TESÄ°S 12. Sayı (Ocak Åžubat 2007)

Altın... Gümüş... Bakır... İşlemede Kullanılan Kimyasallar Çevreye Zarar Veriyor. Eminönü Belediyesi Kuyum Atölyeleri Atık Yönetimi ve Acil Durum Eylem Projesi
Eminönü Belediyesi’nin İstanbul Teknik Üniversitesi’ne yaptırdığı "Atık ve Çevresel Risk Yönetimi" raporu tamamlandı. İTÜ Çevre Mühendisliği Dekanı Prof. Dr. Derin Orhon’un başkanlığında Prof. Dr. Orhan İnce’nin yönetiminde geniş bir akademisyen grubu tarafından gerçekleştirilen araştırma sonuçları, Tarihi Yarımada’nın çevresel atıklar yönünden nasıl bir risk taşıdığını ortaya koyuyor.

Tarihi yarımadada faaliyet gösteren kuyum atölyelerinin, özellikle ''altın atölyeleri''nin kimyasal atık sularının çevreye ve tarihi dokuya zarar vermesi dolayısıyla, bölgeden taşınmalarına yönelik hazırlanan dönüşüm projesi 1 yıl içinde hayata geçiriliyor.

İlçede 6 binin üzerinde imalatçı bulunuyor ve hemen hepsinin de ruhsatları bulunmuyor.

Proje Konusu ve Kapsamı

Proje, Eminönü Belediyesi’nin sorumluluk alanı içine giren bölgedeki çevre kirliliğinin kontrol altına alınması ve kirlenmenin önlenmesi amacına yönelik bir "Atık Yönetimi ve Acil Durum Eylem Planı"nın oluşturulmasını amaçlamıştır.

Bu çerçevede, Eminönü Belediyesi’nin sorumluluk alanı içine giren bölge içerisinde faaliyet gösteren her bir atölyeye ait sıvı, katı ve gaz atıklar ile ilgili toplama yöntemleri ve en uygun arıtma teknolojileri bilimsel esaslara dayanılarak tanımlanmıştır. Bu atölyelerde kullanılan tehlikeli kimyasal maddeler ve atölyelerden kaynaklanan tehlikeli atıklardan dolayı oluşabilecek çevresel riskler tespit edilmiş ve Eminönü Belediyesi sınırları içerisinde çevresel riskleri açısından faaliyetlerinin sürdürülmesine izin verilen ve verilmeyen atölyeler belirlenmiştir.

Mevcut Durum Tespiti

Eminönü Belediyesi’nin sorumluluk alanı içerisinde faaliyet gösteren işletmeler dikkate alındığında, bu işletmelerin 33 mahallede dağınık bir yerleşim sergilediği ve 104.704 birimden oluştuğu saptanmıştır. Bu birimlerden çevresel risk yaratabilecek ve endüstriyel kirlenme kontrolü açısından önemli sayılabilecek veri sayısının 6913 olduğu tespit edilmiştir.

Yürütülen arazi veri toplama çalışmalarına paralel olarak elde edilen bilgiler doğrultusunda Eminönü Belediyesi sınırları içinde tehlikeli atık oluşturması muhtemel sektörler;

 Altın, gümüş, bakır, bronz ve pirinç gibi tüm metal işleme faaliyetleri, 

Ayakkabı, çanta v.b. imalat faaliyetleri

 Hamamlar olarak belirlenmiş ve çevresel etkileri önemli tehlikeli atık üreten öncelikli birimlerin "altın ve gümüş atölyeleri" olduğu tespit edilmiştir.

Tehlike Boyutu

Atölyelerde kullanılan tehlikeli kimyasalların özellikleri ve miktarları:

 Sülfürik Asit (zac yağı): 115 ton/yıl

 Hidrofluorik Asit (cam asidi): 30 ton/yıl

 Hidroklorik Asit (tuz ruhu): 410 ton

 Nitrik Asit (kezzap): 3000 ton/yıl

 Siyanür: 75 ton/yıl

 Hidrojen Peroksit: 110 ton

Bu durum, Eminönü Belediyesi sınırları içerisinde yer alan bölgeye çok büyük miktarda kimyasal madde giriş ve çıkışının olduğunu, bu nedenle kimyasal maddelerin gerek taşımada ve ambalajların korunmasında gerekse depolamada ve kullanmada hareketli risk oluşturduğunu göstermektedir.

Atölyelerde üretim sonucu oluşan atıksu miktar ve özellikleri:

Yıllık toplam 140.000 m3 asidik, siyanürlü, deterjanlı, alçılı ve bazik nitelikte atıksu oluştuğu saptanmıştır.

