23 Eylül 2011 | TESİS 40. Sayı (Eylül - Ekim 2011)

Eskişehir İlave Atıksu Arıtma Tesisi kapsamında, mevcut atıksu arıtma tesisindeki fiziksel arıtma üniteleri iptal edilerek 11 bin m3/saat’lik pik debiyi karşılayabilecek yeni üniteler inşa edilmiş.
Yapımına 1994 yılında başlanan ve İş Günberk Demirkaya A.Ş.& Degremont SA. Konsorsiyumu’na ihale edilen, 75 bin m3/gün kapasiteli Eskişehir Atıksu Arıtma Tesisi, 2000 senesinde devreye alınmıştı. İlave Atıksu Arıtma Tesisi inşaatı çalışmaları kapsamında ise Sweco International-Tempo Altyapı Müh. Müş. Ltd. Şti. Konsorsiyumu müşavirlik hizmetlerine 2006 yılında başladı. Ekim 2007’de yapılan ihale sonucunda PWT Wasser&Abwassertechnik Gmbh-Alke İnş. San. ve Tic. A.Ş. konsorsiyumu ile yapım işi sözleşmesi imzalandı. 2010 yılının mayıs ayında ise yeni tesise su alınmaya başlandı.
İlave Atıksu Arıtma Tesisi kapsamında mevcut atıksu arıtma tesisindeki fiziksel arıtma üniteleri iptal edilerek 11 bin m3/saat’lik pik debiyi karşılayabilecek yeni fiziksel arıtma üniteleri inşa edilmiş. Rehabilite edilen mevcut atıksu arıtma tesisinin ön çökeltim havuzları ve biyolojik arıtma üniteleri ise hala kullanılıyor. Mevcut tesise, ileride gerekli olması durumunda azot ve fosfor giderimine yönelik olarak ilave ünitelerin yapılabilmesi için de yer ayrılmış.
Mevcut çamur üniteleri iptal edilerek her iki tesis için yeterli yeni çamur arıtma üniteleri inşa edilmiş. Her iki tesisin de ön çökeltim havuzlarından alınan çamurlar gravite tip çamur yoğunlaştırıcıya, son çökeltim havuzlarından alınan fazla çamurlar ise mekanik tip yoğunlaştırıcıya alınarak yoğunlaştırılıyor.

Atıksu Arıtma Tesisi Üniteleri
•    Giriş ve Bypass Yapısı
•    Giriş Terfi ve Ön Arıtma Yapısı
•    Kum-Yağ Tutucu
•    Ön Çökeltim Dağıtım Yapısı
•    Ön Çöktürme Havuzları
•    Ön Çökeltme Çamur Pompa İstasyonu
•    Havalandırma Havuzları
•    Blower Binası
•    Son Çökeltim Dağıtım Yapısı
•    Son Çöktürme Havuzları
•    Geri Devir ve Fazla Çamur Pompa İstasyonu
•     Servis Suyu Yapısı
•    Çamur Gravite Yoğunlaştırma Tankları
•    Mekanik Yoğunlaştırma Öncesi Depo Tankları
•    Çamur Mekanik Yoğunlaştırma ve Susuzlaştırma Yapısı
•    Çürütücü Öncesi Depolama Tankları
•    Anaerobik Çürütücü Tankları
•    Çürütücü Servis Binası
•    Gaz Tutucu ve Gaz Arıtma
•    Susuzlaştırma Öncesi Depolama Tankları
•    Susuzlaştırılmış Çamur Depolama Alanı
•    Kimyasal Pompa İstasyonu
•    Koku Arıtma
•    Enerji Merkezi

Giriş Yapısı ve Izgara Binası
Gelen atıksu, dört adet 25 mm çubuk aralıklı otomatik temizlemeli kaba ızgaradan ve dört adet 3 mm çubuk aralıklı otomatik temizlemeli step ince ızgaradan geçirilerek dalgıç pompalar vasıtasıyla Havalandırmalı Kum Yağ Ünitesi’ne terfi ettiriliyor. Izgaralarda toplanan atıklar konveyör yardımıyla ızgara presine alınarak tesisten nihai olarak uzaklaştırılıyor. Giriş yapısında online olarak pH ve sıcaklık ölçümü yapılarak Scada sisteminden  kontrol ediliyor.

