Suda bulunan mikroskobik canlılar ile mücadele, diÄŸer adı ile “Dezenfeksiyon” küçümsenecek bir konu deÄŸildir. Her iÅŸletmenin kendi prosesine ve su kalitesine göre dezenfeksiyon yöntemi
bulunmalıdır. Bu yazımız mikroskobik canlılar ile mücadele yapmak, yani “Dezenfeksiyon” konusuna “Dikkati Çekmek” maksadı ile kaleme alınmıştır. Dezenfeksiyon çok ciddi ve karmaşık bir konudur, bu konuda kalın kitaplar yazılabilir, bu yazımız böyle kalın bir kitabın “önsözü” niteliÄŸindedir.

SU VE HAVA KÖKENLÄ° MÄ°KROSKOBÄ°K CANLILAR

Laboratuvarlarda yapılan dezenfeksiyon çalışmaları ve bu çalışmaların sonunda bulunan çözümler, genelde sanayi iÅŸletmelerine uymaz. Çünkü sanayinin ham suyu ve ortam ÅŸartlarıyılın her ayı farklıdır, ayrıca sanayide kullanılan sular, su depolarında barındığı için suya hava kökenli canlılar da girer ve laboratuvar çalışmalarına hiç benzemeyen, birkaç tür bakterinin aynı anda bulunduÄŸu, çok karmaşık durumlar oluÅŸur.

SU Ä°ÇÄ°NDEKÄ° MÄ°KROSKOBÄ°K CANLILAR Ä°LE MÜCADELE

Mikroskobik canlılar ile mücadelede yalnız suda üreyen bakteriler ile deÄŸil, aynı zamanda havadan suya gelen, hava ve toprak kaynaklı canlılar ile de mücadele etmek gerekir, (Küf, maya ve daha birçok toprak kaynaklı canlılar). Özellikle su depolarındaki üremelerin çoÄŸu, kuyu suyundan gelen canlılar sebebi ile deÄŸil, havanın taşıması ile suya giren canlılar sebebi ile oluÅŸur, çünkü su deposu seviyesi düÅŸerken depoya dolan dış ortam havası içindeki birçok canlı suda ürer veya sudaki canlıların gıdasını oluÅŸturur. Bu sebeple, mükemmel bir bakteri mücadelesinde iyi su depolarının hava emiÅŸlerinde bakteri geçirmeyen filtreler kullanılır.

MÄ°KROSKOBÄ°K CANLILAR Ä°LE MÜCADELEDE “KRÄ°TÄ°K” NOKTALARIN YOK EDÄ°LMESÄ°

Bu konuda gıda ve içecek iÅŸletmelerinin uyguladığı “HACCP” yöntemini hatırlamakta yarar görüyoruz. Eski adıyla, Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanlığı’nın yayınlandığı, Gıda GüvenliÄŸi ve Kalitesinin Denetimi ve Kontrolüne Dair Yönetmelik’te HACCP planı açıklanır. HACCP harflerinin açılımı Ä°ngilizce,“Hazard Analysis Critical Control Point” tercümesi ÅŸu ÅŸekildedir, “Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları.” Mikroskobik canlılar ile mücadelede HACCP yöntemi, gıda sanayisi dışında, su kullanan her iÅŸletmede de uygulanabilir ve bu ÅŸeklide bakteri mücadelesi daha baÅŸarılı olur.

MÄ°KROSKOBIK CANLILAR Ä°LE MÜCADELEDE DEZENFEKSIYON

Bugün ülkemizde ve birçok ülkede, en çok kullanılan dezenfeksiyon yöntemleri içinde ÅŸunları sayabiliriz: Klor, ozon, ultraviyole, biyosit gibi… En çok kullanılan “Klor” konusunda önemli
bir noktaya dikkat çekmek isteriz.

