Tarımsal sulama konusunda uzun yıllardır büyük yatırımlar yapan İspanya’da, 23.000 m³/saat (6,4 m³/saniye) debideki bir sulama sisteminin filtresi için 2007 yılında bir araştırma yapılmış. Bu filtre araştırmasında, dere suyundan yararlanarak tarımsal su elde etmek maksadıyla, bu ihtiyaca en çok  uyan, en etkili ve en ekonomik su filtresi seçimi için bir test yapılmasına karar verilmiş. Bu testin yapılması için kullanılmış olan yöntem ve test değerlendirme şekli, ülkemizde gerçekleştirilecek olan sulama veya sanayi projelerinde yapılacak filtre araştırmaları için fikir verebilir. Elimize geçen bu test bilgilerini yalnızca “yöntem” açısından derledik ve okuyucularımızın dikkatine sunduk.  Yazımızın maksadı yalnızca test ve değerlendirme yöntemlerinin anlatılması olduğundan, İspanya’da yapılmış olan bu filtre araştırmasının sonuçları bu yazımızda yer almayacaktır.

Bir Avrupa Birliği projesi olan İspanya-Sevilla-El Viar projesi 12.000 hektar tarımsal alanın sulanması içindir ve 2008 yılı sonunda tamamlanmıştır.  

El Viar sulama projesinin filtrasyonu için yetkililere müracaat eden yerli ve yabancı filtre imalatçılarından sekiz su filtresi test için uygun bulunmuş ve sekiz su filtresi 2007 yılı sulama mevsiminde, iki ay süre ile eşit şartlarda test edilmiştir. Seçilen sekiz filtre de tam otomatik olarak kendi kendini temizleyen filtrelerdir ve her filtre imalatçısı filtresinin 130 mikron seviyesinde olduğunu iddia etmiştir. Tabii ki her filtrenin broşüründe ve filtre etiketinde “130 Mikron” yazabilir; ancak filtrasyon etkinliği farklı olabilir ve yapılan test sonuçlarında bu etkinlik açıkça görünür.

Eşit Şartlarda Filtre Deneyi 

Filtrelerin ayni şartlarda test yapılabilmesi için, araştırmayı yapan grup büyük bir test standı yatırımı yapmış ve sekiz filtreye de aynı anda aynı kalitede ve aynı basınçta su temin etmiştir.  Böylece, eşit şartlarda sekiz filtrenin testleri iki ay süreyle yapılmıştır. 

“Test Standı” isimli fotoğrafta İspanya-El Viar projesi için test edilen sekiz su filtresi görünmektedir. Bu su filtrelerinden beş adedi diskli filtre ve diğerleri elek filtredir. Her filtrenin su çıkışında ve ters yıkama atık su hattı üzerinde birer debi metre bulunmaktadır.

Kaçak Kontrolü: Filtre testinde en çok önem verilen husus, filtrelerden kaçan katıların ölçümüydü. Katı kaçağını ölçmek için test standında, her bir filtreden çıkan “filtrelenmiş su” iki tür kontrol filtresinden geçirildi ve bunlardan elde edilen sonuçlar değerlendirildi. 

Kontrol 1: Her filtrenin çıkışına, ince bir branşman üzerine, CCM (Clogging Capacity Meter), “Tıkanma Kapasitesi Metresi” olarak tercüme edebileceğimiz bir laboratuvar cihazı konuldu. Bu cihaz “Foto CCM”de görünmektedir. Cihazın içinde de test edilen filtrelerde olduğu gibi 130 mikronluk filtre elemanı bulunur. CCM cihazından geçen filtre edilmiş suyun debisi ve basıncı sabit tutulur ve CCM test filtresi elemanının kaç dakika sonra ayarlanmış olan 0,5 bar basınç farkı (Δp) yarattığı tespit edilir. Bu test sonuçlandığında CCM test filtre elemanı çıkarılır ve test edilen filtreden kaçmış olan 130 mikrondan daha iri katıların şekli ve türü gözlemlenir

Kontrol 2: Her filtrenin çıkışına, içinde 130 mikronluk filtre elemanı olan ve elle temizlenen bir Kontrol Filtresi de konuldu. Kontrol filtreleri de test edilen her filtre için aynı periyodik zaman içinde açılıp incelendi. Test edilen filtrelerin hangisinin daha çok 130 mikron üzerinde katı kaçırdığı tespit edildi. Foto “Kontrol Filtresi”nde görüldüğü gibi, bu kontrol filtresinin takıldığı hat üzerindeki filtrenin katıları kaçırmış olduğu açıkça görülmektedir.

