti olan Kocaeli, bünyesinde 15 organize sanayi bölgesi, 2 bin 200 sanayi kuruluşu, 2 Serbest Bölge, 4 Teknopark ve Ar-Ge Merkezi ve 2 üniversite barındırıyor. Gayri safi hasıla büyüklüğü 32,7 milyar dolar olan Kocaeli, oluşan katma değere göre Türkiye’nin 59 ilinin toplamına eşit. Kocaeli’nin sanayileşmesinde en önemli etkenlerden biri tüm ulaşım olanaklarına sahip olması. Kara ve demiryolu ağlarıyla yapılan taşımacılık özellikle Avrupa ve Ortadoğu’ya yapılırken, limanlarla yapılan deniz taşımacılığı da önemli bir boyuta ulaşıyor.
İzmit Körfezi’nde, 2872 sayılı Çevre Kanunu hükümlerine uyulup uyulmadığının denetlenmesi ve idari yaptırım kararı verme yetkisi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 2011/9 sayılı Genelge ile Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı’na verilmiştir.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından verilen yetki doğrultusunda Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı tarafından, kontrol tekneleri ve deniz denetim uçağıyla İzmit Körfezi’nde kirliliğe neden olan unsurlar tespit ediliyor. Söz konusu kirlilik deniz araçlarından kaynaklanıyorsa gerekli idari yaptırım uygulanıyor. Kirlilik karasal kaynaklardan kaynaklanıyorsa durum cezai işlem gerçekleştirilmek üzere yetkili kuruma iletiliyor.
Ayrıca, İzmit Körfezi sınırları içerisinde çeşitli yerlerde yüzer halde bulunan veya birikinti yapan katı ve sıvı atığın temizlenmesi amacıyla 2007 Haziran ayından bu yana Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından deniz temizlik hizmeti gerçekleştiriliyor. Bu hizmet kapsamında Kocaeli Büyükşehir Belediyesi bünyesinde 3 adet deniz temizleme teknesi bulunuyor. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı tarafından 2006 yılından bu yana gerçekleştirilen çalışmalar kapsamında, 361 adet deniz aracına toplam 9.762.858,30 TL ceza-i işlem uygulanmış. Bu süre içerisinde deniz temizleme tekneleriyle yaklaşık 329 ton katı atık bertaraf edilmek üzere deniz yüzeyinden toplanmış.
Gerçekleştirilen denetleme çalışmalarının yanı sıra gemi atıklarının toplanması, taşınması ve bertarafı faaliyetleri, kentsel atık su arıtma tesislerinin işletilmesi faaliyetleri, dere ıslah faaliyetleri, sahil düzenleme ve yüzme alanı oluşturma faaliyetleri de Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından gerçekleştiriliyor.
Ayrıca, deniz suyu kalitesinin izlenmesine yönelik güncel veri sağlanması ve su kalitesinin düzenli olarak izlenmesinin sağlanmasına yönelik Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı ile TÜBİTAK MAM işbirliği çerçevesinde “İzmit Körfezi Su Kalitesinin ve Karasal Girdilerin İzlenmesi ve Kirliliğin Önlenmesine Yönelik Önerilerin Geliştirilmesi” projesi yürütülüyor. Proje kapsamında, İzmit Körfezi’nin su kalitesini belirleyen fiziksel, kimyasal ve biyolojik parametreler saha örneklemeleriyle aylık olarak izleniyor. İzleme sonuçları geçmiş yıllara göre değerlendirilerek temiz bir İzmit Körfezi’ne kavuşmak için izlenecek yollar belirlenecek.
1. GİRİŞ
İzmit Körfezi, üç ayrı bölümden oluşmakla beraber, batıda Yelkenkaya Burnu’ndan başlar ve İzmit ilçesinin önlerine kadar dar ve uzun bir oluk şeklinde uzanır. Kocaeli iline olan kıyı kenar uzunluğu 107 km olan Körfez’in en geniş noktası 10 km, en derin noktası ise 200 metredir.


Körfez, iki tabakalı bir su kütlesine sahip olup, üst tabaka suları Karadeniz kaynaklı, kalınlığı genelde 10-15 metre ve tuzluluğu yaklaşık ‰ 24 olan bir su kütlesidir. Alt tabaka suları ise 25-30 metre derinlikte ve Akdeniz kaynaklı, tuzluluğu yaklaşık ‰ 38.5 olan daha yoğun bir su kütlesidir.


