Bugün geçerli olan yönetmeliklere göre içme suyundaki "arsenik" miktarı en çok 10 ppb olabilir. Arsenik giderimi için birçok yöntem icat edilmiştir. Hangi yöntemin hangi suda daha başarılı ve daha ekonomik olacağına yapılacak deney sonucunda karar vermek doğru olur.

İnsanlarımız "Arsenik" kelimesinden çok korkar oldu. "Bu suda arsenik var" denince o suyla meyve yıkamaya dahi çekiniyorlar. Burada arseniğin zararından daha çok "Medya'nın Gücü"nü görüyoruz. Ülkemizde arsenik "Medyatik" bir madde oldu. Bu durumdan ticaret de çok yararlandı, hatta manavda dahi "Arsenik Filtresi" adı altında

filtreye benzer uyduruk şeyler satılmaya başlandı.

"Sağlıklı İçme Suyu"nu tarif eden 17.02.2005 tarihli "İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik" incelendiğinde, arsenik yanında daha birçok zararlıdan söz ediliyor: Arseniğin en üst sınırı olan 10 ppb sınırlarına sahip bromat ve selenyum; daha yüksek sınırlarda siyanür, bor, trihalometanlar, nitrit, nitrat, pestisitler, ağır metaller ve bunlar gibi birçok madde arsenik kadar insana zararlıdır. Bu aralar medyada arseniğin suda varlığı ve zararlı olduğu öne çıktı, belki seneye bromat veya bor konusu moda olacak.

Önce "10 ppb = 10 mikro gram/litre" arseniğin ne kadar olduğunu kafamızda canlandıralım: 1000 litre suyu (1 ton su) bir depoya koyalım. Bu depo içine 1 gram değil, 1 gram'ın yüzde biri kadar (bir damladan az) saf arsenik koyup suda çözersek 10 ppb arsenik içeren su elde etmiş oluruz.

İnsan vücudu arseniği yalnızca sudan mı alır? Toprakta ve zirai sulama suyunda bulunan arsenik bitkilere geçebilir ve yediklerimiz bitkiler vasıtasıyla da insana geçmiş olur. İnsan sağlığı havadan, sudan ve topraktan gelen arsenik ile risk altındadır. Dolayısıyla risk yalnız sudan gelen arsenikten değildir.

Sudaki arsenik nasıl giderilir? Bu sorunun cevabına geçmeden önce, arsenik konusunda araştırma yapan 18 ülkeden 32 ilim adamını bir çatı altında toplayarak "Güvenli Su Kongresi'ni düzenleyen Ege Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümü yetkililerine ve bu olayın sponsorluğunu yapmış olan İzmir Büyükşehir Belediyesi'ne çok teşekkür ederiz. Ocak 2009 da İzmir'de düzenlenen bu kongrede 2,5 gün arsenik konusunda bildiriler verildi ve bu konuda çok bilgilendik.

Bu kongre sonucunda edindiğimiz ana fikir şudur: Arsenik giderimi ile ilgili araştırmalar tüm dünyada devam etmektedir ve henüz tamamlanmamıştır. Her suyun özellikleri birbirinden çok farklıdır, suyun pH derecesi de farklıdır, su içinde arseniğin rakibi gibi davranan maddeler birbirinden çok farklı oranlardadır. Arsenik giderimi için seçilecek yöntem suyun debisi ile de ilgilidir, şehir suyu / ev suyu gibi az veya yüksek debilerin su arıtma tekniği seçiminde büyük rolü vardır.

İşte bu sebeplerden dolayı, suda arsenik giderimi için genel bir yöntemden söz edilemez. Bu konuda bir ihale açılacaksa ve bu ihale için bir teknik şartname hazırlanacaksa, projeci kuruluşun arsenik giderimi ile ilgili deneyleri yapması ve bu su için en uygun ve işletilmesi en ekonomik olan arsenik giderimi yöntemini belirlemesi ve projeci kuruluşun bu ihale sonucundan sorumlu tutulması mantıklı yollardan biridir düşüncesindeyiz.

Daha köklü bir yöntem için fikrimiz şudur: Vatandaşın çoğuna içme suyu temin eden DSİ, İller Bankası, Büyük Şehir Belediyeleri gibi kuruluşların ortak bir araştırma yöntemi bulmaları, bu konuda araştırmalar yapmaları veya araştırmaları yönetmeleri çok yerinde olur görüşündeyiz. Bu kuruluşlar yüksek kapasiteli sistemlerin projelendirilişinden ihalesine, işletilmesinden ekonomisine kadar konuya hakimdirler. Umarız arsenik giderimi konusundaki araştırmalar hızlıca gerçekleşir ve ülkece bunlardan yararlanırız.

Bugünkü ihale yöntemlerine baktığımızda, mevcut yöntemde bir aksaklık görüyoruz: Örneğin, bir beldenin içme suyunda bulunan 100 ppb arseniğin giderilmesi için ihale açılıyor. Bu ihalenin teknik şartnamesinde projeci kuruluşun tayin ettiği yöntem tarif ediliyor: "Önce klorlama, arkasından demir üç klorür ile floklama ve sonra kum filtresi ile filtreleme".

