Ters Ozmoz Sistemi’nin çok kaliteli olması iyi görev yapacağı anlamına gelmez.

Ters Ozmoz Sistemi doÄŸru bilgi ve doÄŸru kontrollar ile iÅŸletilebilir.

Ä°yi iÅŸletilemeyen Ters Ozmoz Sistemi sahibine zarar verir.

1990 yılından bu yana Ters Ozmoz (TO) sistemleri kuruyoruz ve bu sistemlere teknik servis hizmeti veriyoruz, bu sebeple Ters Ozmoz iÅŸleticiliÄŸi konusunda çok birikimimiz oldu. Ãœlkemiz henüz yeni sanayileÅŸtiÄŸi için iÅŸletmelerin Ters Ozmoz konusunda tecrübeleri eksik ve bu sebeple bir taraftan Ters Ozmoz sistemi satın alınmasında yanlışlıklar yapıldığı gibi, bu sistemlerin iÅŸleticiliÄŸinde de pek çok hatalar yapılıyor. Çok yapılan iÅŸletme hatalarını kaydettik. Bunları okuyucularımız ile paylaÅŸmamız sonucunda umarız bu yazımız yararlı olur ve bu hataların yapılmaması için Ters Ozmoz ile ilgili “iÅŸletici el kitapları”nda iÅŸleticiye doÄŸru bilgiler verilir.

Ülkemizde TO sistemi yeni yeni tanınıyor. Fakat otomobil konusunda vatandaşlarımız daha tecrübeli ve otomobilin kullanımı ve bakımı ile ilgili çoğu işletici birkaç söz söyleyebilir. Ters Ozmoz sistemi konusunda işletici eğitimi verilirken, işleticiye otomobilin kullanımı ile ilgili bilgilerin hatırlatılması sonucu, TO işleticisi konuya daha çabuk adapte olabilir.

ÖrneÄŸin, sabahları otomobile binmeden önce arabanın çevresine ve tekerleklerin havasına bir göz kontrolu yapılır. TO cihazının da her gün manometrelerini kontrol etmek ve bu basınçları ve ayrıca su debilerini “Günlük Kontrol Çizelgesi”ne kaydetmek sorunları önler. Otomobiller muhakkak her 10.000 veya 15.000 kilometrede bir genel bakıma gider. TO cihazına da belli zaman aralıklarında genel bakım yapılmalıdır (kimyasal yıkama). Otomobilin kullanıcısı benzin göstergesini çok sık kontrol eder ve benzin tükenmeden benzini doldurur. Benzer ÅŸekilde, TO siteminde bulunan kireç önleyici (Antiskalant), Asit, Sodyum Meta Bisülfit (SMBS) gibi kimyasalların depolarının da çok sık kontrol edilmesi ve tükenmeden önce depoların doldurulması gerekir. Otomobilin hava ve yaÄŸ filtreleri belli aralıklarda yenilenir. TO cihazının da filtre kartuÅŸları basınç farkı yarattığında veya periyodik aralıklar ile yenilenir.

Åžirkete ait bir servis aracının şöförü izne ayrılırken, diÄŸer şöföre araç hakkında detaylı bilgi verir. Ayni ÅŸekilde, TO sisteminin iÅŸleticisi izne çıkarken, diÄŸer meslektaşına TO hakkında detaylı bilgi vermelidir. Bilgilerin doÄŸru ve kolay aktarılması için, TO için bir “Günlük Kontrol Çizelgesi” tutulması çok yararlı olur. Her gün doldurulacak bu çizelgede, TO cihazı üzerinde, günlük kontrol edilmesi lazım gelen her bilgi için bir kolon bulunmalıdır: TO öncesi ham suya verilen kimyasallar için dozaj pompası ayarları; TO mambranlarına su giriÅŸ ve çıkış basınçları, ham su ve üretim suyu iletkenliÄŸi; ham su sıcaklığı; üretim ve atık su debileri gibi.

TO Sistemi İşletmeciliğinin Çok Yapılan Hataları

En büyük hata: Cihaz su üretiyorsa ilgilenme!