Acil Eylem Planı

Bölgede insan ve çevre sağlığı ile altyapıya olumsuz etkilerin azaltılması ve hava kirliliğinin önlenmesi için, oluşturdukları riskler dikkate alınarak, "imalata yönelik" olanlarının bölgede faaliyetlerinin sonlandırılması, turistik ve ticari merkezin ayakta durabilmesi için "satışa destek" olanların faaliyetlerine devam etmesi yönünde genel bir görüş oluşturulmuş bulunmaktadır. Bu çerçevede; 

Mutlaka Sonlandırılması Gereken Faaliyetler, 

Sonlandırılmasında Yarar Görülen Faaliyetler,

Sürdürülmesinde Sakınca Olmayan Faaliyetler olmak üzere bir değerlendirme yapılmıştır.

Mutlaka Sonlandırılması Gereken Faaliyetler:

Ramat Atölyeleri / İfraz Atölyeleri / İçi Boş Üretim Atölyeleri / Yaldız Atölyeleri / Kupalasyon Yöntemi ile Çalışan Ayar Evleri / Cila ve Banyo İşlemi Yapan Atölyeler (işçi sağlığının korunması bakımından gerekli tedbiri almayan ve 5 işçiden fazla işçi çalıştıran atölyeler)

Sonlandırılmasında Yarar Görülen Faaliyetler:

Elektropotansiyometrik Titrasyon Yöntemi Kullanan Ayar Evleri / Bakır ve Pirinç İşleme Atölyeleri

Acil Eylem Planı Uygulama Süreci

1.Eminönü Belediyesi, bölge içerisinde kimyasal madde trafiğinin tespiti ve kontrolu, atölyelerde kullanımının denetimi, tehlikeli atık miktarının izlenmesi, özelliklerinin tespiti, bu atıkların kontrollü ve usulüne uygun biçimde toplanması, taşınması ve arıtılması/bertarafı, uzman kadrolar ile izleme ve denetimin yapılabileceği bir Çevre Yönetim Sistemi oluşturacaktır.

2.Eminönü Belediyesi, üretimleri esas alarak bölgedeki atölyeleri sayısal olarak tespit ederek, üretim şekline ve çevre kirliliğine bağlı olarak sınıflandırma yapacak ve bu sınıflandırma kapsamında atölyelerin sayısal dağılımını kesinleştirecektir.

3.Eminönü Belediyesi, bölgede faaliyetinin devam etmesine izin verilen atölyelere bir çalışma ruhsatı düzenleyecek ve üretim şekli, kimyasal madde kullanımı ve atık oluşumu bilgilerini içeren bir form tanzim edecektir.

4.Eminönü Belediyesi, faaliyetlerinin sonlandırılması istenen atölyelere boşaltma için bir yıldan fazla olmamak kaydı ile süre tanıyacak. Bu süre zarfında atölyelerin atıklarını, tanımlandığı biçimde ayrı ayrı depolayarak biriktirdiğini izleyecek ve denetleyecektir.

5.Eminönü Belediyesi, faaliyetlerinin sürdürülmesine izin verilen atölyelerde özellikleri nedeniyle ayrı ayrı depolanan atıkların atölyelerden toplanması ile ilgili usulleri belirleyecek, toplanma şekli ve sıklığını tanımlayacaktır.

6.Eminönü Belediyesi, toplanan atıkların taşınması ile ilgili hizmetin bedelini tespit edecek, atölye sahiplerinin katılımını ve katkısını sağlayacaktır.

7.Eminönü Belediyesi, atıkların taşınacağı bir bölgede Ara Toplama Merkezi oluşturacak ve tehlikeli atıklar için uygulanan yönetmelik esasları uyarınca bir Arıtma Tesisi kuracaktır.

8.Eminönü Belediyesi, bölgedeki kimyasal madde kullanımını, kimyasal madde tedarikçilerini izlemek ve denetlemek suretiyle kontrol edecek ve bu çerçevede kimyasal madde giriş ve çıkışları denetimi altında tutacaktır.

Kuyum Atölyelerinde Kullanılan Tehlikeli Kimyasal Maddeler ve İnsan-Çevre Sağlığı Üzerine Etkileri

Atölyelerde üretimde kullanılan kimyasal maddeler

Kuyum atölyelerinde aşağıda tanımlanan kimyasal maddelerin depolanması ve kullanımında ve bu kimyasalların kullanımı sonrasında ortaya çıkan atıkların yönetiminde öncelikle çalışanların sağlığını korumak ve oluşacak kazaları önlemek dolayısıyla çevreye zarar vermemek gerekmektedir.

Kuyum atölyelerinde kullanılan kimyasal maddelerin insanlara etkileri solunum yolu, göz veya deri ile teması ve sindirim sistemi yoluyla gerçekleşir. Bu yollarla vücudumuza giren kimyasal maddeler tüm vücudumuza yayılarak hedef organları etkilerler.