Etrafında kurulu bulunan 35 adet liman-iskele ve pek çok sanayi tesisiyle İzmit Körfezi; ekonomik açıdan önem taşımakla beraber yoğun sanayileşme ve yıllık 12.000-15.000 arası gemi trafiği sonucu çevresel kirlilik yönünden risk altındadır.


26.04.2006 tarihli 5491 sayılı Kanunla değişik 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun “Denetim, Bilgi Verme ve Bildirim Yükümlülüğü” başlıklı 12. maddesinin 1. fıkrasında; “Bu Kanun hükümlerine uyulup uyulmadığını denetleme yetkisi Bakanlığa aittir. Gerektiğinde bu yetki, Bakanlıkça; il özel idarelerine, çevre denetim birimlerini kuran belediye başkanlıklarına, Denizcilik Müsteşarlığı’na, Sahil Güvenlik Komutanlığı’na, 13.10.1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’na göre belirlenen denetleme görevlilerine veya Bakanlıkça uygun görülen diğer kurum ve kuruluşlara devredilir.” hükmü yer almaktadır. Yine Kanun’un “İdari Cezalarda Yetki” başlıklı 24. maddesinin birinci ve ikinci fıkrasında; “Bu Kanunda öngörülen idarî yaptırım kararlarını verme yetkisi Bakanlığa aittir. Bu yetki, 12. maddenin birinci fıkrası uyarınca denetim yetkisinin devredildiği kurum ve merciler tarafından da kullanılır.” hükümleri yer almaktadır. Bu hükümler gereğince Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 2006/13, 2009/13 ve son olarak revize edilen 2011/9 sayılı genelge ile Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı’na İzmit Körfezi’nde denetim ve idari yaptırım kararı verme yetkisi devredilmiştir.


2. MATERYAL VE METOD


2.1. Kontrol ve denetim çalışmaları
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 2011/9 sayılı Yetki Devri konulu genelge ile K.B.B. Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığına yapılan yetki devri doğrultusunda İzmit Körfezinde kontrol tekneleri ile denetimler gerçekleştirilmektedir. Bununla birlikte; 03.04.2007 tarihli ve 26482 sayılı “Çevre Kanununa Göre Verilecek İdari Para Cezalarında İhlalin Tespiti ve Ceza Verilmesi ile Tahsili Hakkında Yönetmelik” in 7. maddesinin 2. bendinde yer alan “Denizlerde idarî para cezası vermeye yetkili kurum veya kuruluşların yetkili oldukları alanlarda sürekli olarak havadan, karadan ve denizden kontrol ve izleme yapmaları, kontrol, izleme ve haberleşme için gerekli her türlü tedbiri almaları esastır.” hükmü doğrultusunda kontrol uçağı ile havadan da denetimler gerçekleştirilmektedir.


K.B.B. Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı tarafından gerçekleştirilen denetimler, caydırıcılığı artırmak ve denetim etkinliğini optimum seviyeye çıkartmak adına günün değişik saatlerinde gerçekleştirilmektedir. Söz konusu denetimler, konusunda uzman ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından verilen eğitimler neticesinde “Gemilerden Kaynaklanan Deniz Kirliliğinin Kontrolüne Yönelik Çevre Denetçisi Eğitim Sertifikası” almış olan personel ile yürütülmektedir.


Bununla birlikte yapılan rutin denetimler ve Başkanlığımıza gelen ihbarlar üzerine teknik ekiplerimiz tarafından tespit edilen ve cezai işlem gerektiren çevresel faaliyetler, ilgisi gereği Valilik makamına (İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü) ve diğer yetkili kurumlara yasal işlem yapılması amacıyla iletilmektedir.


2.2. Deniz yüzeyi temizleme çalışmaları
İzmit Körfezi sınırları içerisinde çeşitli yerlerde yüzer halde bulunan veya birikinti yapan katı ve sıvı atıkların temizlenmesi amacıyla Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından 2007 Haziran ayından itibaren Deniz Süpürgesi hizmeti verilmektedir. Daha önceleri 1 adet olan deniz süpürgesi şu an için 3 adet olarak hizmet vermektedir. Bunlardan 2 tanesi kiralık olarak hizmet vermektedir. Bir adet temizleme aracı ise Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin teknesidir.


Deniz süpürgeleriyle haftanın 6 günü rutin olarak tüm gün denetime çıkılmakta ve İzmit Körfezi’nde deniz yüzeyinden katı ve sıvı atık toplama işlemi gerçekleştirilmektedir. Söz konusu tekneler, üzerlerinde bulunan bariyer, oilskimmer, sorbent boom, sorbent ped ve hidrolik vinç gibi acil müdahale ekipmanları sayesinde denizde oluşan ve acil müdahale gerektiren kirliliklere müdahale edebilmekte ve ayrıca gerektiğinde gemilerden kaynaklanan kirlilikle ilgili denetleme yapmak amacıyla da kullanılabilmektedir.


