TEKNÄ°K MAKALE 3. Sayı (Temmuz AÄŸustos 2005)

İstanbul Çevre Koruma ve Atık Maddeleri Değerlendirme San. ve Tic. A. Ş. (İSTAÇ) Genel Müdürü H. Osman Akgül, öncelikli hedeflerinin atıkları olabildiğince geri dönüştürerek ekonomiye kazandırmak ve çevreye en az zarar verecek şekilde bertaraf etmek olduğunu söylüyor...
Su ve Çevre Teknolojileri: İSTAÇ A.Ş.’nin kuruluş amaçları nelerdir?

H. Osman Akgül: Günlük hayatımızda hemen hemen her faaliyetten sonra çevremizde bir takım atıklar bırakıyoruz. Yerken, içerken, eğlenirken, çalışırken, üretirken ve tüketirken hayatımızın her aşamasında çöp üretiyoruz. Hayatın doğal bir sonucu olan atıkları önlememiz mümkün olmadığına göre bu atıkların bugün ve gelecekte insan ve çevre sağlığına zarar vermemesini sağlayacak tedbirler almalıyız. İSTAÇ A.Ş’nin varlık sebebi işte bu amaca hizmet etmektedir. Çöplerimizi evimizin veya işyerimizin dışına bıraktığımızda gözümüzden uzak ama uzun ve zahmetli bir süreç yeni başlamış oluyor.

Katı Atık yönetimi dediğimiz bu süreç sonucunda çöpler tamamen bertaraf edilmiş oluyor. Öncelikli hedefimiz bu süreçte atıkları olabildiğince geri dönüştürerek ekonomiye kazandırmak ve çevreye en az zarar verecek şekilde bertaraf ederek kirliliği önlemektir. Başta İstanbul olmak üzere bütün kentlerimizin atık sorunlarını çözerek ülkemizin çevre sağlığına katkıda bulunmaya çalışıyoruz.

Su ve Çevre Teknolojileri: İSTAÇ A.Ş.’nin bugüne kadar gerçekleştirdiği faaliyetler hakkında bilgi verebilir misiniz?

H. Osman Akgül: İSTAÇ A.Ş. olarak 1995’te Katı Atık Yönetimi kapsamında vahşi depolama sahalarını kapattık ve buraları rehabilite ederek İstanbulluların hizmetine sunduk. Aynı yıl Yenibosna, Tuzla ve Halkalı’da, 1996’da Ümraniye, Küçükbakkalköy ve Şişli’de olmak üzere altı adet aktarma istasyonu kurduk. İlçe belediyelerinin topladığı katı atıklar preslenip hacimleri küçültüldükten sonra düzenli depolama alanlarına götürülmek üzere bu merkezlerde toplanmaya başlandı. Yine 1995 yılında Tıbbi Atık Projesi’ni uygulamaya koyduk. Böylece diğer atıklarla birlikte toplanan tıbbi atıklar, bu konuda yetiştirilmiş personel tarafından ayrı toplanıp bertaraf edilmeye başlandı. 1997 yılından itibaren Büyükşehir Belediyesi’nin ‘Ağaçlandırma Projesi’ kapsamında üç yıl boyunca 2 milyon ağaç dikildi. 2001 yılında çöplerin ekonomiye geri kazandırılması amacıyla günde 1000 ton çöpü işleyerek kompost üreten Kompost ve Geri Kazanım Tesisini hizmete soktuk. Aynı yıl içerisinde çöp gazından enerji üretimine başlandı. 2002 yılından itibaren moloz ve hafriyat toplama çalışmasına ve aynı yıl 3,5 milyon metrekare alanın 75 özel araçla süpürülmesine başladık.

Su ve Çevre Teknolojileri: Mevcut tesisleriniz ve çalışmalarınız hakkında bilgi alabilir miyiz?

H. Osman Akgül: Bunları şu ana başlıklar altında özetleyebiliriz...

Aktarma İstasyonları: İstanbul’un çöpü 1995’e kadar hiçbir ayırıma tabi tutulmadan cadde ve sokak başlarında biriktirildikleri yerden alınır, üstü açık çöp kamyonlarıyla ‘Vahşi Döküm’ alanlarına nakledilirdi. Bu taşıma sistemi hem sefer sayısının çokluğu bakımından ekonomik değildi hem de etrafa çöp, çöp suyu ve koku yaydığı için sağlıksızdı. 1995 yılında ilçe belediyeleri ve İstanbullular bu büyük sorundan kurtuldular. Çünkü bu tarihten itibaren toplanan çöpleri doğrudan sahalara götürmek yerine İstanbul’un altı yerinde kurulan Aktarma Merkezleri’ne taşımaya başladık.