Kimyasal maddelerin tehlikeleri 11 Temmuz 1993 tarih ve 21634 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği" uyarınca fiziksel, sağlık ve çevreye olan etkiler olmak üzere üç ana bölüm altında incelenir.

Kapalıçarşı civarında faaliyet gösteren kuyum atölyelerinde kullanılan kimyasal maddelerin bazıları fiziksel tehlikeler açısından incelendiğinde parlayıcı, patlayıcı, oksitleyici, alevlenebilir özelliklere sahip olduğu tespit edilmiştir. Sağlık açısından değerlendirildiğinde ise bu kimyasalların çoğunun toksik, zararlı, kanserojen, alerjik, mutajen, tahriş edici, aşındırıcı, erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak çocuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz etkileri meydana getiren veya olumsuz etkilerin oluşumunu hızlandıran toksik maddeler olduğu yerinde yapılan incelemelerde görülmüştür.

Kapalıçarşı civarında faaliyet gösteren kuyum atölyelerinde kullanılan kimyasal maddelerin isimleri üretim şekline göre aşağıda verilmiştir.

Ocak atölyesi, ayarı belirlenmiş altının eritme ocaklarında ısıl işlem uygulanarak eritildiği, çubuk ve/veya levha formunda döküldüğü, haddelerden geçirilerek tel formuna getirildiği ve işleme hazırlandığı atölyelerdir. Bu atölyelerde çeşitli adımlarda sülfürik asit (zac yağı), boraks (teneker), amonyum klorür (nişadır), sodyum bikarbonat Ğ karbonat ve makine yağı ile azot gazı ve argon gazı kullanılmaktadır.

Döküm atölyelerinde, istenen modele ve miktara göre parafinden yapılmış kalıplar kullanılması ile oluşturulan alçı kalıplara ayarlanmış altın dökülerek şekil verilir. İşlem sonucunda alçının sökülmesi için su ve altının temizlenmesi için sülfürik asit kullanılmaktadır. Döküm atölyelerinde çeşitli adımlarda sülfürik asit (zac yağı), hidrofluorik asit (cam asidi), kalsiyum sülfat (alçı) ve hidrokarbonlar (balmumu) kullanılmaktadır.

Yaldız atölyelerinde, gelen mamullerin yüzeyini temizlemek ve parlatmak amacıyla gerçekleştirilen patlatma adımında siyanür ve hidrojen peroksit kullanılmaktadır. Parlatma işleminde altın, sulu ve bilyeli vibrasyon parlatma dolaplarında deterjan kullanılarak parlatılmaktadır. Bu mamullere elektroliz ile parlak renk vermek üzere, potasyum siyanür içeren altın banyolarında kaplama yapılmaktadır. Bu atölyelerde çeşitli adımlarda sülfürik asit (zac yağı), hidroklorik asit (tuz ruhu), nitrik asit (kezzap), sodyum siyanür (siyanür), hidrojen peroksit, deterjan, fosfat, sodyum sülfit (sülfit), karbonat (sodyum karbonat veya sodyum bikarbonat) kullanılmaktadır.

Ayar evleri altının ayarını ölçmek amacıyla işlem yapılan atölyelerdir. Bu atölyelerde kupalasyon ve elektropotansiyometrik titrasyon olmak üzere iki farklı yöntem uygulanmaktadır. Bu atölyelerde çeşitli adımlarda kurşun (metalik), nitrik asit (kezzap), sodyum klorür (tuz), hidroklorik asit, sodyum asetat, amonyum demir (2) sülfat kullanılmaktadır.

Üretim atölyelerinde, ana işlem, külçe veya hurda altından ziynet eşyası elde edilmesidir. Üretim atölyeleri, genel olarak içi boş ve el işi olmak üzere iki farklı kategoride değerlendirilmektedir. İçi boş üretim atölyeleri, şarnel (dolgu) malzemesinin niteliğine göre farklılık göstermektedir. El işi üretim atölyeleri ise tel bilezik üretimi ve küpe, yüzük, v.d. üretimi olmak üzere iki alt grupta değerlendirilmiştir. Bu atölyelerde çeşitli adımlarda sülfürik asit (zac yağı), hidroklorik asit, nitrik asit, makine yağı, alkol, boraks, karbonat, argon gazı, hidrojen, oksijen kullanılmaktadır.

Atölyelerde Üretimde Kullanılan Kimyasal Maddelerin Etkileri

Atölyelerde üretimin çeşitli aşamalarında kullanılan kimyasallar ve insan sağlığı açısından etkileri aşağıda kısaca verilmiştir.

Amonyum klorür (nişadır), zararlı ve tahriş edici bir maddedir. Özellikle göz ve solunum yolu ile temas halinde tahrişe neden olur. Bu nedenle koruyucu önlem olarak gözlük, buharı halinde ise maske kullanımı gerektirmektedir.

