Ä°brahim OrtaÅŸ
Çukurova Üniversitesi, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü, 

Çukurova Türkiye’nin ırmakların oluÅŸturduÄŸu en büyük gıda ambarlarından biri olarak yılın her mevsiminde çeÅŸitli bitkilerin yetiÅŸebildiÄŸi nadir iklim, ekolojik ve toprak koÅŸullarına sahiptir. Çukurova, Ceyhan, Seyhan ve Berdan ırmaklarının Akdeniz’e açılan bölgesinde Toroslarda getirdiÄŸi alüvyon materyalin biriktirdiÄŸi 450 bin hektarlık geniÅŸ verimli tarım arazisi konumundaki 'Büyük Ova' konumundadır. Tarihsel verilere göre, Çukurova'da 8 bin yıldır çok farklı bitki türlerine dayalı tarımsal üretim yapılmaktadır. 1954 yılında kurulan Seyhan Barajı, 70 yıldır bölgenin bitkisel üretimine önemli katkılar saÄŸlamıştır. Günümüze kadar ovada su kulanımı, suyun sulama birlikleri tarafından pahalıya saÄŸlandığı konuÅŸuluyordu. Ancak suyun yetersizliÄŸi sorunu çok duyulmadı.

Ancak 24 Temmuz'da Seyhan bölgesindeki çiftçilere, Seyhan Sol Sahil Sulama BirliÄŸi tarafından iletilen tarihi nitelikteki yazıda, "kışlık sebze ekimi için yetersiz su nedeniyle ekim yapılmaması gerektiÄŸi" belirtilmiÅŸtir. Çiftçilere yapılan tebligattaki "ekim yapılsa bile su verilemeyeceÄŸi" ifadesi, Çukurova gibi bereketli topraklarda kışa girerken alınan böyle bir haberin tam anlamıyla bir ÅŸok etkisi yarattığını göstermektedir. Bu durum, Adana'da çiftçilere ekim yapmamaları gerektiÄŸini ifade eden bir uyarı mektubu niteliÄŸindedir.

Tarımsal üretim için yeterli su bulunmaması, bu yıl kışlık sebzelerin, özellikle patates, marul, lahana gibi geniÅŸ yapraklı çok su tüketen bitkilerin yanında soÄŸan ve sarımsağın üretiminin yetersiz olacağını ve tüketiminin sınırlı kalacağı ve ürünlerin ithal edileceÄŸini göstermektedir. Yılda 2-3 ürün yetiÅŸtirilebilen Çukurova'da bitkisel üretimin devam edebilmesi için suyun yetersiz kalmaya baÅŸladığı su kıtlığının belirtisi olarak anlaşıldı. DoÄŸal olarak su yoksa üretim yok; üretim yoksa gıda yetersizliÄŸi kaçınılmazdır. Bu durum, gıda fiyatlarının artmasına, enflasyon oranının yükselmesine ve özellikle yoksulların düÅŸük kaliteli besinlerle beslenmesine neden olacaktır. Bu zincirin son halkası, saÄŸlık problemlerine yol açacak bir dizi koordineli sorunun yaÅŸanmasıdır.

Çukurova'da Tarımsal Üretim Ä°çin Su Kıtlığı Ä°lanı Yapılmış Oldu
Uzun süredir kentin içme suyu ve Çukurova’nın bereketli topraklarındaki ürünlere su saÄŸlayan Seyhan Nehri'nin suyu anlaşıldığı üzere artık yeterli deÄŸildir. Çukurova’nın mevcut tarım toprakları varlığı artmamış, aksine yol, yerleÅŸim yerleri ve sanayi tesisleri nedeniyle arazi varlığı önemli ölçüde betonun altında oluÄŸu için tarımsal üretimin dışında olduÄŸu için azalmıştır. Ancak suyun yetersiz kalması, su kaynaklarının azalmasından ziyade su yönetiminin saÄŸlanamadığını göstermektedir.

Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Suyun azalması, iklim deÄŸiÅŸikliÄŸine baÄŸlı düzensiz yağışlar ve ani yağışlar nedeniyle yeraltı su rezervuarlarının beslenememesi sonucu nehirlerdeki su miktarının azalmasıyla iliÅŸkilendirilmektedir. Ancak Çukurova’daki su kıtlığının nedenleri?
1-Çukurova’da yaÅŸanan göç ve nüfus artışı ile yaklaşık 2.5 milyonun içme ve diÄŸer ihtiyaçları miktarı
2-Bölgede son yıllarda bölge-havza bazlı ekoloji, su varlığı ve ihtiyaca dayanmayan baÅŸta geniÅŸ yapraklı mısır ve muz seralarındaki bitkilerin yüksek su tüketimi. Üretim planlamasının yapılamaması ve belirlenmiÅŸ bir tarımsal politikasının yapılmamış geliÅŸi güzel her çiftçi kendine göre üretimi düzenlemesi beraberinde su yetersizliÄŸinin ciddi sorun olarak karşımıza çıkardı.
3-Mevsim verilerinin üzerinden artan yüksek sıcak ile topraktan suyun buharlaÅŸması ile artan su talebi olarak tanımlanabilir.

