27 Nisan 2012 | TEKNÄ°K MAKALE 45. Sayı (Nisan 2012)

Ali Umut Çakıcı / Grundfos Soğutma ceketi, dalgıç motorlarda üretilen ısının suya transferi için gerekli olan, düşük maliyetli ancak hayati önemi olan bir aksesuardır...
Dalgıç pompa motorları, kullanım ortamları nedeniyle kuru tip motorlar ile farklılıklar gösterir. Kuru tip motorlu santrifüj pompalarda herhangi bir arıza durumunda pompa ya da motora müdahale dalgıç motor pompalara göre daha kolay ve daha düşük maliyetlidir. Dalgıç pompalar sondaj kuyuları, depo içleri gibi yerlerde çalıştığından, kuru tip motorlu diğer pompalara göre ulaşımı çok daha zor, zaman alıcı ve masraflıdır. Bu nedenle dalgıç pompaların seçiminde, pompanın çalışacağı ortamın her açıdan çok iyi irdelenmesi ve arıza riskinin minimize edilmesi, diğer kuru tip motorlu pompalara göre çok daha önemlidir.

Her motorda olduğu gibi dalgıç motorlarda da çalışma sırasında pompa mili için gereken gücün yanında ısı açığa çıkar ve motorun sağlıklı çalışmasını sağlamak için oluşan ısının tahliye edilmesi gerekir. Kuru tip motorlar hava ile soğutulurken, dalgıç motorlar su içerisinde çalıştığından motor, pompanın çalıştığı ortamdaki basınçlandırılacak olan suyun dalgıç motor yüzeyinde oluşturduğu konveksiyon akımı ile soğutulur. Motorun ısısının motor yüzeyinden tahliye edilmesi için dalgıç motor yüzeyinde belirli hızda bir sıvı akışı sağlanmalıdır. Eğer çalışma sırasında motorun çalıştığı ortamda gereken hız sağlanamıyorsa, motor yüzeyini kaplayan suni bir kesit alanı oluşturulmalıdır.

Dalgıç pomplarda soğutma ceketi uygulaması aşağıdaki çalışma koşullarında gereklilik göstermektedir;
Dalgıç Motorun ısıl olarak yüklemeye tabi olduğu durumlar:

• Yüksek voltajlı çalışma riskinin olduğu durumlarda
• Düşük voltajlı çalışma riskinin olduğu durumlarda
• Kuru çalışma riskinin olduğu durumlarda
• Aşırı yükleme altında çalışma durumunda
• Yüksek ortam sıcaklığı (özellikle jeotermal kuyularda çalışma).
• Kuyu ana beslenme seviyesinin pompa montaj derinliğinin     üzerinde kalması durumunda
• Frekans invertörü ile daha düşük devirlerde kullanım durumunda
• Yetersiz ısı transferine sebep olan dalgıç motor yüzeyindeki düşük hızlı su akışı. (Bu durum dalgıç motor çapına göre çok daha geniş sondaj kuyularında, keson kuyu uygulamalarında ya da havuz veya depolardan dalgıç pompalar ile su terfilendirilmesi gibi uygulamalar için geçerlidir).
• Dalgıç pompa motorları, pompa grubunun altında yer aldığından, bazı kuyularda ve depo montajlarında kuyu ya da depo tabanına yakın çalıştığından kum ya da farklı sediment ile temas riski en fazla olan bölümdür. Dalgıç motor çevresinde sediment birikimi olması durumunda motor yüzeyinde su teması ve dolayısıyla ısı transferi azalmakta ve motor ısısı artarak motor sargılarındaki izolasyon malzemesinde tahribatlar oluşmaktadır.

Korozif sıvılarda korozyon etkisi her 10°C’lik ısı düşüşü için yarıya iner. Yapılan testler göstermiştir ki, soğutma ceketi motor ısısını yaklaşık 10 ile 20°C mertebesinde düşürebilmektedir ve bu da hem motorun yanma riskini, hem de motorun korozyona uğrama hızını düşürerek, daha uzun bir kullanım ömrü sağlamaktadır.
Su içerisindeki kalsiyum ve magnezyum karbonatları sıcaklık yükseldikçe çökelme yapacaktır. Dalgıç pompa ile basılacak olan su, kalsiyum ve/veya magnezyum karbonatları açısından zengin ise motor yüzeyinde gelişecek ısınma ile motor yüzeyinde kışır birikimi gelişecek, zaman içerisinde kışır tabakası motor yüzeyindeki ısı transferini daha da zorlaştıracaktır. Soğutma ceketi uygulaması ile motor yüzeyindeki ısı düşürülecek ve kışır oluşumu engellenebilecektir. Bir depodan, bir gölden ya da bir havuzdan dalgıç pompa ile su terfilendirmesi yapılacağı durumlarda mutlaka soğutma ceketi kullanılmalıdır. Aynı tür yerlerde pompa tabanda yatay çalışacak ise pompa ve soğutma ceketini sediment birikiminden uzak tutmak için destek ayağı ve soğutma ceketinin emiş yapılan alt kısmında filtre kullanılmalıdır.

Soğutma ceketleri, çok geniş çaplı kuyularda herhangi bir aksesuar olmadan kullanılabilir. Ancak, yatay olarak çalıştırıldığından depo ve tanklarda mutlaka destek ayağı ve filtre kullanılması gerekmektedir.
Dalgıç motorun çalışma sırasında yüklenmiş olduğu ısıyı suya transfer edebilmek için dalgıç motoru yüzeyindeki su hızının minimum 0,15m/ saniye, maksimum ise m3/saniye olması gerekmektedir.
Eğer bir sondaj kuyusunda, sondaj kuyusuna ait teçhiz borusu çapı dalgıç motor çapından çok geniş ise dalgıç motorun soğumasını sağlayan konveksiyon akımının hızı motoru soğutmaya yetmez ve dalgıç motorun yanma riski artar.

Dalgıç motorun çapı ile kuyu teçhiz borusu çapı arasındaki mesafe, dalgıç pompa debisi de dikkate alınarak hesaplanmış olsa ve su hızı teorik olarak yeterli olsa da bazı durumlarda soğutma ceketi kullanılması gerekebilir. Bu durumlar düşük voltaj, yüksek voltaj, kuru çalışma riskinin olduğu yerler, pompa ve dolayısı ile dalgıç motora aşırı yükleme yapıldığı durumlar ve jeotermal uygulamalardır. Bu durumlarda mevcut su hızı hesaplanır ve soğutma ceketi kullanılarak bu hız m3/sn’ye kadar yükseltilerek motor soğutması artırılabilir.
Dalgıç motorların ömrü ortalama olarak motor sargılarının ömrü kadardır. Motor sargılarında her 10 °C’lik ekstra sıcaklık artışı, sargı ömrünü yarı yarıya indirir. 45 °C’de ömrü 10 yıl olan bobin telinin 55 °C’deki ömrü 5 yıl, 65 °C’deki ömrü ise sadece 2,5 yıldır.

Grundfos olarak ürettiğimiz her bir dalgıç pompanın karşılığında uygun vasıflarda mevcut soğutma ceketi aksesuar envanterimiz de mevcuttur. Soğutma, motorlarda verimli, uzun ömürlü çalışma için çok önemli bir olgudur. Bu nedenle, soğutma ceketi dalgıç motorlarda üretilen ısının suya transferi için gerekli olan, düşük maliyetli, ancak hayati önemi olan bir aksesuardır.
 

---

R E K L A M