TEKNÄ°K MAKALE 5. Sayı (Kasım Aralık 2005)

Dozaj Pompalarına Genel Bakış
Motorlu dozaj pompaları yüksek hassasiyet ve fonksiyonelliği sayesinde her türlü sıvının pompalanmasında ve tüm endüstriyel sektörlerde kullanılabilir. Pompaların çok uzun yıllar sorunsuz hizmet verebilmesi için kaliteli komponentler kullanılmalı ve doğru pompa malzemeleri seçilmelidir. Dozaj pompaları; sıvının içinde aşındırıcı veya askıda katı maddeler olduğunda, sıvı özellikle toksik elementler ve çözeltiler içerdiğinde, sıvının atmosferle temas etmemesi gerektiği durumlarda kullanılabilir.

Dozaj pompalarında dozaj miktarını ayarlamak için sadece strok uzunluğunun ayarlanabildiği kontrol mekanizması vardır. Bu ayar manuel olarak yapıldığı gibi arzu edilmesi halinde pnömatik ve servo kontrol ile uzaktan yapılabilir.

Dozaj Pompalarının Kullanımı

1. Bilinçli ve Bilinçsiz Kullanım

Dozaj pompaları temiz ve temiz olmayan sıvıların dozlanması için imal edilmiştir. Ayrıca,

- Sıvının içinde aşındırıcı veya askıda katı maddeler olduğunda,

- Sıvı özellikle toksik element ve çözeltiler içerdiğinde,

- Sıvının atmosferle temas etmemesi gerektiği durumlarda kullanılabilir.

Ancak yukarıda tarif edilenlerin dışındaki akışkanlar için dozaj pompalarının kullanılması uygun değildir.

Örnek: PVC kafalı bir pompa asidik çözeltiler için uygundur, bu tip pompayla alkali çözeltiler ve solventler dozlanmamalıdır. Aksi taktirde çok kısa sürede makine tamir edilemez derecede hasar görebilir.

2. Kalıcı Riskler

Kalıcı risklerden bir tanesi pompanın salmastra yuvasından sızıntı yapmasıdır. Bu tip durumlarda sızıntı bir boru vasıtasıyla tahliye edilmelidir.

Pompada herhangi bir hasar arıza oluştuğunda ilk olarak makine içerisindeki sıvı boşaltılmalı ve basıncı alınmalıdır. Daha sonra uygun temizleyici sıvılar ve hortum vasıtasıyla pompa kafasının içi temizlenmelidir. Sadece temizlik işleminden sonra pompa sökülmelidir. Sökme esnasında operatör koruyucu önlemleri almış olmalıdır. (Eldiven, gözlük, ayakkabı, giysi vs.)

3. Taşıma, Nakliye ve Saklama

Dozaj pompaları daima dik pozisyonda taşınmalı, kesinlikle yatay pozisyonda taşınmamalıdır. Plastik malzemeden yapılmış olan pompalar kuru ve havalandırmalı, +10 ûC - +30 ûC saklanmalı, ısı kaynaklarından uzak tutulmalıdır.

4. Montaj

4.1. Dozaj Pompasının Kurulumu

Pompanın kurulumu ve kontrolü için uygun geniş bir alanda montajı gerçekleştirilmelidir. Özellikle pompa kafası ve ayar düğmesi rahat bir şekilde kullanılabilmelidir. Dozaj pompası dik bir konumda yerleştirilmeli ve oturduğu yüzey rijit ve sert (beton veya metal) olmalıdır.

Eğer dozaj pompası dışarıya monte edilecekse uygun bir koruma yapılmalıdır. (özellikle servo kontrol ve diğer hassas aksesuarlar bulunuyorsa) Çıkış bağlantısında sökme işlemini kolaylaştırmak için bir drenaj hattı bırakılmalıdır. PVC pompa kafaları sadece oda sıcaklığında ve dozlanan sıvı 10-40 ûC arasında iken sağlıklı çalışır. Bu nedenle güneş ışınlarına karşı pompanın korunması ve dozlanan sıvının sıcaklığının gözlenmesi gerekir.

4.2. Borulama

Dozaj pompasının doğru bir şekilde montajı ve kullanımı için;

Kullanılan boruların çapı, pompa giriş ve çıkış çapından bir boy büyük olmalıdır. (özellikle emiş hattında ve viskoz sıvıların dozlanmasında)

100 cPs’ye kadar viskozluğa sahip sıvılarda boru hattında ortalama hız 0.7 m/sn’yi geçmemelidir.

Emiş hattı mümkün olduğu kadar kısa olmalı ve her dirsekte mümkün olduğu kadar geniş dönüşler yapılmalıdır.

4.3. Yerleştirme

Dozaj pompasını doğru olarak yerleştirmek için;

Temelin sağlam ve teraziye alınmış olduğundan ve pompa eksenine hiçbir yük gelmediğinden emin olunmalıdır.

Pompaya boru bağlantısı yapılmadan önce, boruların içi temizlenerek içerisinde hiçbir kaynak artığı vs. olmadığından emin olunmalıdır.