Yukarıda sözünü ettiğimiz iki önemli Katı Kaçağı Kontrol Yöntemi filtre seçimi için çok önemli kriterlerdir; çünkü bu iki kriter filtrelerin hakikaten filtrasyon kalitelerini göstermektedir. Bununla beraber, sekiz filtrenin değerlendirilmesinde aşağıdaki kriterler de çok önemli olduğundan filtrelerin seçim puanlamasında göz önüne alındı.

A. Filtrenin ters yıkama suyu miktarı: Her filtrenin ters yıkama suyu çıkışına konulan debimetreler ile filtrelerin debileri karşılaştırılarak, her filtrenin atık/üretim suyu oranı tespit edildi. Bir filtre %1 oranında ters yıkama suyu atarken, bazı filtrelerin %5 kadar su attığı belirlendi. Atılan su da sulama sistemini besleyen pompa tarafından temin edildiğinden, %5 kadar bir atık su, besleme pompasının %5 kadar daha çok enerji kullanmasına sebep olmakta ve dolayısıyla işletme maliyetini etkilemektedir. Bu sebeple, filtrenin ters yıkama suyu miktarı ve ters yıkama suyu oranı filtrenin ekonomik olarak işletilmesini etkilemektedir.

B. Filtrenin filtrasyon yüzeyine kıyasla su debisi: Her filtrenin su çıkışına konulan debimetreler ile ve filtrelerin katalog bilgilerinden elde edilen filtre yüzeyleri bu araştırma sonucunda elde edilen çizelgede gösterildi.

C. Filtre yatırım bedeli: Filtre yatırım bedelinin hesaplanması yalnızca filtrenin fatura tutarı değildir. Filtrenin görev yapacağı yere nakliyesi, yerleştirilmesi için gerekli vinç ve özel araçların bedeli, özel kaide masrafı, kapladığı alan, filtrenin dış tabiat şartlarından korunması için bina veya sundurma gerekip gerekmediği ve bu inşai işin bedeli dahil tüm giderlerin toplamı hesaplanır ve filtre yatırımının hakiki bedeli bu şekilde ortaya çıkar. Bazı filtreler dış ortam şartlarına göre tasarlanmıştır, bazı filtreler ise muhakkak bir bina içine yerleştirilmelidir. Bu durum yatırım bedelini çok etkiler.

D. Filtrelerin periyodik bakımı sırasında gereken işçilik ve personel sayısı: Bu kriteri değerlendirmek için tecrübeli teknisyenlere filtre periyodik bakımı yaptırıldı. Bu bakım sırasında bakım için harcanan “Zaman x Teknisyen” süresine dikkat edildi. Örneğin, filtrelerden birinin bakımı sırasında 5 dakika gibi bir zaman içinde bir teknisyen 4 cıvata ve bir paslanmaz kuşak demonte ederken; başka bir filtrenin bakımı için iki teknisyen ile 16 cıvata, bir elektrik motoru, bir mil ve bir filtre elemanını sökmek için 25 dakika gerektiği tespit edildi. “Filtre Bakımı” isimli fotoğrafta da kolay bakımı yapılan filtre görülüyor.

Ayrıca, filtrelerin bakım ve onarım periyodu, bakım ve onarımı sırasında gereken yedekler, kullanılan ekipman tespit edildi. Bakımı yapacak kişinin ne derece bilgili olması lazım geldiği incelendi. Dolayısıyla 3-5 sene gibi bir zaman içinde filtre için harcanacak giderler bu bölümde karşılaştırıldı. 

E. Filtrenin uluslararası referansları: 23.000 m³/saat (6,4 m³/saniye) debideki bir sulama sisteminde kullanılacak bir su filtresinin uzun ömürlü olup olmayacağına iki aylık bir deney sonunda karar verilemeyeceği için, filtrenin uluslararası referansları tek tek araştırıldı ve bu araştırmanın sonucu filtre seçiminde etkili oldu.

Sonuç

Önemli bir yatırım sırasında, çok güzel tasarlanmış filtre broşürlerine, renkli ve sesli internet sayfalarına güvenmek ve filtre satıcısının ikna edici güzel sözleri ile yola çıkmak tabii ki yeterli olmaz. Köklü bir filtre deneyi yapmak yatırımcı için masraflıdır ve zaman alır; ancak, böyle mükemmel bir test sonucunda muhakkak doğru filtre seçimi yapılır görüşündeyiz.

Enis Burkut

enis@burkut.com.tr