Sulu soğutma sisteminde, suyu soğutmaya yarayan soğutma kulesinin görevini basitçe şöyle tarif edebiliriz: Soğutma kulesi, içindeki dolgu malzemesi ile soğutma suyunu önce damlacıklara böler, böylece suyun hava ile temas yüzeyini arttırır; bir taraftan da, su damlacıkları arasından ortam havasını geçirerek su damlacıklarının kısmen buharlaşmasını sağlar. Buharlaşan su, buharlaşmayan sudan yaklaşık 540 kcal/kg ısı aldığı için soğutma suyu soğumuş olur.

SoÄŸutma suyu içinde bulunan çözünmüş mineraller ve katılar buharlaÅŸmaz. SoÄŸutma kulesinden buharlaÅŸan su yalnızca SAF SU, yani H₂O molekülüdür. Bu bilgiye dayanarak kendi kendimize ÅŸu soruyu sorabiliriz: "SoÄŸutma sisteminde devridaim yapan su, soÄŸutma kulesine geldiÄŸinde içinden yalnızca H₂O molekülü buharlaşıyorsa, eksilen bu saf su yerine neden soÄŸutma sistemini saf su ile beslemiyoruz?" Çok yerinde bir soru...

SoÄŸutma sisteminde dolaÅŸan suyun içinden H₂O molekülü, yani SAF SU, kısmen buharlaÅŸtığı için soÄŸutma suyu içindeki çözünmüş veya çözünmemiÅŸ minerallerin su içindeki oranı gittikçe artar. Çözünmüş mineraller suyun elektrik iletkenliÄŸini artırdığından, soÄŸutma sistemindeki metal aksam "elektro-korozyon" riski altındadır. Elektro-korozyonun azaltılması için iÅŸleticiler sık sık soÄŸutma suyunun iletkenliÄŸini kontrol ederler ve iletkenlik yükseldiÄŸinde bir miktar soÄŸutma suyunu sistem dışına atarlar (blöf, deÅŸarj). Bu iÅŸlemi el ile yapanlar olduÄŸu gibi, bize müracaat eden iÅŸletmelere iletkenlik yükseldiÄŸinde otomatik blöf yapan bir sistem kuruyoruz.

Soğutma suyu iletkenliği hangi değere geldiğinde bir miktar suyu blöf etmek lazım?

Bu sorunun cevabı birçok parametreye bağlı

-         Besi suyunun iletkenlik deÄŸeri

-         Besi suyunun pH derecesi

-         Klorür iyonu miktarı

-         Silikat miktarı

-         Sertlik deÄŸeri

-         Suyun alkalinitesi

-         Ve, sistemde kullanılan su kimyasalının türü ve miktarı vs.

Pratikte, demir boru veya galvanizli boru içeren soğutma suyu sistemlerinde iletkenlik 2000-2500 mikroS/cm değerinde tutulduğunda korozyon riski çok azalır. Ancak, korozyona dayanıklı bir soğutma sistemi tasarlandığında ve doğru su kimyasalları kullanıldığında soğutma sistemi deniz suyu ile dahi işletilebilir.

Soğutma sistemi besi suyunun hazırlanmasında "Su Yumuşatıcı" ile "Ters Ozmoz" cihazı kullanımını karşılaştıralım:

Bakış Açısı: 

Dar açı ile bakıldığında şunu görürüz: Su yumuşatma cihazı günde birkaç kez rejenerasyon yaptığı sırada dışarı su atar. Oysa ters ozmoz cihazı, çalıştığı süre içinde sürekli olarak %15-30 oranında su atar.

GeniÅŸ açı ile bakış: SoÄŸutma sistemi besi suyunun hazırlanmasında, bakış açısını dar tutup, yalnızca su hazırlama cihazlarını karşılaÅŸtırmak doÄŸru olmaz. Çünkü bu cihazlar soÄŸutma sistemi için su üretir ve bakış açısını geniÅŸ tutup su hazırlama cihazlarını soÄŸutma sistemi içinde karşılaÅŸtırmak doÄŸru olur. 