Ters Ozmoz cihazının ürettiÄŸi su genelde bir depoya gider. “Ä°yi Su Deposu” veya “Proses Suyu deposu” olarak adlandırılan depoda su varsa, iÅŸletici genelde TO cihazının “iyi çalıştığını” sanır ve TO cihazının günlük kontrollarını yapmaya üşenir. Masasında günlük kontrol çizelgesi gözüne iliÅŸirse, bu çizelgeye bir gün önceki deÄŸerleri doldurur. Bu arada mambran basınçları yükselmiÅŸ, üretim debisi % 50 azalmış, iletkenlik artmış, mambranlar can çekiÅŸiyor olabilir. Fakat iÅŸletici bu sorunların farkına varmaz, gözü yalnızca su deposunun seviyesini görür. Ancak “iyi su deposu”nda yeterince su olmadığında ve iÅŸletmeden “su yok” ÅŸikayeti geldiÄŸinde TO cihazı incelenir ve görülür ki mambranlar tamamen ölmüş!. En çok karşılaÅŸtığımız iÅŸletme hatası bu paragrafta anlatılandır. Bundan sonraki hatalar bu sorumsuzluk ve üşengeçlik hatası yanında çok küçük kalır.

Ä°ÅŸletme giderlerini kısalım düşüncesi: Birçok iÅŸletmede TO cihazının iÅŸletme giderleri göze batar ve hiçbir teknik araÅŸtırma yapılmadan, yalnızca “ucuza mal edilsin” anlayışı ile, antiskalant ve diÄŸer kimyasal dozaj pompalarının ayarı kısılır; TO mambranlarını katılardan koruyan kartuÅŸ filtreler tıkandığında atılmaz, yıkanıp tekrar kullanılmak istenir. TO öncesi su yumuÅŸatma cihazı olan sistemlerde, rejenerasyon tuzu miktarı dahi azaltılarak tuz maliyetinden ekonomi yapmak istenir. Oysa, gerek kimyasallar, gerekse filtre kartuÅŸları ve su yumuÅŸatıcı, TO cihazının en pahalı bölümü olan mambranları korumak içindir. Koruma yeterli olmadığında mambran ömrü çok kısa olur ve “ucuz olsun” fikri ile yapılmak istenen ekonominin çok katı kadar bedel ölen mambranları yenilemek için ödenir.

Teknik servis konusunda da “ucuza mal edilsin” düşüncesi bir çok iÅŸletme için geçerlidir. Mambranların kontrol ve yıkanması için uzman bir ÅŸirkete görev verilmesi yerine, iÅŸletmenin kendi bakım bölümü TO mambranlarını yıkamaya zorlanır. Hassas pH metre dahi bulunmayan bir bakım bölümünün kimyasal yıkama yapması çoÄŸu zaman hatalar ile sonuçlanır ve mambranlarda “kalıcı sorunlar” yaratılır.

TO mambranlarının uygunsuz kimyasallar ile yıkanması: TO mambranı üreten kuruluÅŸlar mambran yıkama için bazı kimyasal karışımları ve bazı kimyasal modelleri önerirler. Önerilen bu kimyasallar dışında, “ucuz olsun” fikri ile baÅŸkaca bir kimyasal ile mambranlar yıkandığında, mambranlarda “kalıcı” bir sorun oluÅŸma ihtimali çok yüksektir.

TO cihazı uzun süre çalıştırılmaz: TO mambranlarının düşmanlarından biri de mambranlarda mikrobiyolojik üremedir. Mambranlar üzerinde mikrop ürer ve mambranların su geçirmesini engeller. Bu problemi ham su ile gelen canlılar da yaratabilir ve uzun süre çalıştırılmayan TO cihazlarının da genel sorunudur. Bu sebeple TO iÅŸletici kitaplarında bu konu anlatılır ve iÅŸletmenin su ihtiyacı olmasa dahi, TO cihazının her gün muhakkak bir saat kadar çalıştırılması istenir. Gene “ucuz olsun” düşüncesi ile, TO cihazı tatil günlerinde çalıştırılmaz (ülkemizde 6-7 gün süren bayram tatilleri yapıldığını hatırlayalım) ve uzun bayram tatili sonunda cihazın kapasitesinin azaldığı fark edilir.

