YÜK.MÜH. ENİS BURKUT
enis@burkut.com.tr

Son yıllarda sanayimiz artık el vanalı su arıtım cihazları kullanımından vazgeçiyor ve otomatik ters yıkamalı kum filtreleri ve otomatik rejenerasyonlu su yumuşatıcıları tercih ediyor. Bu kapsamda da şu soru ortaya çıkıyor: "Ne tür otomasyon vanası sanayi için daha uygundur?"

Kum filtrelerinde ve yumuşatıcılarda, filtrasyon ve sertlik giderimi sırasında “açık olan vana” boru görevi yapar ve bu sırada vanaların tek önemi az basınç kaybı yapmasıdır. Kum filtresinin ters yıkaması sırasında ve yumuşatıcının doyuma ulaşıp rejenerasyona geçtiği zaman otomasyon vanaları önem kazanır: açma/ kapama hızı, koç darbesini önlemesi, vana kapandığında hiç su kaçırmaması, arıza yapmaması, arızanın hızlı giderimi gibi birçok özellik vanadan istenir.

Kum filtrelerinde vanalar yalnızca suyun yönünü değiştirmeye yarıyorsa da, su yumuşatıcıda otomasyon vanalarının, tuzlu su emişini sağlayan ve rejenerasyon hızının yavaş olmasını da ayarlayan özelliklerde seçimi gerekir.

Bir işletmede günün 24 saati sürekli yumuşak su istendiğinde reçine tanklarının sayısı birden fazla olur, bir reçine tankı rejenerasyondayken diğer reçine tankı (veya tankları) hizmet verir. Bu durumda, en az 12 vananın hatasız görev yapması gerekir. Yanlış seçilmiş veya yanlış satın alınmış otomasyon vanası sistemi işletmeye sert su veya tuzlu su kaçırdığı için işletmeyi büyük zarara sokar ve bu zarar genelde otomasyon vanaları ücretinden çok daha yüksektir.

Örneğin, doğru çalışmayan otomasyon vanaları ile imal edilmiş bir su yumuşatıcıda şu sorunlar yaşanabilir:

1. Reçinelerin ters yıkaması sırasında reçineler kanala kaçabilir.

2. İşletmeye sert su ve tuzlu su kaçabilir.

3. Tuzlu su ile rejenerasyon süresinde reçinelere aynı konsantrasyonda ve aynı debide tuzlu su gitmesi istenir. Bu yapılamazsa, tuzun bir miktarı kanala atılır, tuz israfı olur ve reçineler tam olarak rejenere edilmez.

4. Rejenerasyon sonunda reçine içinde kalmış olan fazla tuz çok iyi durulanmazsa işletmeye tuzlu su gidebilir.

Otomasyon vanalarını iki ana grupta toplamak mümkün:

1. TEK YOLLU OTOMASYON VANALARI:

Genelde kelebek veya diyaframlı olan bu vanaların kumandası basınçlı hava, basınçlı su veya elektrik ile yapılır. Bu vanalar ile tasarlanmış bir kum filtresinin (Resim 1) ve su yumuşatıcının (Resim 2) otomasyon kontrolü elektro-mekanik kontrol panoları veya PLC tabir edilen programlanabilir elektronik beyinlerle olur.

2. ÇOK YOLLU OTOMASYON VANALARI:

Bu vanalar tek gövde içinde bulunan pistonlu veya kamalı bir aparat ile birçok deliğin açılıp kapanması şeklinde görev yaparlar. Pistonların kumandası elektronik veya elektro-mekanik beyinler tarafından yapılır (Resim 3).

Bu iki grup vana dünyada birçok su arıtım cihazında kullanılmaktadır. Bu vanaların özellikleri aşağıda özetlenmiştir.

TEK YOLLU VANALARIN ÖZELLİKLERİ

Tek yollu vanalar ile donatılmış kum filtresinin ve su yumuşatıcının uzaktan görünüşü (Resim 1 ve 2) el vanalı arıtma cihazlarını andırır. Tek yollu vanalar ile imal edilmiş arıtma cihazları aşağıdaki nedenlerle tercih edilirler:

1. Vanalar bireysel olarak seçilebildiğinden düşük veya yüksek basınçlı su sistemlerine göre vana grubu tasarlanabilir. Bu vanalar ile yapılmış bir kum filtresi veya bir yumuşatıcı 0,5 Bar gibi düşük bir basınçta dahi rahat çalıştırılabilir.

2. Filtrelenecek suyun (göl suyu gibi) mevsimsel kirliliğine göre kum filtresinin ters yıkama süreleri ayarlanabilir; ham suyun mevsimsel sertliğine göre yumuşatıcının rejenerasyon periyodu ve diğer özellikleri ve vanaların açık kalma süreleri ayarlanabilir. Bireysel vanalar ile 4000 litreden daha fazla yumuşatma reçinesi içeren yumuşatıcılar dahi donatılabilir.