2.3. Kirlilik önleme ve önlem aldırma çalışmaları
Başkanlığımız tarafından gerçekleştirilen kontrol ve denetim faaliyetleri kapsamında; deniz araçlarının ve İzmit Körfezi’ne kıyısı olan işletmelerin, oluşan ve oluşabilecek deniz kirliliği konusunda önlem almaları sağlanmaktadır.


2.4. Gemi atıklarının toplanması, taşınması ve bertarafı çalışmaları
Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, İZAYDAŞ Genel Müdürlüğü’yle yapılan protokol gereği İzmit Körfezi’nde Gemilerden Atık Alınması görevini İZAYDAŞ’a devretmiştir. İZAYDAŞ, Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı adına, İzmit Körfezi’ndeki deniz yetki alanlarında bulunan ve protokol yapılmış olan limanlara gelen gemilerden, deniz araçlarının normal faaliyetlerinden kaynaklanan atıkları lisanslı atık alma gemileriyle toplamakta ve Derince Limanı Atık Kabul tesisinde separe ettikten sonra İzaydaş Tehlikeli Atık Yakma Tesisi’nde bertaraf etmektedir.


İZAYDAŞ tarafından İzmit Körfezindeki gemilerden alınan atık miktarları 2009 ve 2010 yıllarında yaklaşık 2.000 m3 iken 2011 yılında 7.000 m3 ve 2012 yılında yaklaşık 10.000 m3 olmuştur.


2.5. Kentsel atıksu arıtma tesislerinin çalıştırılması
İzmit Körfezi etrafında 8 adet olmak üzere Kocaeli ilinin tamamında 13 adet atıksu arıtma tesisi, İSU Genel Müdürlüğü tarafından işletilmektedir. Böylelikle İzmit Körfezi’nin etrafında kuşaklama kollektörü oluşturularak Körfeze olan atık su girişi % 96-97 oranında engellenmiş durumdadır. İzmit Körfezi etrafında konuşlanan bu arıtma tesislerinde ayda yaklaşık 2 milyon TL elektrik harcaması yapılmakta ve her gün yaklaşık 150 ton çamurun tutularak Körfez’e gitmesi önlenmektedir.


2.6. Dere ıslah çalışmaları
İnsan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri ve muhtemel hastalık tehditlerini ortadan kaldırmak için İzmit Körfezi’ne mansaplanan derelerde İSU Genel Müdürlüğü tarafından ıslah çalışmaları yürütülmektedir.


Yürütülen çalışmalar kapsamında Kocaeli İlinin 11 ilçesinde 43 adet derede toplam 53.651 metre ıslah faaliyeti gerçekleştirilmiştir.


2.7. Izmit körfezi su kalitesi izleme çalışmaları
Kocaeli Büyükşehir Belediyesi ile TÜBİTAK MAM işbirliği kapsamında gerçekleştirilen “İzmit Körfezi Su Kalitesinin ve Karasal Girdilerin İzlenmesi ve Kirliliğin Önlenmesine Yönelik Önerilerin Geliştirilmesi Projesi” ile deniz suyu kalitesinin izlenmesine yönelik güncel veri sağlanması ve su kalitesinin izlenmesi amaçlanmakta olup, proje sonucunda evsel veya endüstriyel girdilerdeki değişimlerin Körfez su kalitesine ve ekosistemine etkileri sebep-sonuç ilişkisi içinde izlenerek önlemler ivedilikle alınabilmektedir.


Körfez suyunun kalitesinin sürekli izlenmesi, temiz bir İzmit Körfezi’ne kavuşmak için son derece önemlidir. Bu proje kapsamında, İzmit Körfezi’nin su kalitesini belirleyen fiziksel, kimyasal ve biyolojik parametreler saha örneklemeleriyle aylık olarak izlenmektedir. Mevcut durumla birlikte sistemdeki farklı değişimleri de gözlemleyebilmek için Körfez’de zamana bağlı izleme çalışmalarının süreklilik arz edecek şekilde yapılması önem arz etmektedir.