Havalandırmalı Kum Yağ Tutucu
Giriş yapısından terfi ettirilen atıksu, birbirleriyle paralel çalışan dört tane havalandırmalı kum ve yağ tutucuya alınıyor. Kum ve yağ,  atıksudan ayrılarak, kum nihai olarak bertaraf ediliyor. Yağ ise çürütücü öncesi depolama tankına pompalanıyor. Kum, yağ tutucudan geçen atıksuyun yüzde 43’ü mevcut, yüzde 57’si ise yeni tesis ön çökeltme havuzlarına Scada’dan kontrol edilen ayarlı savaklarla yönlendiriliyor.

Ön Çökeltme Tankları
Ön Çökeltme Tankları, yüksek özgül ağırlığa sahip organik ve inorganik maddelerin yerçekimi etkisiyle atıksudan ayrılması amacıyla kullanılıyor. İki  tane mevcut tesiste ve iki tane de ilave tesiste olmak üzere toplam dört tane ön çökeltme tankı bulunuyor. Ön çökeltme havuzlarının tabanından çekilen çamur, ön çamur yoğunlaştırma tanklarına pompalanıyor. Savaklanan su ise havalandırma havuzlarına yönleniyor.

Havalandırma Havuzları
Mevcut tesis, karbon giderimi esasına dayalı aktif çamur sistemi olarak projelendirilmiş. Yeni tesis ise karbon-azot-fosfor giderimi içeren aktif çamur sistemi.

Biyolojik Fosfor Giderimi
Anaerobik bölge, aktif çamur sisteminin ilk kısmı. Biyolojik fosfat eliminasyonu için, anoksik bölümün önüne anaerobik bir bölge yapılmış. Bu bölgede bakteriler yeteri kadar BOI buluyor, fakat özümleme için gerekli oksijen yok. Bazı bakteriler fosfatı enerji deposu olarak kullanma yeteneğine sahip oldukları için depoladıkları fosfattan, anaerobik bölgede kolay çözülebilen BOI giderimi için gerekli enerjiyi sağlıyorlar. Bunun sonucunda fosfat açığa çıkıyor. Daha sonraki aerobik bölgede oksidasyon için gerekli oksijen mevcut. Oksidasyon için kazanılan enerji, tekrar fosfat  depolarını doldurmak için kullanılıyor. Fosfat depolayan bakteriler bu esnada anaerobik bölgede geri verilenden fazla fosfat alıyor. Fosfat giderimi, çamur fazlasının alınması suretiyle kalıcılık sağlıyor.

Azot Giderimi
Giriş suyunda bulunan amonyum, anoksik bölümden geçiyor. Aerobik bölgede BOI giderimi esnasında da amonyum oluşuyor. Amonyum, nitrosomonas ve nitrobakter adı verilen bakteri türleriyle ilk olarak nitrite ve ikinci olarak nitrata dönüştürülüyor. Resirkülasyon yoluyla nitrat, anoksik bölgeye geri çevriliyor. Bakteriler anoksik bölgede oksidasyon için gerekli oksijeni bulamadıkları için nitrattaki oksijeni kullanıyorlar. Bu esnada da nitrat gaz halindeki azota dönüşüyor. Havalandırma havuzlarında çökelmeyi önlemek ve suyun yatay hareketini sağlamak amacıyla tabanda banana tipli mikserler mevcut. Havalandırma havuzlarının tabanlarında ise ince kabarcık sağlayan membran tip difüzörler yerleştirilmiş. Her tanka verilecek hava miktarı, otomatik hava ayar vanalarıyla ayarlanarak tanklardaki çözünmüş oksijen seviyesi scada’dan belirlenmiş seviyede tutuluyor. Havuzlarda bulunan mikroorganizma konsantrasyonunu sabit tutmak için son çökeltme havuzunun tabanından alınan çamur, havalandırma havuzuna geri devrettiriliyor.

Son Çöktürme Havuzları
Biyolojik atıksu arıtımının en son yapısı son çökeltme havuzları olup, havalandırma havuzunda oluşan aktif çamurun yerçekimi etkisiyle atıksudan ayrılması için kullanılıyor. Mevcut tesiste iki adet ve yeni tesiste dört adet dairesel son çöktürme havuzu mevcut. Çöken çamur, sifonlama vasıtasıyla geri devir merkezine alınıyor. Döner köprüler üzerindeki yüzey sıyırıcılar, yüzeyde biriken köpüğü köpük toplama haznesine taşıyor. Köpük, buradan bir dalgıç pompa aracılığıyla çürütücü öncesi depolama tankına basılıyor. Arıtılmış su, çıkış savaklarından geçerek deşarj ediliyor.

