23 Eylül 2011 | SU DÜNYASI 40. Sayı (Eylül - Ekim 2011)

Enis Burkut enis@enisburkut.com.tr Mükemmel Ters Ozmoz tekniğinin düşmanlarından biri de, mikrop veya bakteri adı da verilen mikroskopik canlılardır. Bunların üremesi sonucunda Ters Ozmoz mambranları geçirimsiz hale gelir. Mambranların tıkanmasına sebep olan diğer bir etken de, suda tabii olarak bulunan mineral iyonlarının, su şartlarının değişmesi sonucu katı kristaller üretmesidir.
Yazımızın Birinci Bölümü’nde bulunan aşağıdaki paragrafı buraya kopyalıyoruz; böylece T.O. mambranı tıkanma sebeplerini tekrar hatırlıyoruz.

Ters Ozmoz mambranları genelde üç sebeple tıkanır:

• Su ile beraber gelen katılar, mambran içinde çökerek su geçişini daraltır
• Su ile beraber gelen ve mambran içinde üreyen bakteriler ve canlılar, mambran üzerinde geçirimsiz tabaka oluşturur
• Mambranlar H2O moleküllerinin çoğunu ayırdıktan sonra ham su içinde yoğunluğu artan mineraller, mambran içinde kristalleşir ve su geçişini engeller.

Tıkanma sebeplerinden en önemlisi, su ile beraber gelen katılardır; yazımızın Birinci Bölümü’nde bu konuyu anlatmıştık. Yazımızın İkinci Bölümü’nde ise mambran tıkanmasına sebep olan canlı üremesi ve mineral kristalleşmesi konularına yer vereceğiz.

T.O. Mambran Üzerinde Mikrobiyolojik Canlı Üremesi Sebebiyle Tıkanma
Genel adı ile mikroskopik canlı veya mikrop veya bakteri olarak adlandırılan bakteriler, T.O. mambranı veya T.O. koruyucu kartuş filtreler üzerinde ürerler. Filtre ve mambran üzerinde üreyen bu canlılar, bir tür “ORTAK ÇALIŞMA” sonucunda, bu yüzeyler üzerinde geçirimsiz bir tabaka oluştururlar. “Mikrobiyolojik Üreme” olarak da adlandırılan bu olay sonucunda oluşan bu tabakaya Batı dünyasında Biyofilm adı verilir (İngilizce yazılışı Biyofilm ve bu konuda internette çok bilgi bulunuyor).
Aslında, adını bilmese de insanların çoğu Biyofilm ile tanışmıştır. Çünkü ayni mikrobiyolojik olay insanın dişleri üzerinde de oluşur ve Biyofilm oluşması sonucunda dişlerde, dişçilerin “Plak” adı verdikleri sert tabakalar meydana gelir. Bunlar dişlerde çürük oluşumunun temel sebeplerinden biridir.    
T.O. mambranı üzerinde Biyofilm oluşmasını önlemek, öncelikle su hazırlama sistemi tasarımcısının görevidir. Havadaki mikroskopik canlılardan da oluşan Biyofilm’in önlenmesi için, T.O.’ya gelen suyun muhakkak bir tür dezenfeksiyon şartlandırmasından geçmesi gerekir.
Bu tedbire rağmen biyofilmden tam olarak kurtulmak mümkün değildir. T.O. koruyucu kartuş filtrelerin periyodik olarak yenilenmesi ve T.O. mambranlarının periyodik olarak kimyasallar ile yıkanması sonucunda Biyofilm riskleri en aza iner. Bizim kontrolümüz altında çalışan, dolayısıyla yukarıda tarif ettiğimiz önlemleri alan işletmelerde T.O. mambranlarının işletmeye zarar vermeden görev yaptığına şahit oluyoruz ve mambran ömürlerinin altı yıla kadar uzadığını görüyoruz.

Sudaki Minerallerin Kristal Oluşturması Sebebiyle T.O Mambranlarında Tıkanma
Önce SU’yun ana karakterini hatırlayalım: Yalnızca H2O molekülünden oluşan saf su, kimyacıların “Evrensel Çözücü” olarak nitelendirdiği bir maddedir. Yağmur damlası olarak yere değen saf su zaman içinde birçok minerali çözüp bunları kendi içinde iyon şeklinde barındırır. Su içindeki şartlar uygunken, sudaki mineral iyonları kristal oluşturmaz ve mekanik filtreler ile su içinden ayrılamazlar.   
Fakat, suyun şartları değiştiğinde, örneğin suyun pH derecesinin yükselmesi, su sıcaklığının değişmesi, basıncın değişmesi gibi ve özellikle T.O. mambranları içinde olduğu gibi, su içinde mineral oranı yükseldiğinde, birçok iyon kristalleşerek sert cisimler oluşturur.  İşte T.O. mambranlarının tıkanmasının ana sebeplerinden biri de budur.
Bu kristalleşme sorununu daha iyi anlatabilmek için T.O. mambranları içinde Kalsiyum Karbonat (CaCO3) kristalleşmesine yakından bakalım. Yüksek kapasiteli T.O. cihazlarını besleyen su genelde yumuşatılmaz, iyice filtrelendikten sonra T.O. cihazına verilir.  “Antiskalant” olarak adlandırılan, su içine dozlanan kireçtaşı önleyici kimyasal inhibitör sayesinde, su içindeki Kalsiyum Bikarbonat maddesinin CaCO3 kristali (kireç taşı) oluşturması engellenmek istenir. T.O. mambran üreticilerinin hazırlamış olduğu bilgisayar programları sayesinde, tabii suyun analizi ve T.O. işletme şartları bu programa yüklendiğinde, T.O. atık miktarı ve Antiskalant dozajı kolayca hesaplanır ve CaCO3 kristali riski kalmaz.   
Fakat, çoğu zaman “Evdeki hesap çarşıya uymaz” ve bir gün gelir T.O. mambranları CaCO3 (kireçtaşı) sorunu ile tıkanır, normalde ağırlığı 20 kg civarında olan 8” çaplı T.O. mambranı, kireçtaşı oluşumu sonucu 40 kg ağırlığa kadar yükselir. Neden?..