Boraks (teneker), tahriş edici özellik taşımaktadır ve göz, deri ve vücudun diğer organları ile temas etmesi halinde tahriş eder. Koruyucu önlem olarak gözlük ve plastik eldiven kullanılmalıdır.

Deterjan, zararsız bir madde olup, kullanımı sırasında herhangi bir özel önlem gerektirmemektedir.

Fosfat, tahriş edici özelliği nedeniyle göz, deri ve vücudun diğer organları ile temas etmesi halinde tahriş etmektedir. Vücut ile temas etmemelidir.

Hidrofluorik asit (cam asidi), zehirli, aşındırıcı, dalayıcı, yakıcı özellikler taşımaktadır. Buharları yakar, aşındırır, yutulduğu takdirde ölümcül olabilir. Metallerle reaksiyona girip patlayıcı hidrojen oluşturur. Koruyucu önlem olarak kimyasal gözlük veya maske kullanılmalıdır. Uzun kollu elbise ve PVC veya neoprenden yapılmış eldiven kullanılmalı, bot da dahil olmak üzere PVC veya neoprenden yapılmış koruyucu elbise giyilmelidir.

Hidroklorik asit (tuz ruhu), aşındırıcı, dalayıcı ve yakıcıdır. Bu nedenle göz, deri ve vücudun diğer organları ile temas etmesi halinde yakar. Yutulması ya da solunması durumunda ölümcül olabilmektedir. Koruyucu önlem olarak, lastik kaplı elbise, lastik önlük ve bot ile lastik ya da PVC eldiven kullanılmalıdır.

Hidrojen peroksit, kuvvetli oksitleyici ve korozif kimyasal bir maddedir. Yanabilen malzemelerle teması yangına sebep olabilir. Gözler, cilt, burun, boğaz ve ciğerler için tahriş edicidir. Körlük de dahil olmak üzere gözlerde kalıcı tahribata yol açabilir.

Ortam konsantrasyonu 10 ppm’in üzerinde ise onaylı, taşınabilir cins solunum aygıtı kullanılmalıdır. Sıvı geçirmez kauçuk ya da neopren eldivenler, tam korumalı kimyasal koruma gözlükleri ve sıçrama ya da püskürme nedeniyle yüz ve gözle temasın mümkün olabileceği durumlarda gözlüğe ilave olarak tam korumalı yüz maskesi kullanımı koruyucu önlemler arasında sıralanabilir.

Kalsiyum sülfat (alçı), zararsız bir madde olup, kullanımı sırasında herhangi bir özel önlem gerektirmemektedir. Parafin de zararsız bir madde olmakla birlikte yanıcı olması nedeniyle dikkat edilmelidir.

Kurşun (metalik), buharları toksiktir.

Nitrik asit (kezzap), aşındırıcı, dalayıcı ve yakıcı özelliklere sahiptir. Göz, deri ve vücudun diğer organları ile temas etmesi halinde yakan bu kimyasal madde, yutulduğu ya da solunduğu takdirde ölümcül olabilmektedir.

Madde ile teması önleyici koruyucu giysiler, solunum cihazı, eldiven ve bot kullanımı koruyucu önlemler arasındadır.

Sodyum asetat ve amonyum demir (2) sülfat, tahriş edici özelliğe sahiptir.

Sodyum karbonat veya sodyum bikarbonat (karbonat), tahriş edici olması nedeniyle gözleri, deriyi ve solunum yollarını tahriş eder. Vücut ile temasını önleyici kişisel korunma cihazları kullanılmalıdır.

Sodyum klorür (tuz), zararsız bir madde olup, kullanımı sırasında herhangi bir özel önlem gerektirmemektedir.

Sodyum sülfit (sülfit), toksik olup yutulduğu takdirde zehirlidir. Asit gibi vücudu yakar. Bu madde ile çalışılırken maske ve benzeri kişisel koruyucu cihazlar mutlaka kullanılmalıdır.

Sodyum siyanür (siyanür), toksik ve zehirlidir. Solunması veya yutulması halinde ölümcül olan bu madde asitlerle temas etmesi halinde hidrojen siyanür çıktığından çok zehirli olmaktadır. Koruyucu önlemler doğrultusunda, madde ile teması önleyici koruyucu giysi, solunum cihazı, eldiven ve bot kullanılmalıdır.

Sülfürik asit (zac yağı), aşındırıcı, dalayıcı ve yakıcı olduğundan, göz, deri ve vücudun diğer organları ile teması halinde yakar. Bu nedenle koruyucu önlem olarak yüzü örten maske, plastik veya PVC eldiven, PVC elbise ve bot kullanılmalıdır.

Etil alkol (ispirto), parlayıcı madde olması nedeniyle dikkat edilmelidir.
 

---

R E K L A M