KLOR Ä°LE BAKTERÄ° MÜCADELESÄ°

Ä°ÅŸletmelerde mücadelesi yapılan birçok mikroskobik canlının giderimi için genelde tüm dünyada hala, piyasa adı Klor olan “Sodyum Hipoklorit” kimyasalı kullanılır ve iÅŸletmenin kurulduÄŸu günden baÅŸlayarak “Aralıksız” kullanıldığında, birçok iÅŸletmede klor baÅŸarılı olur. Ancak, klor ile dezenfeksiyon yönteminde üç deÄŸiÅŸken olduÄŸunu bilerek klorlama sistemi kurulmasında yarar vardır:

1- Su debisi deÄŸiÅŸkenliÄŸi: Su pompasının su emiÅŸ derinliÄŸi veya karşı basıncı deÄŸiÅŸtikçe su debisi deÄŸiÅŸir, debi deÄŸiÅŸimine paralel klor dozajı da deÄŸiÅŸmelidir;

2- Suda bulunan ve klor tüketen maddelerin deÄŸiÅŸkenliÄŸi: ÖrneÄŸin, yıl içinde, kuyu suyunda bulunan ve klor tüketen demir iyonu deÄŸiÅŸiklikleri, klor dozajında ayarlamalar
gerektirir.

3- Satın alınan klor sıvısı içindeki “Aktif Hipoklorit”in deÄŸiÅŸkenliÄŸi sebebiyle de klor dozajında, bu kalite deÄŸiÅŸimine paralel dozaj miktarı deÄŸiÅŸmelidir.

Bu üç deÄŸiÅŸken sebebiyle, sıradan bir dozaj pompası ile klorlama yapmak bakteri mücadelesinde baÅŸarısız olur. Üç deÄŸiÅŸkene göre klor dozajı yapan bir yöntem kullanılması önerilir. DiÄŸer taraftan, bazı canlılar Klor’a alışır ve klorlu suda üremeye baÅŸlarlar. Bu sebeple, örneÄŸin yüzme havuzu ve soÄŸutma kulesi gibi sistemlerde “Åžok Klor” uygulanır, yani mevsime göre, periyodik olarak sisteme yüksek dozda klor verilerek, klora alışmış canlıların bu ÅŸok tesiri ile giderilmesi saÄŸlanır. Klor, ozon, ultraviyole, biyosit gibi yöntemler, mikroskobik canlıları öldürmek maksatlı kullanılır. Åžu soru aklımıza geliyor: Mikroskobik canlıları öldürmek en doÄŸru bakteri mücadelesi midir? Klor, ozon, ultraviyole, biyosit gibi yöntemlerin çok baÅŸarılı olduÄŸunu ve bunun sonunda mikroskobik canlıların tamamen öldüÄŸünü var sayalım. Bu durumda suda ölü biyolojik maddeler yani, cesetler bulunduÄŸunu göz önünde bulunduralım ve ÅŸu soruyu soralım: Sudaki cesetler, suya ne yapar? Cesetler suda parçalanınca, suda istenmeyen ve koku yapan azotlu maddeler ortaya çıkar ve bunlar ayrıca baÅŸka bakterilerin de gıdasıdır. Dolayısı ile sudaki canlıları öldürmek sonucunda istenen baÅŸarılı dezenfeksiyonun tam olması mümkün deÄŸildir. Ä°ÅŸte bu sebeple, özellikle içecek ve gıda sektöründe, mikroskobik canlıların geçmesine müsaade etmeyen 0,2 mikron seviyesinde hassas filtreler veya 0,02 mikron seviyesinde ultra filtrasyon tekniÄŸi kullanılır.

TERS OZMOZ TEKNİĞİ Ä°YÄ° BÄ°R BAKTERÄ° MÜCADELESÄ° MÄ°DÄ°R?

Ters Ozmoz tekniÄŸi ile proses suyu hazırlandığında, bakterilere kıyasla binlerce kez daha küçük olan mineral-Ters Ozmoz cihazının mikroskobik canlıları yüzde yüz giderdiÄŸi düÅŸünülür. Teorik olarak bu düÅŸünce doÄŸru gibi görünür. Ancak, hakikatte Ters Ozmoz cihazının üretim suyunda bakteri bulunma olasılığı vardır ve biz birkaç kez Ters Ozmoz üretim suyunda bakteri bulunduÄŸuna ÅŸahit olduk. Bu nedenle konuyla ilgili “Ters Ozmoz Cihazı Mikrop Geçirir mi?” baÅŸlığıyla yazdığımız makale Su ve Çevre Dergisi’nin Eylül 2013 sayısında yayınlandı.