Borular ayrı olarak desteklenmeli ve pompaya yük bindirmemelidir. Ayrıca boruların sıcaklıkla uzaması durumunda pompa kafasına baskı yapmaması için gerekli önlemler alınmalıdır.

Her zaman birden fazla T bağlantıları, flanşlar vs. kullanılması (sonradan manometre, emniyet ventili, sönümleyici vs. takılabilmesi için) tavsiye edilir.

Motor fanını elle çevirerek, rahat bir şekilde döndüğünden ve sıkışma olmadığından emin olunmalıdır.

Boruların tamamen sızdırmaz olduğuna ve emiş tarafından pompaya hava girmediğine emin olunmalıdır, aksi taktirde pompa emiş yapamayabilir.

5. Doğru Montaj Şekilleri

5.1. Emiş tankının, basma tankından daha yüksekte olduğu durumda montaj

Emiş tankındaki sıvı seviyesi, basma tankındaki sıvı seviyesinden daha yüksek olduğu durumda sıvı, emme tankından basma tankına serbest olarak akar. Yerçekimiyle meydana gelen bu akışı engellemek için basma hattına, emiş hattındaki basınçtan daha fazla basınç oluşturacak bir basınç vanası takılmalıdır.

5.2. Negatif emme yüksekliğinde montaj

Dozaj pompalarının NPSH değeri işletme basıncına göre değişir. Pompanın doğru olarak çalışabilmesi için aşağıdaki koşulun gerçekleşmesi gerekir.

NPSH montaj > NPSH pompa olmalıdır.

NPSH: Net pozitif emme yüksekliğidir.

NPSH aşağıdaki şekilde hesaplanabilir.

NPSH = Pb + (Pc/a) * Tv * Pt
Pb = Barometrik Basınç
Pc = Sıvı Basıncı
Tv = Sıvının Buharlaşma Basıncı
Pt = Emme Hattındaki Basınç Kaybı
a = Spesifik Ağırlık

Düşük kapasiteli pompalarda, pompanın emiş hattını boşaltması için gereken süre dikkate alınmalıdır.

5.3. Katı Parçacık İçeren Sıvıların Dozlanmasında Tavsiye Edilen Montaj

Pompayı doğru bir şekilde monte etmek için aşağıdaki hususlar dikkate alınmalıdır. Emme tarafında 0.1 mm-1mm hassasiyetinde bir emiş filtresi kullanılmalıdır ve net filtrasyon yüzeyi, emiş borusu çapının (alanının) 10-20 katı olmalıdır. Çok yoğun katı parçacık içeren sıvılarda ve çok yüksek viskoziteye sahip sıvılarda emiş borusu çapının 100 katı alana sahip sepet tipi filtre önerilir. Büyük bir yüzey alanı kayıpları azalttığı gibi volumetrik verimin düşmesini engeller. Her duruştan sonra pompa kafasının içinin ve boru hattının temizlenmesi tavsiye edilir.

5.4. Sürekli Akış Olan Boruya Montaj

Bir açma-kapama vanası veya çekvanın dozaj pompası çıkış borusuna montajı tavsiye edilir.

5.5. İdeal Montaj

İdeal bir montaj yapmak için aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir.

1. Düşük Emme Yüksekliği

2. Basma basıncının, emme basıncından yüksek olması

6. Aksesuarların Montajı Emniyet Vanası, Manometreler vs

6.1. Emniyet Vanası, Manometreler vs

Pompa çıkışına vana montajı yapıldıysa veya pompa çıkış hattı çok kompleks ve uzun bir yapıya sahipse, dozlama esnasında ekipmanlar basınç altında ise emniyet vanası kullanılması tavsiye edilir. Bu emniyet vanası pompayı, borulamayı ve takılan diğer aksesuarları korur ve kalıcı hasarlar gelmesini engeller. Vananın çıkışı kolay ulaşılabilir bir yerde olmalıdır ve emme tankına veya drenaj hattına bağlanmalıdır. Manometre kullanılması halinde basıncın normal olup olmadığı, sistemin doğru çalışıp çalışmadığı gözlemlenebilir.

Emniyet vanası daima pompa çıkışında, pompayla, ilk açma-kapama vanası arasında monte edilmelidir ve daima mümkün olduğu kadar pompa kafasına yakın olmalıdır. Emniyet vanasının yanına bir manometre takılması tavsiye edilir.

6.2. Pnömatik akümülatör ve Plenum darbe önleyici

Özellikle yüksek kapasitelerde Plenum tipi darbe önleyicinin pompanın hemen sonrasına takılması tavsiye edilir. Lineer bir akış elde etmek için bu kaçınılmazdır. Darbe sönümleyici, pompanın ömrünü uzatmak ve oluşan titreşim ve momentleri absorbe etmek için tavsiye edilir.

7. Dozaj Pompalarının Çalıştırılmaya Hazırlanması

7.1. Makinenin hasara karşı kontrolü

Makine, ilk çalıştırmadan önce nakliye ve taşıma esnasında meydana gelmiş olabilecek hasarlara karşı kontrol edilmelidir.