Mambran içinde kireçtaşı oluşumunu destekleyen birçok sebep sayabiliriz:

• T.O.’yu besleyen kuyu suyunun analizi değişmiş olabilir.
•  T.O. tasarımı sırasında doğrudan kuyu başından alınan su örneğinin analizi “mambran seçim programı”na girilmiştir. Oysa, T.O. doğrudan kuyu suyu ile beslenmez, kuyu suyu önce büyük bir depoya gelir. Burada su, ısınıp kısmen buharlaştığı için suyun kimyasal analizi değişir.
• T.O. tasarımı sırasında iyi marka bir Antiskalant kullanımı planlanmıştır, daha sonra işletme UCUZ bir Antiskalant kullanmaya başlar, fakat dozaj pompasının ayarı düşük konsantrasyonda olan ucuz antiskalanta göre ayarlanmaz.
• T.O. işleticisi değişmiştir ve yeni işletici T.O. konusunda iyi eğitilmemiştir. T.O.’nun fazla su attığına kanaat getiren yeni işletici T.O. atık vanasını kısar ve normalde örneğin yüzde 25 atık ile çalışması gereken T.O. cihazı artık yüzde 15 atık ile çalışmaya başlar.

Yazıyı uzatmamak için örnekleri burada sınırlıyoruz. İşte yukarıda anlatılan sebeplerden biri dahi T.O. mambranlarının CaCO3 kristalleri ile tıkanması için yeterlidir. “T.O. Günlük Çizelgesi” takibi iyi yapılırsa, mambranların tıkanmaya başladığı birkaç gün içinde fark edilir ve yapılan kimyasal yıkama sonucunda mambranlar temizlenir. Böyle bir durumda yalnızca kimyasal yıkama yetmez, temele dönüp mambranların neden CaCO3 kristalleri ile tıkandığı araştırılmalı ve T.O. ön şartlandırmasında daha etkili tedbirler alınmalıdır.
T.O. Mambranlarında mineral kristalleşmesi en çok CaCO3 (kireç taşı) ile olur. Ancak, Kalsiyum Sülfat (CaSO4), Silikat, Demir, Mangan minerallerinin kristalleşmesi sebebiyle de mambran tıkanmalarına çok rastlıyoruz.
Mambran Tıkanmasının Diğer Sebepleri: Bu ve bir önceki yazımızda T.O. cihazının insan tarafından kirletilmemiş tabii sular ile beslendiği düşünülerek, tabii sulardan kaynaklanan mambran tıkanmaları anlatılmıştır. Kullanılmış suların geri kazınımında da T.O. tekniği kullanılmaktadır. Atık veya arıtılmış atık sulardan T.O. cihazına gelebilecek birçok sentetik madde veya yağ-gres, T.O. mambranlarını kısa zamanda tıkayabilir.
Tıkanma Sonucu Mambranların Bozulması: Geçen yazımızın başında değindiğimiz gibi, T.O. mambranları tıkanmaya başladığında cihaz az su üretir, bunu gören işletmeci, T.O. mambranları üzerindeki basıncını arttırır. Bunun sonucunda mambranların giriş-çıkış basınç farkı ANORMAL yükseldiği için mambranlar deforme olur ve mambranın üretim suyu tarafına ham su karışmaya başlar. Mambran deformasyonunun tamiri yoktur. Mambranlar yıkansa da mambranlar kurtarılamaz ve mambranların hepsinin yenilenmesi gerekir.
Sonuç: T.O. mambranları, T.O. cihazının en pahalı parçalarıdır; bu sebeple sık sık mambran yenilemek işletmeye maddi yük getirir. Dolayısıyla T.O. cihazı satın alırken yalnızca “ucuz cihaz” görüşü ile hareket etmek ileride işletmeye pahalıya mal olabilir. T.O. cihazının doğru işletme eğitimini verebilen, işletme şartlarını anlayabilen, çıkacak sorunları kısa zamanda çözebilecek servis teknisyenleri olan, su tekniği konusunda tecrübeli ve güvenilir bir imalatçı seçmek, zaman içinde işletmeye kazanç sağlar görüşündeyiz.