Avrupa yakasında:
Yenibosna Baruthane(Şişli) Halkalı

Anadolu yakasında:
Aydınlı Hekimbaşı Küçükbakkalköy

Düzenli Depolama Alanları: 1953 yılına kadar denize dökülen çöpler bu yıldan sonra vahşi depolama alanlarına dökülmeye başlandı. Geniş sahaları kaplayan çöpler çevre kirliliğine; oluşan toz bulutları ve gazlar ise hava kirliliğine neden olmaktaydı. Metan gazından dolayı bu sahalarda sürekli yangınlar oluşuyor ve patlama riski taşıyordu. Çöplerden sızan sular yeraltı ve yerüstü sularını kirletmekteydi. Zamanla çok büyük yığınlar haline gelen bu çöplerde oluşan kaymalar büyük maddi kayıplara ve can kayıplarına yol açmaktaydı. Bütün bu olumsuzluklardan dolayı 1995 yılından itibaren Vahşi Depolamaya son verdik ve bu alanları yeşillendirdik.

Aynı yıl iki adet düzenli depolama alanı açtık. Bu alanlardan biri Avrupa yakasında Odayeri/Göktürk mevkiindedir ve 75 ha’lık alan üzerinde 8000 ton/gün çöp depolanmaktadır. Diğeri Anadolu yakasında Kömürcüoda/Karakiraz köyündedir ve 100 ha’lık alan üzerinde 4000 ton/gün çöp depolanmaktadır. Aktarma merkezlerinde sıkıştırılan atıkları silolarla bu düzenli depolama alanlarına taşımaktayız. Bu transfer için her gün 400 seferde toplam 40 bin kilometre yol kat edilmektedir.

Kompost ve Geri Kazanım Tesisi: Kompost ve Geri Kazanım Tesisi’nde çevreye ve insan sağlığına zarar veren atıklar bir takım fiziksel ve kimyasal işlemlerden geçirilerek ekonomik değere dönüştürülmektedir. Bu atıklardan yüksek kalitede kompost elde edilmekte ve bu ürün tarımda, bahçelerde ve spor alanlarında, parklarda zemini iyileştirmek için kullanılmaktadır. Kompost ve Geri Kazanım Tesisi ile günde 700 ton katı atık işlenerek bir yönüyle üretilen çöpleri bertaraf ederken diğer yönüyle üreticilerinin kurtulmak istedikleri bu atıklardan yeni bir ekonomik değer yaratıyoruz ve 200 ton kompost elde ediyoruz. Ayrıca karışık olarak gelen atıkları geri kazanım bantlarına alarak içerisindeki plastik, metal, kağıt ve bunların türevi malzemeleri ayıklıyoruz ve presleyerek ekonomiye kazandırıyoruz. Geri kazanım miktarı ise yaklaşık 20 tondur.

Çöp Gazından Enerji Üretim Tesisi: Vahşi depolama alanı olarak kullanılan Kemerburgaz çöplüğü 1995’te rehabilite edilerek Çöp Gazından (% 35 metan) Elektrik Enerjisi Üretim projesine başlanıldı. Vahşi depolama sisteminde çöpten oluşan metan gazı patlama riskinin yanı sıra karbondioksitin yaklaşık 20 katı ısıtma yani ‘Sera’ etkisiyle atmosfere de zarar vermektedir. Vahşi (Düzensiz) depolama sahasında oluşan gazlar aktif toplama sistemiyle yerleştirilen özel kanallar yardımıyla toplanmaktadır. Böylece bu sistemle kontrol dışı oluşan gazların çevreye zarar vermeden bertarafı sağlanmakta ve patlama riski azaltılmaktadır. 5.7 milyon metreküp katı atıktan kontrol dışı oluşan gazlar, kurulan bu tesiste 20 silindirli özel gaz motorlarında yakıt olarak kullanılıp, motorlarda ısı enerjisine jeneratörlerde de elektrik enerjisine dönüştürülmektedir.

Çöp Sızıntı Suyu Arıtma Tesisleri: Düzenli depolama sahasında depolama sonucunda oluşan sızıntı sularının çevre ve insan sağlığına olan etkisini gidermek amacıyla Odayeri ve Kömürcüoda’da olmak üzere iki adet arıtma tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerde sızıntı suyu belirli işlemlere tabi tutularak hem arıtılmakta hem de anaerobik reaksiyonlar sonucunda metan gazı elde edilmektedir. Oluşan metan gazını yakarak enerji kaynağı olarak kullanmaktayız. Her iki tesiste de amaç kararlı bir yapıya sahip olan ve arıtılmadığı müddetçe çevreye aşırı miktarda zarar verebilecek sızıntı sularının yüzde 80 verimle arıtımını sağlamaktır. Arıtılan sızıntı suyu İSKİ isale hattı ile Baltalimanı İleri Arıtma Tesisi’ne iletilmektedir.