GeniÅŸ açıdan bakarak su hazırlama cihazlarını incelediÄŸimizde ÅŸunu fark ederiz: SoÄŸutma sistemi H₂O molekülünü buharlaÅŸtırarak soÄŸutma yapar ve su içindeki H₂O molekülünden baÅŸka hiçbir maddeyi buharlaÅŸtıramaz. Dolayısıyla soÄŸutma sistemine yapılacak ilave suyun, teorik olarak, H₂O molekülünden baÅŸka hiçbir ÅŸey içermemesi gerektiÄŸi düşünülebilir. GeniÅŸ açıdan bakıldığında %95 kadar minerallerden arındırılmış su üreten ters ozmoz cihazının ürettiÄŸi su, yumuÅŸatıcının ürettiÄŸi çok mineralli suya kıyasla soÄŸutma sistemine daha uygun bir sudur.

YumuÅŸatılmış su ile soÄŸutma sistemi beslendiÄŸinde, H₂O dışında, sistemin istemediÄŸi mineraller sisteme verilmiÅŸ olur ve bu mineraller suyun iletkenliÄŸini yükselttiÄŸi için soÄŸutma sistemi blöfleri ile beraber dışarı atılır.

SoÄŸutma sistemini gözlemlediÄŸimizde, soÄŸutma sistemine verilen H₂O dışındaki maddelerin, yani tabii olarak suda bulunan minerallerin blöf ile atıldığını görürüz. SoÄŸutma sisteminden dışarı BLÖF (deÅŸarj) ile atılan su miktarı yaklaşık olarak ters ozmoz cihazının iyi su üretirken attığı su kadardır. 

Özet olarak, geniÅŸ açıdan bakıldığında ve her iki cihazı soÄŸutma sistemi içinde kabul ettiÄŸimizde, ters ozmoz cihazı ile beslenen sistem, su yumuÅŸatıcı ile beslenen sistemden daha çok su atmaz. Hatta ters ozmoz suyu ile beslenen soÄŸutma sistemi daha ekonomik çalışır.  Şöyle ki, ters ozmoz cihazı suyu ile beslenen sistem %90 daha az blöf yaptığından, soÄŸutma suyu blöfü içinde bulunan ve ücreti yüksek kimyasallardan az telef eder. Oysa yumuÅŸatılmış su ile beslenen soÄŸutma sisteminde iletkenlik kısa zamanda yükseldiÄŸinden çok sık aralıklarla blöf ve yüksek miktarda blöf yapılır ve bu blöfler ile su kimyasalları da atılmış olur.

Neden soğutma sistemleri yumuşatılmış su ile besleniyor?

Ãœlkemizde su yumuÅŸatıcının tarihi çok eskidir. Oysa ilk ters ozmoz cihazını biz 1990'da kurduk ve o sırada sanayi kuruluÅŸlarında ters ozmoz cihazı kullanan yoktu. Bu sebeple, iÅŸleticiler ve projeciler yumuÅŸatma cihazına çok alışkındır ve soÄŸutma sistemi besi suyu olarak genelde "yumuÅŸatılmış" suyun kullanımını düşünürler. Su yumuÅŸatma cihazı suyun sertliÄŸini (Kalsiyum ve Manyezyum minerallerini) alırken yerine Sodyum veren bir cihazdır, sudaki mineral miktarını düşürmediÄŸi suyun iletkenliÄŸini de arttırır ve suyu daha çok korozif yapar. Dolayısıyla, yumuÅŸatılmış besi suyu, soÄŸutma suyu sisteminde kristal (taÅŸ, kireç) oluÅŸmasını kısmen önlese de, su içinde "Silikat" minerali varsa, silikat kristali oluÅŸunu önleyemez; ayrıca sistemin metal aksamında KOROZYON oluÅŸmasını artırır. 

