Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 79. Sayı (Şubat 2015)

52 Su ve Çevre Teknolojileri / Şubat 2015 www.suvecevre.com Deşarj önces ham atıksuya ya da son havalandırma havuzu çıkışına veya çökelt m tankı g r ş ne k reç laves le yükselen pH’ı, deşarj standartlarına uygun hale get rmek üzere (pH: 6-9), CO 2 le rekarbon zasyon şlem uygu- lanması gerekeb l r. 1.1.2. Alüm nyum ve Dem r Tuzları le Çöktürme Alüm nyum ve dem r tuzları le fos- for çöktürme prosesler ne temel teşk l eden reaks yon denklemler aşağıdak g b d r. Alüm nyum le fosfat çöktürmes ; Yukarıdak denklemlerden de görü- leceğ üzere, teor k olarak 1 mol fosfat çöktürmek ç n 1 mol alüm nyum/dem r gerekmekted r. Ancak atıksuyun pH’ı, alkal n tes , çerd ğ z elementler vb. etkenler sebeb yle, gerekl dozaj hesa- bını sadece s tok yometr y esas alarak yapmak, çoğunlukla doğru net ce ver- memekted r. Şek l 2’de, eş t mollarda alüm nyum (III), dem r (III) ve fosfat çeren atıksular ç n çözünürlük eğr ler ver lmekted r. Şek lden de görüleceğ üzere, farklı pH’larda ortamda mutlaka b r m ktar çözünmüş AlPO4 ve FePO4 b leş kler bulunab lmekted r. Bu sebeple çök- türme şlem n n kullanılacak k myasallar ç n uygun pH aralığında yapılması kr t k önem taşır. 2. PROSES İHTİYAÇLARI 2.1. Fosfor Çöktürücü K myasallar Uygulamada, alüm nyum, dem r veya kals yum tuzları g b n speten az sayıda k myasal çöktürücü kullanılmak- tadır. Ekonom k sebeplerle kullanımı terc h ed len t car kal te k myasalların bell oranlarda çözüneb l r ve çözüne- mez yapıda safsızlıklar çerd ğ unutul- mamalıdır. Sözü ed len k myasal mad- deler n bel rl komb nasyonları, özell kle Ca+++ Fe++ kullanımı yaygındır (Met- calf & Eddy, 2003). Bunlara laveten, pol mer ze dem r ve alüm nyum tuzları da mevcut olup, bu tuzlar yan tepk melerle h droks t forumda bağlanarak z yan ed len metal yonları m ktarının azaltımı le organ k madde g der m n artırırlar. Pol mer ze alüm nyum tuzunun genel formülü Aln (OH)n(3-n)+’d r. Fosfor g der m nde kullanılan, başlıca k myasalların b r l s- tes Tablo 1’de ver lm şt r. Çökelme sayes nde, çözünmüş fosfatların katı fosfat formuna dönüş- türülmes n n yanında yumaklaştırma da sağlanır. B r sonrak alt proses n (yumaklaştırma) organ k pol merlerle ayrıca desteklenmes de mümkündür. Normalde, katyon k (poz t f yüklü) veya yon k olmayan (non- yon k, nötr) pol - merler kullanılmaktadır. 2.2. K myasal Madde Depolama ve Dozlama Çöktürücüler, suya dayanıklı madde- ler olup, katı, sıvı veya askıda formlarda olab lmekted rler. Depolamanın yanı sıra solüsyon hazırlama ve dozlama ün teler de, tesl mat sırasındak koşul- lar, akışkanlık, topak oluşturma tehl kes ve çer s ndek çözünmeyen b leş kler arasındak sürtünme d kkate alınarak tasarlanmalıdır (ATV 202E, 2004). Depolama konteynerler çel k, beton ve plast kten yapılır. Çel k ve betonda, korozyon koruması ç n uygun ve onaylı kaplamalar terc h ed lmel d r. Sıvı çök- türücüler n dozlanması doğrudan kon- teynerden yapılab l r, ancak katı çök- türücülerde solüsyon hazırlanması ç n lave ün teler ve sönmem ş k reç ç n söndürme s stemler n n planlanması gerek r. Borular, temel b r kural olarak, korozyona dayanıklı plast kten üret l r. Tam teşekküllü ve kullanım kılavuzlu dozlama stasyonları, lg l uzman f rma- lar ve çöktürücüler p yasaya sürenler tarafından tem n ed leb lmekted r. Depolama konteynerler , s lo veya tankın dolu hacm n n tamamını ç ne alab lecek şek lde boyutlandırılmalıdır (>25 m 3 ). Haftasonları ve tat l dönem- ler de d kkate alınarak, yeterl ek b r rezerv alanı bırakılmalıdır. Çöktürme dozlamasının ayarlan- ması ve kontrolü, zamana bağlı olarak yürütülmel , ölçülmüş h drograf eğr ler (küçük ölçekl atıksu arıtma tes sler ) d kkate alınmalı, su m ktarlarıyla (orta ölçekl atıksu arıtma tes sler ) veya fos- for yüküyle (büyük ölçekl atıksu arıtma tes sler ) orantılı olarak tasarlanmalıdır. Bunlara laveten, fosfat konsantrasyo- nuna bağlı olarak yürütülen dozlamalar da başarılı olmaktadır. Su m ktarlarıyla orantılı olarak yapılan dozlamalarda, b r dozaj sınırı mevcut değ l se b rleş k atıksu akımlarıyla gözlenen artışlar aşırı dozlamaya sebeb yet vereb lmekted r. K reçle çöktürmede dozlama, uygun pH değer ayarlamasıyla yürütülmel d r. Açıklayıcı k tapçık ATV-DVWK-M 206E (2001), depolama ve dozlama teknoloj ler n n yanı sıra sürekl ölçüm ve otomasyon tekn kler ne de detaylı olarak yer vermekted r. 2.3. Arıtma Prosesler K myasal çöktürme s stemler , arıtma proses nde k myasalların hang aşamada eklend ğ ne göre Şek l 3’te göster len t plere ayrılmıştır. Söz konusu prosesler b rleşt r leb l r ve arıtma son- Şek l 2. Alüm nyum ve dem r tuzları çökelme eğr ler (Metcalf & Eddy, 2003) REHBER