Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 88. Sayı (Kasım 2015)

52 Su ve Çevre Teknolojileri / Kasım 2015 www.suvecevre.com 3.2. Türk ye’de Arıtma Çamurlarının Yönet m Stratej ler ve Planlama Çalışmaları Arıtma çamurlarının yönet m le lg l olarak Türk ye’de yapılan planlama çalışmaları aşağıda açıklanmıştır. Türk ye’de arıtma çamurlarının tarımda kullanım oranı yaklaşık %5-10 düzey nde olup, bu şek lde bertaraf ed len çamur m ktarı 50.000-100.000 ton/yıl c varındadır. AB Kom syonu’nun Kentsel Atıksu Arıtma D rekt f ’n n uygulanmasına l şk n 1999 tar hl rapo- runda yer alan ver lere göre bu değer, AB üyeler ne kıyasla düşüktür. Rapora göre, 1998’de tarımda arıtma çamuru kullanım oranı %5 (Yunan stan) le %65 (Fransa) arasında değ ş rken, AB orta- laması yaklaşık %50 mertebes nded r. AB27 ülkeler nde 2005 yılı t bar yle arıtma çamurlarının yaklaşık %41’ ara- z ye uygulanmaktadır (Keless d s ve Stas nak s, 2012). Türk ye ç n se Yüksek Mal yetl Çevre Yatırım Planı’na göre, tarımda kullanılan arıtma çamuru m ktarının bugünkü %5-10 sev yes nden gele- cekte %30-40 sev yes ne çıkacağı tah- min edilmektedir (ENVEST, 2005). Bu değer 2022’de yıllık yaklaşık 2 m lyon ton çamura karşılık gelmekted r. Arıtma çamurunun tarımda kullanılmasının şu şek lde gerçekleşmes beklenmekted r: • Çamur, stabilizasyon ve susuzlaş - tırma sonrası, atıksu arıtma tes s- ler nde depolanacaktır. Depolama mal yetler AB Kentsel Atıksu Arıtma D rekt f uyarınca AAT’ler n kurulum ve şletme mal yetler ne dah ld r. • Çiftçiler ve diğer kullanıcılar, tarla - lara yaymak üzere tes sten (çamur depolama) çamuru alacaklardır. Bu sebeple tes s sah pler ne çamur uzaklaştırma ç n yen b r mal yet getirilmemektedir (ENVEST, 2005). Arıtma çamurunun düzenl depo- lanması seçeneğ , sadece kısa vadel b r seçenek olarak düşünülmekted r. Bunun temel sebeb , AB düzenl Depo- lama D rekt f ’yle uyumlaştırılan ÇŞB Atıkların Düzenl Depolanmasına Da r Yönetmel k’te bel rt ld ğ üzere organ k maddeler n düzenl depolanan atık çe- r s nden ayrılması konusundak ht yaç ve kısıtlardır. Bu seçeneğ n uygulanab - leceğ süre çer s nde alternat f arıtma metotları gel şt r lmel d r. Düzenl depo- lamaya alternat f teşk l edecek teknolo- jiler şunlardır (MEMPIS, 2006): • Çamurun arazi uygulamalarında kul - lanılması • Arazi uygulamalarında veya katı atık formuna dönüştürmek üzere çamu- run kurutulması • Çamurun yakılması. Araz ye (toprağa) uygulamada d kkate alınması gereken k öneml parametre; patojen organ zmalar ve ağır metal çer kler yönünden stab - l ze çamurun kal tes le çamurun gübre değer ve toprak yapısını y leşt rme özell kler yönünden ç ftç ler tarafından kabul görmes d r. Çamurun kurutulması ve/veya tek başına veya ç mento fab- r kalarında ek yakıt olarak yakılması uygulamalarında se, atıksu çamurunun yüksek m ktarlarda oluştuğu Büyükşe- h rlerde, lg l Atıksu Yönet m Master Planı Fizibilite Raporlarında öngörülen stratej ler doğrultusunda hareket ed l- mes öner lmekted r. Orman ve Su İşler Bakanlığı Su Yönet m Genel Müdürlüğü’nce hazırla- tılan Havza Koruma Eylem Planlarında öner len Çamur Yönet m Yaklaşımı aşa- ğıda özetlenm şt r (TÜBİTAK MAM-İTÜ, 2010). Doğrudan Araz ye (Toprağa) Uygulama: Türk ye’n n coğraf , kl m- sel ve araz kullanım durumu d kkate alınarak, özell kle <100.000 nüfuslu yerleş mler n stab l ze olmuş arıtma çamurlarının, lg l mevzuata uygun olarak, doğrudan araz ye uygulanması düşünülmel d r. Bu yolla bertaraf ed le- b lecek çamur m ktarının toplam çamur üret m n n %30-40’ı düzey ne ulaşması beklenmekted r. D ğer Yöntemlerle Bertaraf: Büyükşeh rlerde (N> 500.000), doğ- rudan veya organ k katı atıklarla b rl kte anaerob k çürütme sonrası mekan k susuzlaştırma ve kurutma yoluyla h j- yen zasyon sağlandıktan sonra, arıtma çamurları düzenl depolama alanlarında günlük örtü veya lg l yönetmel kler çerçeves nde toprak şartlandırıcısı ola- rak kullanılab l r. Stab l ze olmamış kentsel AAT çamurları, mekan k susuzlaştırma sonrası l sanslı ç mento fabr kalarında yakılab l r veya bölgesel atık yakma tes sler nde d ğer atıklarla b rl kte yakılıp enerj ger kazanılab l r. Yakma uygulanacaksa, gerekl ısıl değer sağla- mak üzere, çamur stab l zasyonu yapıl- maması esastır. Genelde b r prens p olarak ~%60 KM ve ≥ %65 UKM çeren b yokatıların ek yakıtsız (ototermal) olarak yakılab ld ğ kabul ed l r. Stab l ze olmamış arıtma çamuru kekler n n (KM ≥ %35) organ k katı atık- larla b rl kte veya ayrı olarak kompost- laştırılarak stab l ze ed ld kten sonra toprak şartlandırıcısı ya da düzenl depolama alanlarında günlük örtü ola- rak kullanımı da d ğer b r seçenekt r. EN<100.000 AAT ç n kurutma yatakları veya çamur lagünler nde depolama sonrası araz ye uygulama da duruma göre başvurulab lecek sür- dürüleb l r b r yönet m seçeneğ d r. ÇŞB’n n müşter kurum olduğu, TÜBİTAK-KAMAG 108G167 No’lu Kamu Ar-Ge projes kapsamında İTÜ, ODTÜ, BÜ ve DEÜ Çevre Mühend sl ğ Bölümü öğret m üyeler nden oluşan b r uzman- lar grubu tarafından yürütülen Evsel Kentsel Arıtma Çamurlarının Yönet m Projesi Sonuç Raporu (2013)’nda plan - lanan bertaraf yöntemler n n dağılımı aşağıdak pasta d yagramda göster l- m şt r (Şek l 3). Şek lden de görüldüğü Şek l 3. TÜBİTAK-KAMAG 108G167 nolu Proje, 2013 No.’lu projede önerlen arıtma çamurlarının bertaraf yöntemlernn çamur mktarlarına göre dağılımı (Flbel A., 2015). MAKALE