PERSPEKTİF 8. Sayı (Mayıs Haziran 2006)

Üreticisi tarafından kullanım amacı biten veya kullanım değeri kalmadığı için uzaklaştırılmak istenen, düzenli toplanıp uzaklaştırılamadığı taktirde toplumun sağlığına ve çevreye zarar verebilecek katı maddelere ‘katı atık=çöp’ adı verilir.
Bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de şehir ve kasabalarda yaşayanların son yıllarda farkına vardığı en önemli çevre sorunu evsel katı atıkların oluşturduğu çöplerdir.

Çöplerin üretildiği noktalarda düzenli biriktirilmesi, çöpe uygun araçlarla toplanması, geri dönüşüm yöntemi ile atıkların tekrar kullanılabilir olanlarının geri kazanılarak değerlendirilmesi, tekrar kullanımı mümkün olmayanların çevreye uyumlu düzenli depolama ve/veya bertaraf tesislerine taşınmasına ‘Çevre ile Uyumlu Katı Atık Yönetimi’ denmektedir.

Katı Atık Yönetimi’nin üç temel ilkesi vardır:
1- Atık üretiminin azaltılması
2- Atıkların geri kazanılması
3- Çevreye zarar vermeden bertaraf edilmesi.

Birinci madde, tüm vatandaşların kişisel sorumluluğundadır ve medeni olmanın gereğidir. Diğer maddeler kamu yönetimlerinin varolma sebebidir ve asli görevidir.

Çevre ve Orman Bakanlığı’nın verdiği bilgilere göre ülkemizde günde 65 bin ton, yılda 23 milyon 400 bin ton çöp üretilmektedir. Bölgelere ve mevsimlere göre büyük farklılıklar göstermesine rağmen toplanan çöp içinde geri dönüştürmeye değer kağıt, metal, plastik, cam gibi malzemelerin oranı kaynağında ayrıştırma yapılmadığı için % 15-25 arasında değişmektedir. Bunun ortalama değerini 200 YTL/ton kabul edersek yılda yaklaşık olarak 1 milyar YTL tutarında malzeme geri kazanabilecektir.

Toplanan çöp içinde organik madde miktarı % 40-60 arasında değişmektedir. Organik atıkların kompost prosesinden geçirilmesi ile günde 10 bin ton yılda 3 milyon 500 bin ton kompost elde etmek mümkündür. Bu kompostun değeri yılda 200 milyon YTL olarak alınabilir. Kompost tıpkı hayvan gübresinde olduğu gibi tarımsal zemini iyileştirmek için bağ, bahçe, yeşil alan ve parklarda kullanılmaktadır. Parasal değeri kadar kullanıldığı toprakta boşluk hacmini arttırarak havalandırmayı ve işlenmesini kolaylaştırması, su tutma kabiliyetiyle organik madde değerini arttırmasıyla ‘Türkiye çöl olmasın’ çabalarına önemli katkıda bulunabilmesi de gözden kaçırılmaması gereken bir konudur. İstanbul Büyükşehir Belediyesi, ülkemizin tek çalışan katı atık kompost tesisinde İstanbul genelinde toplanan çöpün % 5’inde biraz fazlasını işleyerek elde ettiği kompost ile İstanbul’un yeşil dokusunu canlandırmıştır.

Tüm yeniden değerlendirme ve geri kazanmalardan arta kalan değersiz ‘çöpün çöpünden’ özel kırma, eleme-ayrıştırma, kurutma proseslerinden geçirilerek % 10-15 nem oranında 4 bin 500 Kcal/kg değerinde günde 15 bin ton yılda 5 milyon ton katı yakıt elde etmek mümkündür. Bunun çimento fabrikaları gibi yüksek sıcaklıklarda (2000 ¡C) çalışan yakma tesislerinde yakıt olarak kullanılması halinde değeri 300 milyon YTL’yi aşmaktadır. Bu yakıtın ‘gazlaştırma’ yöntemiyle bertaraf edilmesi halinde, içinde % 30-35 oranında CO ve H2 (karbon monoksit ve hidrojen) bulunan yapay gaz elde edilerek yılda 3 milyar Kwh elektrik ve 5 milyar Kw ısı enerjisi elde etmek mümkündür.

Özet olarak yılda 23 milyon tondan fazla çöp üretilen ülkemizde hammadde geri kazanımı, kompost üretimi ve enerji geri kazanımı yoluyla 1 milyar USD’den fazla ‘değer’ üretilmesi mümkün olacak, giderek artan düzenli çöp toplama sahaları sorunu en aza indirilecek, toplanan çöplerin şehir dışına yapılan depo sahalarına taşınması için harcanan yakıt ve araç giderleri çok azaltılacak, ithal edilen petrol ve doğal gaz daha verimli alanlarda kullanılacak ve hepsinden önemlisi çöp sorun olmaktan çıkacaktır.

Bu söylenenlerin tamamının gerçekleştirilmesi için gerekli teknolojik yatırım ve bina maliyetinin 6-9 milyar Avro olduğu hesaplanmaktadır. Kişi başına bir defada 100-150 Avro katılım payı ile bu sorunun ortadan kaldırılması hayal değildir.

Daha sağlıklı bir çevrede sevgi dolu günler geçirmenizi dilerim.

Kaynaklar:

1- ISTAÇ A.Ş ‘Vahşi dökümden düzenli depolamaya’ broşürü

2- Çevre ve Orman Bakanlığı web sitesi www.cevreorman.gov.tr Nisan 2006 n

COŞKUN MANÇUHAN

coskun@gepenergy.com