KÜÇÜCÜK MÄ°KROSKOBÄ°K CANLILAR, NASIL OLUR DA BU KADAR BÄ°ZE ZARAR VERÄ°RLER?

Mikroskop ile görünebilen bu canlılar sebebiyle iÅŸletmelerin çoÄŸunda, gıda ve içecek sanayi dışındaki iÅŸletmelerde dahi birçok sorunlar yaÅŸanır. Bu sebeple dezenfeksiyon yöntemlerinden önce mikroskobik canlıları biraz daha iyi tanıyalım. Mikroskop ile görünen canlılar konusundan önce, göz ile görünen çok küçük karıncalara bir göz atalım: Çıplak gözle görebildiÄŸimiz ufacık canlılar olan karıncalar aralarında mükemmel iletiÅŸim kuruyorlar ve koloniler oluÅŸturuyorlar, harika yuvalar yapıyorlar, bir yıllık gıdalarını topluyorlar ve bunları bozulmadan koruyorlar. Çok yağışlı mevsimlerde, araziler birkaç ay su altında kaldığında dahi, sular çekilip arazi kuruduktan sonra, karınca yuvalarının tekrar açıldığına ÅŸahit oluyoruz. Karıncaları gözle görünmeyecek kadar küçültelim, iÅŸte mikroskobik canlılar bunlar. Onlar da karıncalar gibi aralarında mükemmel iletiÅŸim kuruyorlar, koloniler oluÅŸturuyorlar, harika yuvalar yapıyorlar, bunlara biyofilm de deniyor.

Ä°ÅŸte bazı sulu sistemlerde oluÅŸan bu biyofilmler, karınca yuvaları gibi saÄŸlam, içlerine klor, biyosit gibi dezenfektanlar iÅŸlemeyen kaleler. Biyofilmler geliÅŸip bazı cihazların tıkanmasına sebep oluyor, Ters Ozmoz membranlarını da tıkayabiliyor. Su depolarında, soÄŸutma kulelerinde üreyen ve insan için ölümcül olan Lejyonella bakterisinin de biyofilmler içinde ürediÄŸi keÅŸfedildi. Biyofilm kalesi içine girilemediÄŸi için Lejyonella ile mücadele çok zor oluyor. 2015 yılında Ä°stanbul’da Lejyonella konulu bir sempozyum düzenlendi ve bu sempozyumdaki konuÅŸmacılardan biri olan Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Ä°rfan Türetgen’den çok önemli bir bilgi öÄŸrendik: “Kimyasallar ile biyofilme bir ÅŸey yapılamadığını fark eden ilim, ÅŸimdi biyofilmi oluÅŸturan birimlerin aralarındaki iletiÅŸimi bozmak için yöntemler arıyor.”

Bu bilgi için Sayın Ä°rfan Türetgen’e çok teÅŸekkür ederiz. Bu bilgi bizim gözümüzü açtı. Uzun yıllardır soÄŸutma sistemlerinde kireçlenmeye karşı kullandığımız ve radyo frekansı üreten bir cihazın kulelerde yosun üremesini engellediÄŸini görüyorduk, anlam veremiyorduk. Bu cihazın ürettiÄŸi frekans “canlı” olan yosunu önlediÄŸi gibi mikroskobik canlıların da üremesini önleyebilir, ancak biz böyle bir araÅŸtırma yapmadık. Sonuç olarak, dezenfeksiyon önemsenecek bir konudur. Mikroskobik canlılar ile mücadelede “Tek dezenfeksiyon yöntemi” yoktur, iÅŸletmelerin
önce bir uzmanın danışmanlığı ile dezenfeksiyon yöntemleri kurmaları yararlı olur, daha sonra, iÅŸletmede edinilen tecrübelere göre o iÅŸletmede baÅŸarıya ulaÅŸmış, en uygun dezenfeksiyon
yöntemleri uygulanmalıdır. Özellikle içecek ve gıda sektöründe mikroskobik canlılardan korunmak için, yalnızca bir dezenfeksiyon yöntemine güvenilmez, birkaç dezenfeksiyon sistemini beraberce kullanmak çok daha emniyetli olur görüÅŸündeyiz.