Ne Yapılabilir?
BaÅŸlıca sorunlar arasında ürün planlamasının yapılamaması, kentlerdeki aşırı büyüyen nüfusun su üzerinde yarattığı baskı ve iklim deÄŸiÅŸikliÄŸine baÄŸlı olarak azalan yağışların yönetilememesi bulunmaktadır. Ancak en önemlisi, insan faaliyetlerine dayalı suyun yönetilememesidir. Bu nedenle, suyun kullanımı konusunda zaman kaybetmeden ciddi planlama ve önlemler alınmalıdır. Meteorolojik verilere dayanarak su toplama barajlarının planlanması, ekim-dikimin ihtiyaca göre düzenlenmesi ve damla sulama ile su kayıplarının önlenmesi ilk akla gelen öneriler arasındadır.

Seyhan Nehri Üzerindeki Barajların Su Paylaşımı: Seyhan ve Çatalan barajlarının su rezervuarlarının uzun süreli kullanımı için baraj çevreleri bitki türleri ve aÄŸaçlandırılarak yağış ve taÅŸkınlarla gelen materyallerin baraj gölünü doldurup hacmini küçültmesi önlenmelidir. Mevcutta 70 yaşında olan Seyhan barajın çoÄŸunluÄŸunun artık Toroslardan gelen materyallerle dolmuÅŸ olması nedeniyle tutuÄŸu suyun miktarı da önemli ölçüde azalmış olmalıdır.
Su Yönetimi ve Tasarrufu: GeniÅŸ sulama kanallarındaki buharlaÅŸma ile yaÅŸanan kayıpların azaltılması için kanalların üzerinin kapatılması ve kapalı sistem cazibeli su saÄŸlama gibi önlemler düÅŸünülmelidir. Ülkemizin su kullanım randımanı yaklaşık %51. Yani kullanılan suyun yarısı buharlaÅŸmaktadır. Ayrıca, kaçak ve kayıpları azaltmak için 60-70 yıllık kanalların düzenli bakımı yapılmalıdır. Açık ve vahÅŸi sulamaya son verilmeli ve su kulanım etkinliÄŸi artırılmalıdır.
Kent Nüfusunu Büyütmek DeÄŸil Azaltmak Gerekir.
Kentlerin artan nüfusun temiz su ve hijyen için gerekli su yanında sanayinin tüketimi tarımsal su oranı azaltmaktadır. Nüfusun hızla ülke çapında dengeli dağıtımı ÅŸart. Özelde kırsalın güçlendirilmesi ve geri göçün uygun imkânlar ile saÄŸlanmalıdır.
Ä°klim, ekoloji ve su varlığına baÄŸlı bitkisel üretim planlanmasının yapılması. BaÅŸta geniÅŸ yapraklı su tüketimi yüksek egzotik bitki üretimi yerine daha az su tüketen, suya dayanıklı bitkilerin ekimi dikimi ve iklime uyumluluÄŸu dikkate alınmalıdır. Son yıllarda çiftçiler mısır ve muz gibi su tüketimi yüksek bitki yetiÅŸtiriciliÄŸine yönelmesi olası su sorunun ileride daha da artırabilir. Mevcutta bölgenin yaygın bitkisi narenciye üretimi ihtiyacın birkaç katı olması ve yurtdışı satışının istenildiÄŸi düzeyde yapılmasının yaratığı sorunlar korkarım muz içinde ileride yaÅŸanabilir.

Su Yönetiminin Planlanması
Sulama suyunun çiftçiye ulaÅŸtırılması konusunda sulama birliklerinin çalışma yöntemleri ciddi bir sorun olarak sıkça gündeme gelmektedir. Ä°klim deÄŸiÅŸikliÄŸinin etkileri, yağış dağılımındaki düzensizlik ve toprakta nem kaybı ile daha da belirginleÅŸecektir. GeleceÄŸe dair su kaynakları planlaması birkaç yönden düÅŸünmeyi ve önlem almayı gerektiriyor: 1. Yağı rejimi deÄŸiÅŸti ve yağışların toprak için yararlılığı düÅŸük. 2 barajlar zamanla seddimden biriktirerek barajın su tutma hacmi küçülmekte. 3 bitki deseni deÄŸiÅŸiyor ve su tüketimi yüksek bitkilerin ekimi dikimi su tüketimini artırıyor, 4 Nüfus artışı rezerv suların kullanımını azaltıyor.
Uzun süren kurak yaz dönemleri ve nehirlerin, göllerin yetersiz su durumu planlamayı zorunlu hale getirmiÅŸtir. Su konusu, özel sektöre bırakılmadan kamu eliyle planlanmalı ve aşırı nüfusun içme suyu, sanayi ihtiyacı yanında tarım için yeterli su çiftçiye uygun fiyatla saÄŸlanmalıdır. BaÅŸta Devlet Su Ä°ÅŸleri (DSÄ°) eliyle su kaynaklarının artırılması, suyun hasadı, mevcut su kaynaklarının en az kayıpla kontrollü kullanımı saÄŸlanması bakımından konunun ulusal düzeyde ele alınması gerekmektedir.
Su kıtlığı sorunu, beklenenden daha kısa sürede gündeme gelmiÅŸ ve Çukurova'daki tarım ve gıda üretimindeki su yetersizliÄŸi, artık su kıtlığının baÅŸladığını göstermektedir. Su yoksa ekim-dikim de yoktur, bu da gıda krizinin yakında kapımıza geleceÄŸi anlamına gelmektedir. Ürün deseni ve su kullanımının birlikte havzanın özeliklerine göre yeniden amaca uygun planlanması kaçınılmaz.