TEKNÄ°K MAKALE 3. Sayı (Temmuz AÄŸustos 2005)

Avrupa TopluluÄŸunun 91/157/EEC, 98/101/EC ve 93/86/EC sayılı direktifleri dikkate alınarak ve Ulusal Program göz önünde bulundurularak Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü YönetmeliÄŸi 31.08.2004 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
01.01.2005 tarihinde yürürlüğe giren Yönetmeliğin AB ile tam uyumlu hale getirilebilmesi ve maddeler bazında yapılan maddi hataların da tashih edilmesi amacıyla hazırlanan yönetmelik değişikliği 03.03.2005 tarih ve 25744 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Değişiklikte pil ve akümülatörlerin etiketlenmesine yönelik düzenlemelerle birlikte, pil ve akümülatör üretiminde kullanılan zararlı maddelere yasaklama ve sınırlamaların açık hale getirilmesi ve maddi hataların tashih edilmesiyle birlikte depozito bedelinin belirlenmesi yer almıştır.

Söz konusu yönetmelik ve değişiklikle atık pil ve akümülatörlerin çevreye zarar verecek şekilde kullanımları ve doğrudan veya dolaylı olarak alıcı ortama verilmesi yasaklanmıştır. Bunun yanı sıra atık pil ve akümülatörlerin toplanması, taşınması, geri kazanımı ve bertarafı konusunda yasal uygulamalar yönetmelikte belirlenmiştir. Ayrıca üretici sorumluluğu ilkesinden hareketle atık pil ve akümülatörlerin toplanması konusunda pil ve akümülatör üretici ve ithalatçılarına yükümlülükler verilmiştir.

PİLLERİN ÖZELLİKLERİ

Piller primer ve sekonder olmak üzere ikiye ayrılır. Primer piller şarj edilemeyen pillerdir. Primer piller; karbon-çinko piller, alkali piller, civa oksit piller, gümüş oksit piller, çinko hava piller, lityum pillerdir. Sekonder piller ise; nikel kadmiyum piller, nikel metal hidrit piller ve lityum iyon pillerdir. Sekonder piller şarj edilebilen pillerdir.

Primer Piller

Alkali Piller: Düşük oranda enerji tüketen cihazlarda kullanılır. İçerisinde civa haricinde kurşun, kadmiyum, arsenik, krom, bakır, indiyum, demir, nikel, kalay, çinko ve magnezyum da bulunmaktadır. Alkali pillerde 25 mg’dan fazla civa olması istenmez. Kullanılmayan alkali piller soğuk ve kuru yerde muhafaza edilmelidir. Yanlış kullanıldığında veya hasar gördüğünde içerisinden sızan alkali temas ettiği yerin yanmasına sebep olur.

Çinko Karbon Piller: Alkali pillere göre daha az ömürlüdür. Gücü daha azdır. Çinko karbon pillerde sızıntı sıkça görülür. Çinko karbon pillerde %0.001’in altında civa bulunur. Soğukta bekletilmelidir. Yüksek sıcaklıkta hidrojen gazı çıkışına sebep olur. İçerisinde bulunan çinko klorürden dolayı koroziftir.

Çinko Hava Pilleri: Kesikli enerji tüketimi gerektiren aletlerde kullanılabilir. İçerisindeki civa oranı maksimum %5’dir. Genellikle işitme cihazlarında kullanılırlar.

Gümüş Oksit Piller: İşitme cihazları ve saatlerde kullanılan bu tip piller %1 oranında civa ihtiva eder. Atık haline gelen gümüş oksit piller tehlikeli atık sınıfına girmektedir.

Civa Oksit Piller: Düğme hücre tipi pillerdir. Piller içinde en büyük kirleticiliği olan pil türüdür. Kullanımı azaltılmaya başlanmıştır.

Lityum Piller: Uzun ömürlü pillerdir. Düşük hızda enerji tüketimi gerektiren aletlerde kullanılırlar. Çok az miktarda civa içerirler.

SEKONDER PİLLER: (Şarj Edilebilir Piller)

Nikel Kadmiyum Piller: Güç aletlerinde ve aydınlatmada kullanılır. Atık haline gelen NiCd piller tehlikeli sınıfa girer. Geri dönüşümü mümkün olan pillerdir.

Nikel Metal Hidrit: Toksik metaller içermeyen pil türüdür. Özel bertaraf yöntemine gerek duymadan bertaraf edilir.