Arsenik giderim yöntemini projeci kuruluş tayin etmiş olmasına rağmen, şartnamede, arsenik gideriminin başarılı olmasından müteahhit sorumlu tutuluyor. Bugünkü yöntemi şuna benzetebilir miyiz acaba? Doktor hastanın iyileşmesi için bir ilaç reçetesi yazıyor, hasta bu ilaçları eczaneden temin edip kullanıyor, fakat hasta iyileşmiyor. Sonuçtan da eczane suçlanıyor, doktor değil!

Arsenik giderim yöntemleri ile ilgili "Güvenli Su Kongresi"nde almış olduğumuz notlarımızın birkaçı aşağıdadır. Yukarıdaki paragrafta belirttiğimiz gibi, sudan arsenik giderimi suyun karakterine göre değişir. En ekonomik yöntemi bulmak için önce deneyler yapmak en mantıklı yoldur görüşündeyiz.

Arsenik giderimi için yöntem seçimi öncesi ilk iş: Sudaki arseniği gidermek üzere yola çıkıldığında önce doğru bir su analizi elde etmeliyiz. Bu analizde en az şu parametrelerin görünmesi doğru su arıtma yöntemi seçimini kolaylaştırır: pH, Toplam Çözünmüş Madde, Alkalinite, Arsenik 3, Arsenik 5, Demir, Mangan, Silikat, Kalsiyum, Magnezyum, Fosfat, Sülfat, Vanadyum ve Uranyum. Suyun özelliklerine ve arsenik giderim tekniğine göre, bu maddelerin bazıları arseniğin rakibi gibi davranır ve arseniği adsorbe eden maddeleri doyurur. Ayrıca suyun pH derecesi, arsenik gideriminde çok etkili bir faktördür.

Arsenik giderimi için yöntem seçimi öncesi ikinci iş: Suda bulunan Arsenik 3 (AsIII), giderilmesi zor bir maddedir, ancak okside edilip Arsenik 5 (AsV) şekline dönüştürüldükten sonra birçok yöntem ile giderilebilir. Bu sebeple, arsenik gideriminde öncelikle suyun yeterince klorlanması veya ozonlanması ile tüm arseniğin "AsV" şekline dönüştürülmesi doğru olur.

Sudaki Arseniği Giderme Yöntemleri

1.         Floklama sonrası filtrasyon: Arsenik, karakteri gereÄŸi, doÄŸru pH derecesinde demir maddesine baÄŸlanır veya demir tarafından adsorbe edilir. ÖrneÄŸin suya demir klorür (FeCl3) vererek yapılan floklama sırasında arseniÄŸin belli bir oranını baÄŸlamak mümkündür. Daha sonra su çok iyi filtre edilmelidir. Bu filtrasyonun kalitesi çok önemlidir. Hatta "Ultra Filtrasyon" gibi yöntemler ile demire baÄŸlı arseniÄŸi yüksek oranda sudan ayırmak mümkündür. Yüksek kalitede

filtrasyonun ikinci önemi, suyun tadını ve rengini bozan demir partiküllerinin iyi su tarafına kaçmasını önlemektir.

2.         Ä°yon deÄŸiÅŸtirici ile arsenik giderimi: Klasik yöntem olan iyon deÄŸiÅŸtirici reçineler ile arsenik ve bununla beraber baÅŸkaca mineralleri sudan gidermek mümkündür.

3.         Ters ozmoz tekniÄŸi ile arsenik giderimi: Suyun kalitesi düzeltilmek istendiÄŸinde, yalnızca arsenik deÄŸil, baÅŸkaca minerallerin % 90 - % 95'i ters ozmoz tekniÄŸi ile sudan ayrılabilir. Hatırlatalım ki, As(III) önce okside edilmeli ve As(V) formuna dönüştürülmeli, daha sonra ters ozmoz ile sudan ayrılmalıdır. Çünkü As(III) ters ozmoz mambranlarından dahi kısmen geçebilen bir maddedir.

4.         Adsorban türü filtre dolgu malzemesi ile arsenik giderimi: Son yıllarda icat edilen bazı filtre dolgu malzemeleri arseniÄŸi adsorbe edebilir. Her bir adsorban malzemenin özellikleri farklı, etkili olduÄŸu pH dereceleri farklıdır. Bazı model adsorbanlar rejenere edilebilir, diÄŸerleri arseniÄŸe doyduÄŸunda atılıp yerine yenisi konur.

Yalnızca arseniği adsorbe eden herhangi bir malzeme henüz icat edilmemiştir. Suda arsenik ile beraber bulunması muhtemel silikat, uranyum, vanadyum ve başkaca mineraller arsenik ile beraber adsorbe edilir.

Dikkat: Su içinde bulunan katılar arsenik gideriminden önce en aza indirilmelidir. Aksi halde su içindeki katılar arseniği adsorbe eden malzemeleri doyuma ulaştırarak arsenik giderim işleminin bedelini yükseltir.

Sudan Alınan Arsenik Ne Olacak?

Atom enerji santrallarının radyoaktif atıkları nasıl herkesi düşündürüyorsa, sudan alınan Arsenik mineralinin de nereye atılacağı veya nerede depolanacağı iyi planlanmalıdır.

Yazımızın başında değindiğimiz gibi, sudan arseniğin giderilmesi

henüz basit bir yöntem haline getirilememiştir. Her su için farklı farklı yöntemler seçilebilir. En ekonomik yöntem ancak deneylerden sonra bulunabilir. Bu sebeplerden dolayı bu yazımız okuyucularımıza pratik çözümler sunan bir yazı olamamıştır.