Ön Çamur Yoğunlaştırıcılar
Ön çökeltme havuzlarının tabanından alınan ön çamurun yerçekimi etkisiyle yoğunlaştırılması için kullanılıyor. Havuzların tabanında biriken yoğunlaşmış ön çamurun taban konisine itilmesi için her havuzda sıyırıcılar bulunuyor. Tabandan çekilen yoğun çamur, çürütücü öncesi depo tankına gönderiliyor. Üstte savaklanan durulmuş su, süzüntü suyu pompa istasyonuna gönderiliyor.

Mekanik Yoğunlaştırma (Fazla Çamur Yoğunlaştırma)
Fazla aktif çamurun yoğunlaştırılması için polielektrolit ilave edilen çamur, drum tip mekanik yoğunlaştırıcılar ile yüzde 6 KM içeriğine yoğunlaştırılıyor. Yoğunlaşan çamur, çürütücü öncesi depo tankına gönderiliyor. Süzülen su, süzüntü suyu pompa istasyonuna gönderiliyor.

Anareobik Çürütücüler
Çürütücü öncesi depo tankından gelen çamurun stabilizasyonu üç adet tam karışımlı mezofilik çürütücüde gerçekleştiriliyor. Bu tanklar karıştırıcı tahrik ünitesi, gaz haznesi vs. ile donatılmış. Çürütücülerde oluşan biyogaz, tankın tavanında bulunan gaz kubbesi yardımıyla alınarak 3 bin m3 hacimli gaz depolama tankında dengeleniyor. Çürütücülerden gelen çamur, susuzlaştırma ünitesine gitmeden önce çürütücü sonrası depolama tankında toplanıyor.

Isı Merkezi Enerji Geri Kazanımı
Dengelenen gaz, gaz kompresörleriyle kazan ve/veya CHP ünitesine iletiliyor. İki adet CHP ünitesinde (gaz kojenerasyon ünitesi) elde edilen ısı enerjisi, çürütücülerin ve diğer tesis binalarının ısı ihtiyacını karşılarken, elektrik enerjisi tesisin elektrik ihtiyacının karşılanmasında kullanılıyor. Üretilecek elektrik enerjisi, tesiste tüketilen toplam elektrik enerjisinin yaklaşık yüzde 65’ini karşılayacak şekilde planlanmış. Gazın kullanılamadığı durumlarda, fazla gaz alev bacasında yakılabiliyor.

Çamur Susuzlaştırma
Çürütücü sonrası depo tankından çekilen çamur, polimer dozlaması yapılarak santrifüjlerde susuzlaştırılıyor. Susuzlaştırılan çamur, kamyonlar vasıtasıyla çamur depolama alanına gönderiliyor. Süzülen su, süzüntü suyu pompa istasyonuna gönderiliyor.

Kimyasal Pompa İstasyonu
Yeni tesiste fosfor giderimi için havalandırma havuzları çıkış hattına kimyasal madde (FeCl3) ilavesi yapılıyor. Mevcut havalandırma havuzlarına kimyasal madde ilavesi yapılmıyor. Gaz motorlarında problemlere yol açabilen biyogaz içerisindeki hidrojen sülfür içeriğini azaltmak amacıyla, çürütücü öncesi depolama tanklarına da kimyasal dozlaması yapılıyor.

Koku Arıtımı
Gaz çıkışı olan bütün ünitelerin üstü kapatılmış. Bu ünitelerden toplanan atık gaz, koku arıtım ünitesine gönderiliyor. Atıkgaz NaOH, dozlanan su ile yıkanarak ve Biyofiltre ile arıtımı sağlanarak atmosfere veriliyor. Tesiste 10 bin 300 m3/sa atık gaz oluşacağı hesaplanmış.

Otomasyon Sistemi
Kumanda bölümünde Wincc SCADA yazılımı kullanılıyor. Ayrıca tesiste oluşan tüm alarmlar SCADA üzerinden görülüyor.
Tesisin tümü, set değerleri verilerek otomatik olarak çalıştırılabiliyor. Proses Kontrol Sistemi ile tesise ait bütün veriler rapor haline getirilerek arşivleniyor.

Atıksu Arıtma Tesisi Laboratuvarı
Tesisin izlenmesi ve işletilmesi için alınan numunelere gravimetrik, volumetrik, titrimetrik ve spektrofometrik tüm analizler tesis laboratuvarında yapılabiliyor.