7.2. Koruyucu kapakların kaldırılması

Pompa montajından önce, emme ve basma vanası üzerinde bulunan koruyucu kapaklar çıkarılmalıdır.

7.3. Pompanın ve Dişli Kutusunun Yağla Doldurulması

Pompa dişli kutusunda 140 numara yağlar kullanılabilir. Yağ, seviye göstergesinde işaretli yere kadar konulmalıdır.

İlk çalıştırmadan 500 saat sonra yağ değiştirilmelidir. Daha sonra ise 3000 saatte bir yağ değiştirilmelidir.

7.4. Elektrik Motorunun Güç Kaynağına Bağlanması

Elektrik motorunu, bağlantısı yıldız ya da üçgen olarak yapılabilir.

8. Regülasyon ve Ayar

Pompa kapasitesi % 100 ile % 0 arasında, ayar düğmesinin saat yönünde çevrilmesi ile ayarlanabilir. Ayar düğmesi piston stroğunu kısaltarak pompa kapasitesini azaltır.

9. Devreye Alma

Dozaj pompaları devreye alınırken;

Dozaj pompaları dişli kutuları yağ ile çalıştırılmalıdır. Bu nedenle yağ seviyesinin göstergede istenen değerde olduğundan emin olunmalıdır. Dozaj pompaları daima yağsız olarak teslim edilirler.

Elektrik bağlantıları ve motor dönüş yönü kontrol edilmelidir. Motor, gövde üzerinde belirtilmiş okla aynı yönde dönmelidir. Basılacak sıvının boru hattında ve emme tankında kurumadığından, katılaşmadığından emin olunmalıdır. Boru hattı boyunca tüm vanalar açık olmalıdır.

Dozaj pompası mümkün olan en düşük işletme basıncında devreye alınmalı ve minimum kapasite ile çalıştırılmalıdır. Kapasite daha sonra yavaş yavaş artırılabilir.

Dozaj pompaları kendinden emişlidir. Ancak çok yüksek çalışma basınçlarında ve çok küçük kapasitelerde emiş problemleri yaşanabilir. Bu taktirde emme hattına ve pompa kafasına manuel olarak (elle) sıvı koymak gerekebilir.

10. Devre Dışı Bırakma

Dozaj pompası devreden çıkarılıp sökülmeden önce, pompanın uygun, pompa malzemesine korozif etki yapmayacak temizleyicilerle temizlenmesi gereklidir. Çünkü basılan sıvılar toksik, kostik veya asidik olabilir. Pompa sökülmeden önce pompanın basınç altında olmadığından emin olunmalıdır. Eğer pompa çalıştırılmaksızın uzun süre servis dışı kalacaksa, pompa kafası ve dişlileri uygun bir koruyucu yağ ile korunmalıdır.

11.Bakım, Ayar ve Tamir

Dozaj pompasında herhangi bir bakım yapılmadan önce aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir. Pompanın güç kaynağı ile bağlantısı kesilmiş olmalıdır. Boru hattı ve pompa içerisindeki sıvılara boşaltılmalıdır. Servis personeli mutlaka koruyucu gözlük eldiven ve giysi giymelidir.

Pompanın uzun süre güvenilir, emniyetli ve performanslı çalışmasını sağlamak için ise aşağıdaki kontroller ve değişimler yapılmalıdır. Tüm kontroller gözle yapılabilir. Pompanın parçaları korozyon, aşınma ve diğer hasarlara karşı kontrol edilir. Özellikle plastik parçalarda çatlak ve kırılmalara dikkat edilmelidir. Aşınmaya maruz parçalar periyodik olarak kontrol edilmelidir. Belli periyotlarla değişmesi gereken yedek parçalar; contalar, tahrik yayı, diyafram, emme ve basma vanalarıdır. İlk devreye almadan sonra yapılan tüm kontrollerin kayıt altında tutulması kullanıcının optimum bakım aralığını tespit edebilmesi açısından önemlidir.

Diyaframın kontrolüne ise özel özen gösterilmeli ve en ufak bir yıpranma, eskime, hasar göründüğünde diyafram değiştirilmelidir. Vanalara katı madde kaçarak tıkanması, yıpranmış vanalar, yıpranmış piston ve contalar aşağıdaki arızalar görüldüğü taktirde ürün derhal komple bakımdan geçirilmelidir. Bu arızalar normal olmayan işletme koşullarından kaynaklanır. Montajda filtreler varsa, servis personeli periyodik olarak filtreleri temizleyerek bakımlarını yapmalıdır. Elektrik bağlantısı yapılırken özel dikkat gösterilmelidir. Kontroller, tamirler, ayarlar ve bakımlar esnasında basılan sıvının doğası nedeniyle personele zarar gelebileceği dikkate alınmalıdır ve aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir. Elektrik motorunda ya da pompa kafasında ısıtma ceketi varsa ya da sıcak bir sıvı dozlanıyorsa pompa yüzeyleri sıcak olabilir. Servis personeli tarafından koruyucu eldiven giyilmelidir. n

Çevre Mühendisi Gürol AHALİ
ETA Ekipman Teknoloji Arıtma Sistemleri Ltd. Şti.
 

---

R E K L A M