Lityum İyon Piller: Lityum bileşiği kullanılan pil türüdür. Düşük enerji gerektiren aletlerde kullanıldığı takdirde uzun ömürlü olabilir.

YÖNETMELİKTE PİL TANIMI VE ATIK PİLLERİN TOPLANMASI:

Yönetmelikte nikel kadmiyum ve civa oksit piller 2. grup piller, diğerleri ise 1. grup piller olarak sınıflandırılmıştır. Son yıllarda pil kullanımındaki artış insan ve çevre sağlığı açısından tehlike yaratmaktadır. Bu tehlikeyi azaltmak için atık pillerin ayrı toplanması, taşınması ve geri kazanılması esas olup, pillerdeki zararlı metallerin azaltılması da gerekmektedir. Bu amaçla Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği, pillerdeki zararlı maddelerin (civa, kadmiyum ve kurşun) miktarlarına yasaklama ve kısıtlamalar getirmekte, atık pil ve akümülatörlerin evsel atıklardan ayrı toplanması için, ‘üretici sorumluluğu’ ilkesi kapsamında pil üreticileri ve ithalatçılarına belirlenen kota oranlarında atık pilleri toplama yükümlülüğü vermektedir.

Atık pillerin toplandıktan sonra ayrıştırılması amacıyla pil ithalatçı ve üreticilerinin pil ayırma tesisi kurmalarına ilişkin Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (l) bendi 2007 yılında yürürlüğe girecektir. Pillerin ayrıştırılmasındaki amaç içerisinde geri kazanılabilen metalleri ihtiva eden özellikle nikel kadmiyum gibi pillerin değerlendirilmesidir. Zararlı metal ihtiva etmeyen pillerin ise demir çelik endüstrisinde kullanılmalarını sağlamaktır. Avrupa’da bulunan atık pil ayrıştırma tesisleri ülke genelinde karışık toplanan 1 kg’ın altındaki pillerin cinslerine göre ayrımını yaparak ekonomik değeri olanları geri kazanım tesislerine göndermektedir.

Hollanda’da bulunan bir pil ayrıştırma tesisinde 14 kategoride sınıflandırma manuel olarak veya UV ışınları altında yapılmaktadır. Sınıflandırma blok piller, NiCd, Pb Lead Asit, alkalin, Lityum, 9V, düğme piller (ayrıştırılmadan zinc-air, Hg, gümüş oksit), NiMH, çinko karbon, civasız alkalin, Lityum ion, 4,5 V- 6 V zinc-air, akmış paslı piller ve diğer atıklar olacak şekilde yapılmaktadır. Lityum piller poşetlenerek, diğer piller ise big-baglere konularak bertaraf tesislerine gönderilmektedirler.

ATIK PİL GEÇİCİ DEPOLARI

Atık pillerin bertaraf edilinceye kadar geçici depolanması için yönetmelikte belirtilen teknik şartlarda konteynerlerin kullanılması zorunludur. Konteynerlerin iç ve dış yüzeylerinin korozyona dayanıklı olması, 4 m3 veya daha fazla hacimde olması, sızdırmazlık özelliği taşıması ve kırmızı renkte olması gerekmektedir. Konteynerlerin bekletileceği alanların beton zemin ve üstü kapalı olması gerekli olup, yangına karşı tedbirlerin de alınması zorunludur.

AKÜMÜLATÖRLER

Akümülatörler başlıca kurşun asitli, nikel kadmiyumlu ve lityum iyonlu olmak üzere 3 çeşittir. Yönetmelikteki akümülatör tanımından hareketle, kurşun asitli sıvı veya kuru aküler yönetmeliğe tabidir. Türkiye’de üretilen akümülatörler otomobillerde kullanılan kurşun asitli akümülatörlerdir. İthal edilen kurşun asitli sıvı ve kurşun asitsiz kuru aküler ise daha çok endüstriyel amaçlı kullanılmaktadır. Yönetmelik atık pil ve akümülatörlerin evsel atıklardan ayrı toplanması için, ‘üretici sorumluluğu’ ilkesi kapsamında akümülatör üretici ve ithalatçılarına belirlenen depozito oranlarında atık akümülatörleri toplama yükümlülüğü vermektedir.

