Vahap Samanlı Yüksek Ä°nÅŸaat Mühendisi

GIRIÅž

Kentsel su ÅŸebekelerinin dijitalleÅŸmesini üç aÅŸamada düÅŸünmek uygun olur (¹). Ä°lk etap, inÅŸaat sırasında ÅŸebekenin denetlenmesine yeterince imkân verecek ÅŸekilde, uygun alt bölgelerden müteÅŸekkil olarak tasarlanmasıdır. Ä°kinci aÅŸama ise SCADA sisteminin tesisidir. Günümüzde artık önemli su ÅŸebekelerinin hem servis kalitesi hem de kaynakların optimal kullanımı açısından SCADA sistemi ile yönetilmesi ÅŸarttır. Öyle ki, yüzbinlerin yaÅŸadığı kentlerin su sistemlerinin SCADA imkânı olmadan yönetilmesini, günümüzde uçakların bir navigasyon sistemi olmadan pusula ile yön tayin etmelerine benzetebiliriz. Üçüncü aÅŸama ise doÄŸal olarak gelir. Komple bir SCADA sistemi geliÅŸtirilmiÅŸ ise, çok önemli bir veri deposu da yaratılmış demektir.

Dolayısı ile, bu verinin makine öÄŸrenmesi teknikleri ile hem iÅŸletmeye hem de planlamaya yönelik yapay zeka uygulamalarına dönüÅŸtürülmesi mümkündür. Bu yazının amacı bu konuların içi içe olduÄŸunu, Belediyelerimizin birbirini tamamlayan bu hiyerarÅŸik yapının gerektirdiÄŸi yatırımları yapmadan ve gerekli teknolojik seviyeye ulaÅŸmadan, hızla geliÅŸmekte olan kentlerimizin su ÅŸebekelerini layığı ile yönetemeyeceklerine iÅŸaret etmektir. Ä°lerdeki paragraflarda bu üç aÅŸamayı ayrı ayrı, inÅŸaat ve çevre mühendislerini ilgilendiren detayda, ele almaktayız.

Basınç Kontrolü ve DMA 

Ülkemizde su ÅŸebekelerinde fiziksel kayıp ve kaçak oranları konusunda kesin bilgilere ulaÅŸmak kolay deÄŸildir. Ancak bu oranın bazı yerlerde çok daha yüksek olmakla beraber genelde %40- 50 dolayında olduÄŸunu söyleyebiliriz. Oysa ki, yönetmeliklerimize göre büyükÅŸehir belediyeleri su kayıplarını 2028 yılına kadar %25’e, belediyeler ise %30’a indirmek durumundadırlar. Zaten bazı ÅŸehirlerimizde, kentleÅŸme dolayısı ile su kaynakları tamamen kullanılmış, aşırı ÅŸebeke kayıplarının azaltılması artık göz ardı edilemez bir kaynak haline gelmiÅŸtir. Bu durumda su ÅŸebekelerinde etkin basınç yönetimi ÅŸarttır, zira aşırı basınç dalgalanmalarının borulara zarar verdiÄŸi ve mevcut küçük çatlakları da zaman içinde büyüttüÄŸü bir gerçektir. [1] Kentsel su ÅŸebekeleri binlerce kilometre boru hattından oluÅŸur. Böyle karmaşık bir sistemin analizi için, “durumunun kestirilmesi” (state estimation) önem arz eder.

Åžebekenin, birbirinden bağımsız olarak analiz edilebilecek, alt bölgelerin toplamı olarak tasarlanmış olması bu amaca ulaÅŸmaya çok yardımcı olacaktır. Bu amaçla, DMA’lar (Distict Metering Area-Bölge Ölçüm Alanı) oluÅŸturulur. Bunlar hidrolik olarak bağımsız alt bölgelerdir ve giriÅŸlerindeki debi ve basıncın kontrol altında tutulması ile o bölgede arzu edilen iÅŸletme ÅŸartları saÄŸlanmış olur. Her ÅŸebekede yeterli sayıda DMA, ve her DMA’da da yeterli sayıda algılayıcı, debimetre ve kontrol vanası yer almalıdır. Tüm ÅŸebekenin makul sayıda ölçüm ve kontrol ekipmanı ile denetlenebilmesi için gerekli sayıda DMA’nın teÅŸkil edilmesi, dijital transformasyonu için asgari ÅŸarttır. Bu altyapı saÄŸlanmadan, bırakın yapay zeka uygulamalarını, SCADA sistemlerinden bile tam randıman almak mümkün olmayabilir.

Yazının devamı için tıklayın