Kimyasal eksikliÄŸi: TO sisteminin tasarımına göre, cihaz çalıştığı zaman sürekli olarak birkaç kimyasal ham suya verilir. Ancak, kimyasal bidonlarının sık kontrol edilmemesi sonucu veya yanlış kimyasal konması, kimyasalın su ile karıştırma oranında yanlışlık yapılması veya dozaj pompasının hava yapmış olması sonucunda TO sistemine kimyasallar verilemez. Sonuçta TO mambranları zarar görür, gereksiz yere iÅŸletme durur ve TO mambranlarına kimyasal yıkama yapmak gerekir. Ancak, zarar görmüş TO mambranları kimyasal yıkamaya raÄŸmen ilk haline dönmeyebilir, mambranlar kalıcı bir zarar görmüş olabilir. 

TO atıksu vanasının kapatılması: TO iÅŸleticisi iÅŸini baÅŸkasına devrettiÄŸinde, TO iÅŸleticilik eÄŸitimi almamış kiÅŸi TO cihazının çalışırken normal olarak attığı atık suyun miktarından rahatsız olur. EÄŸitimsiz kiÅŸi, iyi niyetle “Aman su israfı oluyor” düşüncesiyle kimseye danışmadan bu suyu kısar, hatta tamamen kapatır. Sonuç korkunç olur. TO mambranları kimyasal temizlik yapılamayacak kadar tıkanır ve yeni mambran satın almak mecburiyeti doÄŸar.

TO ana giriÅŸ vanasının bozulması: Cihazın besi suyu giriÅŸinde bulunan otomatik kontrol vanası cihaz durduÄŸunda su giriÅŸini tamamen kapar. Böylece, basınçlı ÅŸebeke suyu TO‘nun duruÅŸ zamanında TO mambranlarından geçemez. Ana giriÅŸ vanasının otomasyonu bozulduÄŸunda, TO’nun duruÅŸ anında dahi mambranlardan ham su geçer ve TO durmuÅŸ olduÄŸu için antiskalant dozaj pompası da çalışmadığından, TO mambranlarında kireçlenme olur ve mambranlar tıkanır. Oysa iyi eÄŸitim almış bir iÅŸletici TO ana giriÅŸ vanasının bozulduÄŸunu kısa zamanda fark eder. Çünkü TO cihazı durduÄŸunda, cihaz üzerindeki üretim ve atık akış ölçerleri “sıfır”ı göstermelidir. Otomatik vana kapatmıyorsa akış ölçerler sıfırı göstermez ve iyi bir iÅŸletici bunu fark eder.

TO sisteminin tasarım dışı ham su ile beslenmesi: TO sistemi ve özellikle TO’nun ön ÅŸartlandırması belli bir ham su kalitesine göre tasarlanır. TO sistemi kurulduktan sonra iÅŸletmeci bu sistemi baÅŸkaca bir ham su ile beslediÄŸinde çoÄŸu zaman TO mambranları tıkanır ve üretim suyu kalitesi bozulur. ÖrneÄŸin, TO cihazının ÅŸehir ÅŸebeke suyuna göre tasarlandığını varsayalım. Bu ÅŸehir suyunda yüksek sertlik vardır. Ancak sudaki silikat deÄŸeri çok düşüktür. Daha sonra iÅŸletmeci ÅŸehir suyu yerine TO sistemini kuyu suyu ile besler, hatta suyu önce reçineli yumuÅŸatma cihazından geçirerek sertliÄŸini de giderdiÄŸi için yüreÄŸi rahattır. Oysa kuyu suyunda yüksek miktarda silikat (SiO2) bulunmaktadır ve kısa süre sonra TO mambranları silikat taşı ile tamamen tıkanır. Çünkü yüksek silikat içeren sular için kullanılan antiskalant kimyasalı farklıdır. Böyle kötü bir senaryo yaÅŸanmaması için, TO besi suyunun birkaç ay aralıklar ile analizinin yapılmasını öneriyoruz. TO sistemi sürekli olarak aynı su kaynağından beslense dahi yılın 12 ayı içinde ham su kalitesinin deÄŸiÅŸme riski vardır.

