Tarımsal sulama konusunda uzun yıllardır büyük yatırımlar yapan Ä°spanya’da, 23.000 m³/saat (6,4 m³/saniye) debideki bir sulama sisteminin filtresi için 2007 yılında bir araÅŸtırma yapılmış. Bu filtre araÅŸtırmasında, dere suyundan yararlanarak tarımsal su elde etmek maksadıyla, bu ihtiyaca en çok  uyan, en etkili ve en ekonomik su filtresi seçimi için bir test yapılmasına karar verilmiÅŸ. Bu testin yapılması için kullanılmış olan yöntem ve test deÄŸerlendirme ÅŸekli, ülkemizde gerçekleÅŸtirilecek olan sulama veya sanayi projelerinde yapılacak filtre araÅŸtırmaları için fikir verebilir. Elimize geçen bu test bilgilerini yalnızca “yöntem” açısından derledik ve okuyucularımızın dikkatine sunduk.  Yazımızın maksadı yalnızca test ve deÄŸerlendirme yöntemlerinin anlatılması olduÄŸundan, Ä°spanya’da yapılmış olan bu filtre araÅŸtırmasının sonuçları bu yazımızda yer almayacaktır.

Bir Avrupa BirliÄŸi projesi olan Ä°spanya-Sevilla-El Viar projesi 12.000 hektar tarımsal alanın sulanması içindir ve 2008 yılı sonunda tamamlanmıştır.  

El Viar sulama projesinin filtrasyonu için yetkililere müracaat eden yerli ve yabancı filtre imalatçılarından sekiz su filtresi test için uygun bulunmuÅŸ ve sekiz su filtresi 2007 yılı sulama mevsiminde, iki ay süre ile eÅŸit ÅŸartlarda test edilmiÅŸtir. Seçilen sekiz filtre de tam otomatik olarak kendi kendini temizleyen filtrelerdir ve her filtre imalatçısı filtresinin 130 mikron seviyesinde olduÄŸunu iddia etmiÅŸtir. Tabii ki her filtrenin broşüründe ve filtre etiketinde “130 Mikron” yazabilir; ancak filtrasyon etkinliÄŸi farklı olabilir ve yapılan test sonuçlarında bu etkinlik açıkça görünür.

EÅŸit Åžartlarda Filtre Deneyi 

Filtrelerin ayni ÅŸartlarda test yapılabilmesi için, araÅŸtırmayı yapan grup büyük bir test standı yatırımı yapmış ve sekiz filtreye de aynı anda aynı kalitede ve aynı basınçta su temin etmiÅŸtir.  Böylece, eÅŸit ÅŸartlarda sekiz filtrenin testleri iki ay süreyle yapılmıştır. 

“Test Standı” isimli fotoÄŸrafta Ä°spanya-El Viar projesi için test edilen sekiz su filtresi görünmektedir. Bu su filtrelerinden beÅŸ adedi diskli filtre ve diÄŸerleri elek filtredir. Her filtrenin su çıkışında ve ters yıkama atık su hattı üzerinde birer debi metre bulunmaktadır.

Kaçak Kontrolü: Filtre testinde en çok önem verilen husus, filtrelerden kaçan katıların ölçümüydü. Katı kaçağını ölçmek için test standında, her bir filtreden çıkan “filtrelenmiÅŸ su” iki tür kontrol filtresinden geçirildi ve bunlardan elde edilen sonuçlar deÄŸerlendirildi. 

Kontrol 1: Her filtrenin çıkışına, ince bir branÅŸman üzerine, CCM (Clogging Capacity Meter), “Tıkanma Kapasitesi Metresi” olarak tercüme edebileceÄŸimiz bir laboratuvar cihazı konuldu. Bu cihaz “Foto CCM”de görünmektedir. Cihazın içinde de test edilen filtrelerde olduÄŸu gibi 130 mikronluk filtre elemanı bulunur. CCM cihazından geçen filtre edilmiÅŸ suyun debisi ve basıncı sabit tutulur ve CCM test filtresi elemanının kaç dakika sonra ayarlanmış olan 0,5 bar basınç farkı (Δp) yarattığı tespit edilir. Bu test sonuçlandığında CCM test filtre elemanı çıkarılır ve test edilen filtreden kaçmış olan 130 mikrondan daha iri katıların ÅŸekli ve türü gözlemlenir

Kontrol 2: Her filtrenin çıkışına, içinde 130 mikronluk filtre elemanı olan ve elle temizlenen bir Kontrol Filtresi de konuldu. Kontrol filtreleri de test edilen her filtre için aynı periyodik zaman içinde açılıp incelendi. Test edilen filtrelerin hangisinin daha çok 130 mikron üzerinde katı kaçırdığı tespit edildi. Foto “Kontrol Filtresi”nde görüldüğü gibi, bu kontrol filtresinin takıldığı hat üzerindeki filtrenin katıları kaçırmış olduÄŸu açıkça görülmektedir.