ATIK AKÜMÜLATÖRLERİN GEÇİCİ DEPOLANMASI:

Yönetmelikte akümülatör üretici ve ithalatçıları, atık akümülatörleri çevreye zarar vermeyecek şekilde toplamak, taşımak ve geri kazanımı veya bertarafını sağlamakla yükümlü kılınmışlardır. Atık akümülatörlerin lisanslı araçlarla taşınması zorunluluğunu getiren yönetmelikte, geri kazanım tesisleri, akümülatör ürünlerinin dağıtımını ve satışını yapan işletmeler ve araç-bakım onarım yerleri dışındaki atık akümülatör geçici depolama alanları için valilikten izin alınması zorunlu hale getirilmiştir. Bu tür izne tabi geçici depolama alanlarının akümülatör üreticileri veya akümülatör üreticilerinin yetkilendireceği kişiler tarafından kurulması gerekmektedir. Atık akümülatörler Yönetmelikte belirtilen teknik şartlara uygun yerlerde geçici depolanır. Atık akümülatör bekletilecek alanlarında, zemin geçirimsizliğinin sağlanması, kalınlığı en az 25 cm betonarme veya asfalt zeminin yapılması, duvarların aside karşı dayanıklı malzeme ile kaplanması, sızdırma ve akıntı yapmayan akümülatörlerin beşten fazla üst üste konulmaması, sızdıran akümülatörler için polipropilen kap kullanılması, tesis içinde meydana gelebilecek döküntü ve sızmalara karşı gerekli tertibat ve emici malzemelerin bulundurulması zorunludur.

PİL VE AKÜMÜLATÖR ÜRÜNLERİNİN ETİKETLENMESİ VE İŞARETLENMESİ

Pillerin ve akümülatörlerin ‘Avrupa Birliği Normlarına göre işaretlenmesi ve etiketlenmesi’ gerekmektedir. Sekonder hücreler ve sekonder pil ürünleri için TSE (TS EN 61429) standartlarındaki işaretleme ve etiketleme sembolleri, diğer pil ve akümülatörler için yönetmeliğin Ek-1’inde verilen işaretleme sembolü kullanılacaktır.

Akümülatörlerin etiketlenmesinde depozitoludur ibaresi ve Bakanlık tarafından verilen firma kodunun yer alması, ayrıca kurşun asit akümülatörler üzerinde geri kazanılacak akü ibarelerinin bulundurulması da zorunludur.

ATIK AKÜMÜLATÖRLERİN GERİ KAZANILMASI

Yönetmelik gereğince atık akümülatör geri kazanım tesislerinin, tesislerine kabul edecekleri atık türleri dikkate alınarak, geri kazanım teknolojilerinin uygunluğu konusunda uzman bir kuruluş ile bir üniversitenin ilgili bölümünden alacakları teknik rapor ile Bakanlığa ön lisans müracaatında bulunmaları gerekmektedir. Geri kazanım tesislerine lisans verilmesini düzenleyen 22 inci madde gereğince ön lisans verilen tesisin, proje ve şartnamesine uygun olarak yapıldığı Bakanlık koordinasyonunda teknik raporu hazırlayanlar tarafından oluşturulacak komisyon tarafından değerlendirilecektir. Yönetmelik yürürlüğe girmeden önce çalışan izinli firmalar 6 ay, lisanslı firmalar ise 1 yıl içinde bu yönetmelikte verilen koşullara uygun olarak ön lisans veya lisans alacaklardır.

TÜKETİCİNİN BİLGİLENDİRİLMESİ

Atık pil ve akümülatörlerin diğer atıklardan ayrı toplanmasında tüketicinin katılımının arttırılması için ‘bilgilendirme çalışmaları’ üreticiler ve ithalatçılar tarafından gerçekleştirilecektir. Bunun için pil ve akümülatör üretici ve ithalatçıları, ürünlerin satış yerlerinde, geçici depolama noktalarında ve ilgili diğer yerlerde yönetmelik eklerinde yer alan sembol ve uyarı bilgilerini bulundurmakla yükümlüdürler.

KAYNAKLAR

- Pil Akü Kullanımı ve Atık Pil ve Akülerin Zararları, Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK
- Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği, Çevre ve Orman Bakanlığı, 2004
- Kullanılmış Taşınabilir Pil ve Akümülatörlerin ve Elektrik Elektronik Ekipman Atıklarının Yönetimi İçin Bir Sistem Kurulabilmesi Projesi Kapsamında Hollanda’da Yapılan Uygulamaların Yerinde İncelenmesi İlişkin Teknik Rapor, Çevre ve Orman Bakanlığı, 2004

A.Mahir ERDEM - Kemal KURUSAKIZ

Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
 

---

R E K L A M