Söz konusu projede, İzmit Körfezi’nde toplam 6 istasyonda aylık olarak yüzey ve belirli derinliklerden örneklemeler yapılmakta olup, deniz suyunda örnekleme yapılan parametreler sırasıyla; sıcaklık, iletkenlik, pH, ışık geçirgenliği (seki disk), askıda katı madde, toplam fosfor, çözünmüş inorganik fosfor, toplam azot, nitrat+nitrit azotu, amonyum azotu, silikat, toplam organik karbon, klorofil-a, çözünmüş oksijen, PAH ve fitoplankton kompozisyonudur.


Ayrıca Körfez’e akan 12 adet derede mevsimsel örneklemeler yapılarak TF, TKN, AKM, BOİ, KOİ ve TOK parametreleri ve derelerin debileri ölçülmekte ve yine Körfez’de yer alan ana deşarjların döküldüğü kıyı suyunda yüzey örneklemeleri mevsimlik olarak yapılmaktadır.


Bununla birlikte Körfez’deki akıntı rejimi mevsimsel olarak ölçülmekte ve ayrıca yılda bir sefer toplam 9 istasyondan yüzey sedimanı örneklemesi yapılarak (PAH), toplam karbon, organik karbon ve toplam azot ve bazı ağır metaller ölçülmektedir.


2.8. Izmit Körfezi yüzme suyu kalitesi izleme çalışmaları
İnsan sağlığını ve çevreyi korumak üzere, Kocaeli ili dahilinde yüzme amaçlı olarak kullanılan suların kalitesini belirlemek amacıyla “Yüzme Suyu Yönetmeliği” doğrultusunda Kocaeli Halk Sağlığı Müdürlüğü’yle koordineli olarak yüzme suyu alanlarından sezon boyunca numuneler alınarak gerekli ölçümler yapılmaktadır.


2012 yılı yüzme sezonunda, İzmit Körfezi’nden alınarak analiz edilen numune sonuçlarına göre 8 adet plaj, iyi kalitede yüzme suyu kategorisinde (B Sınıfı) değerlendirilmiştir.


2.9. Izmit Körfezi sahil düzenleme ve yüzme alanı oluşturma çalışmaları
İzmit Körfezi etrafında, halkın denizle buluşturulabileceği tüm alanlarda Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Başkanlığınca yapılan çalışmalar neticesinde sahil bandı ve yeşil alanlar oluşturularak vatandaşın hizmetine sunulmaktadır. Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı tarafından bu doğrultuda 19 adet sahil düzenlemesi gerçekleştirilmiş olup, bu sayede toplam 939.680 m² alan vatandaşların hizmetine sunulmuştur.


Gerçekleştirilen çalışmalar esnasında tabii ortamın bozulmamasına dikkat edilmekte ve binlerce canlının yaşadığı ve faydalandığı sulak alanlar ise koruma altına alınmaktadır.


Sahil düzenleme çalışmalarının yanı sıra Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından yüzme alanı oluşturma çalışmaları gerçekleştirilmektedir.


3. BULGULAR
Yetki devri yapılan tarihten bu güne Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından kontrol tekneleri ve deniz denetim uçağı ile gerçekleştirilen denetimler neticesinde kirliliğe sebebiyet veren toplam 361 gemi ve deniz aracına toplam 9.762.858,30 TL cezai işlem uygulanmıştır.


Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından İzmit Körfezi’nde 2007 yılının Temmuz ayında 1 adet temizleme teknesi ile başlatılan ve toplamda 3 adet deniz temizleme teknesi ile devam ettirilen deniz temizliği çalışmaları kapsamında; 329 ton katı ve sıvı atık bertaraf edilmek üzere İZAYDAŞ’a gönderilmiştir.


Deniz Temiz Derneği/TURMEPA tarafından 30 Nisan 2012 tarihinde İstanbul Lütfi Kırdar Kongre Sarayı’nda gerçekleştirilen “Marmara ve Karadeniz için Çözüm Platformu” konulu “I. Uluslararası Marmara ve Karadeniz Konferansı” kapsamında deniz kirliliğiyle mücadelede kamuoyunun dikkatini çekmiş örnek uygulamalar içerisinde yapılan değerlendirme neticesinde, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı tarafından İzmit Körfezi’ne yönelik yapılan çalışmaların örnek teşkil ettiği ve farkındalık yarattığı düşünüldüğünden Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı’na “Mavi Yunus” plaketi ödülü verilmiştir.