Yukarıda sözünü ettiğimiz iki önemli Katı Kaçağı Kontrol Yöntemi filtre seçimi için çok önemli kriterlerdir; çünkü bu iki kriter filtrelerin hakikaten filtrasyon kalitelerini göstermektedir. Bununla beraber, sekiz filtrenin değerlendirilmesinde aşağıdaki kriterler de çok önemli olduğundan filtrelerin seçim puanlamasında göz önüne alındı.

A. Filtrenin ters yıkama suyu miktarı: Her filtrenin ters yıkama suyu çıkışına konulan debimetreler ile filtrelerin debileri karşılaştırılarak, her filtrenin atık/üretim suyu oranı tespit edildi. Bir filtre %1 oranında ters yıkama suyu atarken, bazı filtrelerin %5 kadar su attığı belirlendi. Atılan su da sulama sistemini besleyen pompa tarafından temin edildiğinden, %5 kadar bir atık su, besleme pompasının %5 kadar daha çok enerji kullanmasına sebep olmakta ve dolayısıyla işletme maliyetini etkilemektedir. Bu sebeple, filtrenin ters yıkama suyu miktarı ve ters yıkama suyu oranı filtrenin ekonomik olarak işletilmesini etkilemektedir.

B. Filtrenin filtrasyon yüzeyine kıyasla su debisi: Her filtrenin su çıkışına konulan debimetreler ile ve filtrelerin katalog bilgilerinden elde edilen filtre yüzeyleri bu araştırma sonucunda elde edilen çizelgede gösterildi.

C. Filtre yatırım bedeli: Filtre yatırım bedelinin hesaplanması yalnızca filtrenin fatura tutarı değildir. Filtrenin görev yapacağı yere nakliyesi, yerleştirilmesi için gerekli vinç ve özel araçların bedeli, özel kaide masrafı, kapladığı alan, filtrenin dış tabiat şartlarından korunması için bina veya sundurma gerekip gerekmediği ve bu inşai işin bedeli dahil tüm giderlerin toplamı hesaplanır ve filtre yatırımının hakiki bedeli bu şekilde ortaya çıkar. Bazı filtreler dış ortam şartlarına göre tasarlanmıştır, bazı filtreler ise muhakkak bir bina içine yerleştirilmelidir. Bu durum yatırım bedelini çok etkiler.

D. Filtrelerin periyodik bakımı sırasında gereken işçilik ve personel sayısı: Bu kriteri deÄŸerlendirmek için tecrübeli teknisyenlere filtre periyodik bakımı yaptırıldı. Bu bakım sırasında bakım için harcanan “Zaman x Teknisyen” süresine dikkat edildi. ÖrneÄŸin, filtrelerden birinin bakımı sırasında 5 dakika gibi bir zaman içinde bir teknisyen 4 cıvata ve bir paslanmaz kuÅŸak demonte ederken; baÅŸka bir filtrenin bakımı için iki teknisyen ile 16 cıvata, bir elektrik motoru, bir mil ve bir filtre elemanını sökmek için 25 dakika gerektiÄŸi tespit edildi. “Filtre Bakımı” isimli fotoÄŸrafta da kolay bakımı yapılan filtre görülüyor.

Ayrıca, filtrelerin bakım ve onarım periyodu, bakım ve onarımı sırasında gereken yedekler, kullanılan ekipman tespit edildi. Bakımı yapacak kiÅŸinin ne derece bilgili olması lazım geldiÄŸi incelendi. Dolayısıyla 3-5 sene gibi bir zaman içinde filtre için harcanacak giderler bu bölümde karşılaÅŸtırıldı. 

E. Filtrenin uluslararası referansları: 23.000 m³/saat (6,4 m³/saniye) debideki bir sulama sisteminde kullanılacak bir su filtresinin uzun ömürlü olup olmayacağına iki aylık bir deney sonunda karar verilemeyeceÄŸi için, filtrenin uluslararası referansları tek tek araÅŸtırıldı ve bu araÅŸtırmanın sonucu filtre seçiminde etkili oldu.

Sonuç

Önemli bir yatırım sırasında, çok güzel tasarlanmış filtre broşürlerine, renkli ve sesli internet sayfalarına güvenmek ve filtre satıcısının ikna edici güzel sözleri ile yola çıkmak tabii ki yeterli olmaz. Köklü bir filtre deneyi yapmak yatırımcı için masraflıdır ve zaman alır; ancak, böyle mükemmel bir test sonucunda muhakkak doğru filtre seçimi yapılır görüşündeyiz.

Enis Burkut

enis@burkut.com.tr