Tıbbi Atık Toplama Servisi ve İmha Tesisi: Tıbbi atıklar ayrı olarak toplanıp imha edilmedikleri taktirde tehlikeli hastalıkların insanlara bulaşma riskinin önüne geçilemeyeceği gibi birçok problemin ortaya çıkması da kaçınılmaz olur. Bu amaçla 133’ü Avrupa, 67’si Asya yakasında bulunan 200 sağlık kuruluşunun tıbbi atıklarını ayrı olarak topluyoruz ve Odayeri/Göktürk’teki Düzenli Depolama Alanı yanında 1995 yılında kurulmuş olan Tıbbi Atık Bertaraf Tesisi’ne getiriyoruz. Günde yaklaşık 24 ton tıbbi atık yakma kapasiteli tesis, gerekli teknik ekip ve ekipmanla üç vardiya halinde 24 saat çalışıyor ve atık imha işlemini gerçekleştiriyor. Tüm üniteler tam otomatik olarak kumanda edilmekte olup yardımcı olarak muhtelif noktalarda 8 adet kamera ve 6 adet monitör kullanılmaktadır. Atıklar, özel refrakterli fırın içerisinde 1000 ûC ile 1200 ûC arasında yakılmakta ve yanma sonucunda hacimsel olarak %95, kütlesel olarak ise %75 azalmaktadır. Yakma tesisinde tıbbi atık bertarafı yapılırken aynı zamanda elektrik enerjisi de üretiyoruz. Yaklaşık 0,5 MW kapasiteli türbin jeneratör yardımıyla üretilen enerjiyi hem tesis bünyesinde hem de çevredeki idari binalarda kullanıyoruz böylece geri kazanım sağlamış oluyoruz.

Su ve Çevre Teknolojileri: İSTAÇ A.Ş’nin devam eden projeleri nelerdir?

H. Osman Akgül: İSTAÇ A.Ş. olarak İstanbul’un daha yaşanabilir bir şehir olmasını sağlamak ve çöpün verdiği çevresel zararları en aza indirmek amacıyla devam eden projeler;

1. Membran Arıtma Sistemi:

Kömürcüoda Anaerobik ön arıtma tesisinden çıkan sızıntı suyunun, Direkt Nanofiltrasyon ve ters ozmoz teknolojileri kullanılarak dere deşarj limitlerini sağlayacak şekilde arıtılmasını sağlayacak sistemin kurulması çalışmalarına başladık.

2. Depo Gazının Toplanması ve Enerji Üretimi:

Depolama sahalarında oluşan metan gazının enerjiye dönüşümünü sağlamak amacıyla Odayeri Depolama Sahası’nda pompaj testi çalışmalarını tamamladık. Bu projeyle biyogaz içerisinde sera etkisi yapan metan gazı kontrol altına alınarak, atmosfere verilen CO2 emisyonları Odayeri/Kemerburgaz depolama sahasında 2.1 milyar m3/yıl azaltılarak enerji üretilecek, böylelikle hem ekonomik kazanç elde edilecek hem de bu gazların çevreye olan olumsuz etkileri azaltılacaktır. Pompaj denemelerini mayıs sonu itibariyle tamamladık ve pompaj testleri sonucunda oluşan gaza ait veriler doğrultusunda proje uygulama esaslarının belirlenmesi çalışmalarına başladık.

Aynı proje Asya yakasında bulunan Kömürcüoda/Şile Depolama Sahası’na da uygulanarak 1.26 milyar m3/yıl CO2 emisyonu azaltılacaktır.

3. Katı Atıkların Enerjiye Dönüştürülerek Bertaraf Edilmesi:

Bu projede, katı atıkların termal teknolojilerle bertarafının teminini amaçladık. Geleneksel katı atık bertaraf metotları çevresel etkileri ve alan gereksinmeleri bakımından sürdürülebilirliklerini kaybetmeye başladıklarından, atıkların termal proseslerle hacim azaltılması ve enerji temini ile bertarafı yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. Termal proseslerden özellikle Piroliz veya Gazifikasyon tabanlı olanlar bu projenin ilgi alanıdır.