Uluslararası Çevre Eğitim Vakfı (FEE) tarafından koordine edilen ve Türkiye temsilciliği Türkiye Çevre Eğitim Vakfı (TÜRÇEV) tarafından yapılan “Mavi Bayrak Programı” kapsamında, Mavi Bayraklı Plaj statüsüne kavuşmak için deniz suyu kalitesi, çevre eğitimi ve bilgilendirme, çevre yönetimi, güvenlik ve engelli vatandaşlarımıza yönelik hizmetler gibi toplam 32 kriter bulunmakta olup ayrıca; plajın, sanayi ve kanalizasyon atıklarından etkilenmemesi ve beldede toplanan atık suların “Ulusal Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği” ve “Kentsel Atık Su Direktifi ”ne uygun olarak bertaraf edilmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda, Kocaeli ili Karamürsel sahilinde bulunan “Altınkemer Halk Plajı”, Uluslararası Çevre Eğitim Vakfı (FEE) tarafından “Mavi Bayraklı Plajlar” için belirlenen tüm kriterleri sağlamış olduğundan 2012 yılı için “Mavi Bayrak Ödülü” ile ödüllendirilmiştir.


4. SONUÇ VE DEĞERLENDIRME
Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından gerçekleştirilen çalışmalar neticesinde; yapılan denetleme miktarında artış olmasına rağmen çevre kirliliğine sebebiyet vermek suretiyle cezai işlem gerektirecek faaliyetlerde azalma olduğu görülmektedir. Bunun da sebebi kontrol ve denetleme çalışmalarının etkin şekilde gerçekleştirilmesi şeklinde yorumlanabilmektedir.


TÜBİTAK-MAM işbirliğiyle yürütülen İzmit Körfezi İzleme Çalışmaları değerlendirildiğinde, iç Körfez’den dış Körfez’e gidildikçe kirlilik parametre değerlerinde kayda değer azalma görülmektedir. Denizlerin birincil üretimi hakkında fikir veren klorofil-a derişimlerinin geçmiş dönemlere nazaran azaldığı ve İzmit Körfezi’nde bu yönde bir iyileşmeden söz edilebilmektedir.


Son dönemlerde İzmit Körfezi sularında gözlemlenen berraklık ve askıda katı madde konsantrasyonlarındaki azalma ışık geçirgenliği (seki diski) sonuçlarını yüksek seviyelere taşımıştır ve bu da İzmit Körfezi’nde geçmiş yıllara nazaran bir iyileşme olduğunu açıkça göstermektedir. Deniz suyunda ölçülen besin elementleri değerlerinin kirlilik yaratacak düzeyde olmadığı görülmektedir.


2004 öncesi kirliliği ve kötü görünümüyle ulusal ve yerel ölçekte sık sık gündeme gelen İzmit Körfezi, 2004 yılından sonra Büyükşehir Belediyesi tarafından gerçekleştirilen kontrol ve denetim, deniz yüzeyi temizleme, kirlilik önleme ve önlem aldırma, gemi atıklarının toplanması, taşınması ve bertarafı, atık su arıtma tesislerinin verimli bir şekilde çalıştırılması, dere ıslah çalışmaları, körfez su kalitesinin izlenmesi, sahil düzenleme ve yüzme alanı oluşturma faaliyetlerinin kesintisiz olarak sürdürülmesiyle, İzmit Körfezi’nin su kalitesi, canlı hayatı ve rekreatif kullanılabilirliği bakımından örnek bir çalışma yürüttüğünün göstergesidir. Ayrıca bu örnek çalışma; hem Marmara Denizi hem de diğer denizlere kıyısı bulunan büyükşehir belediyelerine güzel bir model teşkil etmektedir.


Yeni kurularak büyükşehir statüsüne kavuşan ve Marmara Denizi’ne kıyısı olan büyükşehir belediyeleri göz önünde bulundurulduğunda, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından, zaman geçirmeden etkin kontrol ve denetim mekanizmasının sağlanması yönünde büyükşehir belediyelerine yetki devri gerçekleştirilmesi, mevcut kontrol ve denetim mekanizmasının yanı sıra havadan yapılan denetimlerin arttırılarak yaygınlaştırılması, Marmara Denizi’ni etkileyen tüm çevresel faktörler dikkate alınarak su kalitesinin sürekli olarak izlenmesi, bu doğrultuda bir master plan ve yatırım stratejisi çerçevesinde geliştirilmesi, Marmara Denizi’nin kirlilikten korunması amacıyla bölgesel düzeyde etkinlikler gerçekleştirerek ve bu konuda kamuoyunun dikkatini çekerek çevre bilinci oluşturulması, ayrıca gemi balast sularıyla taşınan istilacı türler göz önünde bulundurularak, balast yönetimi, denetimi ve etkin uygulanması için tedbir ve mekanizmaların oluşturulması, Marmara Denizi su kalitesinin iyileşmesi açısından önem arz etmektedir.


 

---

R E K L A M