3. Her işletmede yüzlerce tek yollu vana bulunur ve tek yollu vanalarda sorun çıksa dahi işletmenin kendi teknisyenleri tarafından vana sorunu kolayca giderilir, vana tamiri için özel eğitim görmüş bir servis teknisyenini işletmeye davet etmek gerekmez.

4. Tek yollu vanalarla donatılmış bir yumuşatıcıda görev yapan ve “su geçişi geniş olan ventüri-tuzlu su emicisi” bulunur. Bu nedenle, bu tür cihazların rejenerasyonunda çok temiz özel tuzlara gerek duyulmaz, ülkemizde bulunan ucuz ham tuzlar rejenerasyonda kullanılır.

ÇOK YOLLU VANALARIN ÖZELLİKLERİ

Çok yollu vanaların avantajları şunlardır:

1. Tek yollu vanalar ile imal edilen arıtma cihazı tankının üzerinde “Yüzey borulama” bulunur (Resim 4) ve cihaz maliyetini etkiler, çok yollu vana tankın tam üzerine monte edildiği için (Resim 3) cihaz maliyeti daha düşük olur.

2. Çok yollu vana ile imal edilen arıtma cihazının ayrı bir işletme panosuna ihtiyacı yoktur.

3. Çok yollu vanası olan bir arıtma cihazı tek yollu vanalar ile imal edilmiş bir cihaza göre daha az yer kaplar.

Yukarıdaki avantajlar yanında ÇOK YOLLU vanalar ile imal edilmiş bir arıtma cihazının şu “EKSİ” tarafları da gözönünde bulundurulmalıdır:

• Çok yollu vana “kompakt” bir cihaz olduğu için gövde içindeki kanallar ve vana görevi yapan ve suya yön veren yerler “dar”dır; bu sebeple, tek yollu vanalara kıyasla çok yollu vanaların basınç kaybı çok yüksektir, fazla elektrik sarfiyatı yaratırlar.

• Tek yollu vanada oluşan bir sorunu işletmeci çok kısa zamanda hallederken, bir makinaya benzeyen çok yollu vanayı, işletmenin teknisyeni genelde tamir edemez, bilgili teknik servis davet etmek gerekir. Oluşan vana arızasına müdahale zorluğu, yedek parça temini ve yedek termini bakımlarından çok yollu vana kullanmak sıkıntılıdır. Tek yollu vanalar ile imal edilen bir cihaza kıyasla çok yollu vanalarda yaşanabilecek problemler işletmenin uzun süreli duruşuna sebep olabilirler. 

• Ülkemizin bazı bölgelerinde çok yaşanan elektrik kesilmeleri ve elektrik şokları, voltaj dalgalanmaları çok yollu vanalarda sorun yaratabilir. Elektrik arızası sebebiyle su arıtma cihazı uzun süre çalışamayabilir; oysa elektrik arızası olsa dahi tek yollu vanalar ile su arıtma cihazı çalıştırılabilir.

• Çok yollu vana içine giren sert cisimler, bu cihaz içinde bulunan piston türü vanaların aşınmasına ve sıkışmasına sebep olurlar. Bu sebeple çok yollu vanaların öncesinde kesinlikle sular filtrelenmelidir. Oysa, iç genişliği büyük olan tek yollu vanalar öncesinde suyun filtrelenmesi gerekmez.

• Ülkemizde yumuşatıcı için rejenerasyon tuzu olarak işlenmemiş ham tuz kullanılır. Bu tuzlar içinde midye kabuğu, taş gibi katı cisimler bulunur ve bu sert cisimler çok yollu vana içindeki küçük delikli ventürilere veya pistonlara zarar verir. Oysa, tek yollu vanalar ile imal edilmiş bir yumuşatıcıya aynı katı cisimler zarar vermez.

• Çok yollu vanalar 2 Bar’dan daha düşük basınçlı su sistemlerinde çalıştırılırlarsa işletme sorunları çıkar. Tek yollu vanalar ile imal edilen bir arıtma cihazı düşük basınçlarda dahi görev yapar.

Sonuç olarak

Görüşümüz şudur: İlk yatırım sırasında “ekonomik sebepler”le çok yollu vanalar kullanılmak istendiğinde yukarıda değinilen sorunlar için önlemler alınmalıdır, bu önlemler alındığında çok yollu vanalar da uzun yıllar görev yapabilirler. Ancak, sanayinin arıza sebebi ile duruşlarının bedeli yüksekse, “Resim 4”te görülen cihaz gibi, tek yollu vanalar ile imal edilmiş su arıtma cihazları tercih edilmelidir.

E-Dergi üzerinde okumak için lütfen tıklayınız...