4. Endüstriyel Atıkların Kontrol Altına Alınması ve Bertarafı Projesi:

İstanbul’da üretilen endüstriyel atıkların bertarafı için hálihazırda İstanbul’da bir tesis bulunmamaktadır. Bu nedenle endüstriyel atıkların, tekniğine ve ilgili mevzuatlara uygun olarak kontrol altına alınması ve bertarafının yapılması için İşletmeler Müdürlüğü, Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğü ile birlikte proje çalışmalarına başladık ve proje için Silivri civarında tespit edilen uygun bölgeler için Çevre ve Orman Bakanlığı’ndan alan talep ettik.

5. Katı Atık Yönetim Planı:

İBB İşletmeler Müdürlüğü ve İTÜ ile birlikte ‘İstanbul için AB Çevre Mevzuatı ile Uyumlu Entegre Katı Atık Yönetimi Planı’ ön etüt çalışmasını tamamladık. Tamamlanan ön etüt çalışmasına uygun bir şekilde tüm İstanbul için Katı Atık yönetiminin detaylarını içeren bir plan çalışmasını da hazırlamaktayız; 2005 yılı sonu itibariyle plan bitirilmiş olacaktır.

6. Katı Atık Eğitim Merkezi (KAEM)

Çevre problemlerinin çözümünde büyük katkı sağlayacak eğitim programları düzenlemek amacıyla İSTAÇ A.Ş.’nin bünyesinde Katı Atık Eğitim Merkezi’ni oluşturduk. Eğitim merkezimizin organize ettiği eğitimlerle katılımcılara; katı atık yönetimi teorik olarak anlatılmakta ve pratik uygulamaları gösterilmektedir.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi, katı atıkların düzenli depolanması konusunda göstermiş olduğu başarıyı kamu kurumları, yerel yönetimler, üniversiteler ve sosyal organizasyonlar vasıtasıyla tüm Türkiye’ye yaymak amacıyla bu eğitimleri düzenlemektedir ve gelecek nesillere daha yaşanabilir bir çevre bırakabilmek için gerekli olan çevre eğitimleri konusunda her türlü desteği sağlıyor.

7. Ambalaj Atıklarının Yönetimi:

İstanbul’da ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması, geri kazanılması ve ekonomiye kazandırılması kapsamında bir yönetim planı hazırlamaktayız. Konuyla ilgili pilot bölgeleri tespit ettik; toplama ve geri kazanma sistemi ile ilgili çalışmalara devam ediyoruz.

8. Geri Kazanım ve Açık Kompost Tesisi:

Kömürcüoda Katı Atık Depolama Sahası’nda 2000 ton/gün kapasiteli karışık atıklardan geri kazanım tesisi kuracağız. Tesiste, geri kazanılabilir malzemelerle atığın organik kısmı ayrıştırılacak ve ayrıştırılan kısmını açık kompost metoduyla kompostlaştıracağız.

9. İnşaat Molozlarının Toplanması ve Geri Kazanımı:

İstanbul’un muhtelif yerlerine kontrolsüz bir şekilde dökülen moloz ve hafriyatın oluşturduğu kirliliğin temizlenmesi için bir kampanya başlattık. Bu çalışma kapsamında; İstanbul’da belirlenen bölgelerde moloz ve hafriyat kaldırılıp düzeltilerek temizlenen bölgeleri uygun şekilde ağaçlandıracağız. ‘İstanbul’u Moloz ve Hafriyattan Temizleme Kampanyası çerçevesinde, Çevre Koruma ve Geliştirme Daire Başkanlığı koordinasyonunda Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğü, Park ve Bahçeler Müdürlüğü ile birlikte organize bir ekip oluşturduk. İstanbul’un muhtelif 100 bölgesinde bulunan takribi 70 bin ton moloz ve hafriyatı temizleyerek bölgelerin rehabilitasyonuna katkıda bulunduk.

Ayrıca bu atıklardan geri kazanılabilecek olanları da (inşaat molozları vb.) değerlendirmekteyiz. Moloz ve Hafriyat Atıklarının Geri Kazanımı Projesi kapsamında, inşaat faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan atıkların tekrar kullanılabilmesi amacıyla geri kazanım tesisi kuracağız. Bu tesiste kaynağında ayrılarak getirilen atıkların geri kazanılabilir kısımlarını inşaat ve altyapı çalışmalarında dolgu malzemesi olarak kullanmayı düşünüyoruz.

10. Kontrol Merkezi Projesi:

Süpürge araçlarının, tıbbi atık araçlarının ve çöp taşıma silolarının 24 saat boyunca takibinin ve kontrollerinin yapılabileceği kontrol/kumanda merkezinin kurulması çalışmalarına başladık.
 

---

R E K L A M