Ters ozmoz cihazı %90-97 oranında suyu minerallerinden arındıran bir cihazdır; ayrıca,

yumuşatma cihazına kıyasla çok önemli bir avantajı daha bulunur: Ters ozmoz cihazı ham

sudaki istenmeyen maddeler için KESÄ°N ENGELDÄ°R. Bu sebeple, iÅŸletme hataları olsa dahi  ters ozmoz cihazı soÄŸutma suyuna hiçbir zaman ilk tasarım dışında sertlik ve baÅŸka maddeler kaçırmaz. Oysa, su yumuÅŸatma cihazı ile su hazırlandığında, iÅŸletme hataları ve elektrik kesilmesi gibi durumlarda sertlik ve iletkenlik yapan diÄŸer maddelerin soÄŸutma suyuna kaçma riski çok yüksektir.

Ters ozmoz cihazı %90-97 oranında suyu minerallerden arındırdığına göre, ters ozmoz ile üretilen suyun iletkenliÄŸi de ayni oranda düşük olur. Bunun sonucunda, ters ozmoz suyu ile beslenen bir soÄŸutma sisteminden yapılacak blöfler %90-97 oranında azalır. Böylece (tekrar etmekte yarar var) soÄŸutma suyunda kullanılan su kimyasallarının su deÅŸarjı ile telefi  %90 oranında azalır; ki bu da iÅŸletme ekonomisine katkısı olan bir avantajdır.  

Şöyle bir soru ile karşılaşıyoruz: "Ters ozmoz suyunun iletkenliği çok düşüktür, ayrıca saf suyun korozif olduğunu biliyoruz. Soğutma sistemine düşük iletkenlikte su vermek sistemdeki metaller için riskli değil midir?"

Soru çok güzel... Ancak, ters ozmoz cihazının ürettiÄŸi su kalitesi ile soÄŸutma sisteminde dolaÅŸan suyun kalitesi arasında çok büyük fark vardır. SoÄŸutma kulesi, görevi gereÄŸi sürekli olarak saf H₂O molekülünü buharlaÅŸtırdığı için, soÄŸutma sisteminde dolaÅŸan suyun iletkenliÄŸini ve sertliÄŸini iÅŸletmeci arzu ettiÄŸi seviyede tutabilir. 

Örneğin, soğutma sistemini beslediğimiz ters ozmoz cihazının üretim suyu özelliklerini şöyle kabul edelim: İletkenlik 50 mikroS/cm, sertlik 0,2 Fr. Soğutma sistemi içinde iletkenlik sınırını 2000 mikroS/cm olarak tutmayı amaçlarsak, sistemi devreye aldıktan sonraki ilk birkaç gün dışında soğutma suyu zaten 2000 mikroS/cm iletkenlik seviyesine yükselecektir ve sistemdeki metal malzeme 2000 mikroS/cm iletkenlikte su ile temas edecektir. İletkenliği 2000 mikroS/cm seviyesinde tuttuğumuzda sistem besi suyunu (2000 / 50) 40 kez konsantre etmiş oluruz. Besi suyunun sertliği olan 0,2°Fr da, soğutma suyu içinde 40 kez artmış ve 8°Fr seviyesine ulaşmış olur. Galvanizli borular ile donatılmış evaporatif kondenser imalatçıları da soğutma suyunun 5-10 Fr sertlikte olmasını arzu ederler. Bu durumda, ters ozmoz suyu ile beslenen bir soğutma sistemi, imalatçının bu teknik şartını karşılar.

Sonuç olarak, sulu soÄŸutma sistemi H₂O molekülünü buharlaÅŸtıran bir sistemdir. Dolayısıyla sistemde eksilen H₂O molekülünü tamamlamak için, H₂O molekülü konsantrasyonu çok yüksek olan ve az miktarda mineral içeren ters ozmoz suyu ile soÄŸutma sistemini beslemek mantıklı görünüyor.

Enis Burkut
enis@burkut.com.tr