TO mambranlarının yüksek basınç farkı ile çalıştırılması: Bazı ÅŸartlarda TO mambranları kısmen tıkandığında dahi ürettiÄŸi suyun kalitesi iyi olur ancak su debisi azalır. TO pompası büyük seçilmiÅŸse ve pompa çıkışındaki vana ilk çalıştırmada kısılmışsa, iÅŸletici pompa çıkış vanasını açarak mambranların daha yüksek basınçta çalışmasını saÄŸlar. Böylece iÅŸletici arzu ettiÄŸi su debisine ulaÅŸmış olur, ancak mambranlar üzerindeki basınç farkının (Δp) çok yükseldiÄŸine dikkat etmez veya önemsemez. Klasik mambranların imalat tasarımına göre, bir metre uzunluÄŸunda bir mambran için “Δp” deÄŸerinin en çok 0,7 bar olması istenir. Bu deÄŸer (Δp) yükseldiÄŸinde TO mambranları kısa zamanda deforme olur, mambranlarda çatlaklar meydana gelir ve bir anda TO yüksek iletkenlikte su üretmeye baÅŸlar. Böyle bir sorun ile karşılaÅŸmamak için, TO cihazı üzerindeki basınç göstergeleri sık sık kontrol edilmeli ve Δp deÄŸeri yüksek bulunduÄŸunda mambranlara kimyasal yıkama uygulanmalıdır.

Yumuşatılmış ham suya göre tasarlanmış TO sisteminde yaşanan işletme sorunu: Bazı işletme şartlarında ham suyun önce reçineli yumuşatıcı ile yumuşatılması çok başarılı olur ve bu tasarımda ham suya antiskalant kimyasalı dozlanmaz veya çok az dozlanır. Birkaç kez aşağıda anlatacağım olayı yaşadık. TO işleticisi değiştiğinde veya yeterli eğitim almadığında, su yumuşatma cihazına rejenerasyon tuzu yüklenmesi unutulur. Bunun sonucunda TO cihazı sert su ile beslenir ve daha sonra fark edilir ki, sert su ile beslendiğinde dahi TO düşük iletkenlikte su üretmektedir. O günden itibaren işletici ham suyu hiç yumuşatmadan TO cihazını sert su ile besler. İşletici şunu düşünemez: TO cihazı sert su ile beslendiğinde ham suya yeterince antiskalant dozajı yapmak şarttır. Bu yapılmadığı için birkaç gün sonra mambranlar tamamen kireçlenerek tıkanır ve işletme yeni mambran satın almaya mecbur kalır. Benzer sorun, yumuşatma cihazına konan rejenerasyon tuzunun suda çözünmemesi sonucunda da yaşanabilir. Bu sebeple işleticinin yumuşatma cihazı içindeki tuzun çözünmesini de sık sık gözlemlemesini öneririz.

Yanlış satın alınan TO mambranları: Bazı işletmeler yedek TO mambranı satın alırken orijinal TO mambranlarının fiyatını yüksek bulup piyasadan düşük fiyata mambran satın alır. Yeni mambranlar eldeki TO sisteminin tasarımına uymadığı için TO cihazından istenen kalitede ve debide iyi su elde edilemez.

Sonuç: Tecrübemiz gösteriyor ki Ters Ozmoz sisteminin çok kaliteli olması iyi görev yapacağı anlamına gelmez. TO sisteminin doÄŸru çalışması ve mambran ömrünün uzun olması için öncelikle iÅŸletici personelin çok iyi eÄŸitilmesi ve ayrıca bu iÅŸleticiyi yedekleyecek olan personelin de ayni ÅŸekilde iyi eÄŸitilmiÅŸ olması ÅŸarttır. Bunun yanında, iÅŸletme içinde mühendis seviyesinde bir kiÅŸinin Ters Ozmoz sistemini sahiplenmesi, “ucuza mal edelim” fikrinden uzak kalınması ve periyodik olarak uzman bir kuruluÅŸtan teknik servis desteÄŸi alınması hataları ve giderleri en aza indirir görüşündeyiz.