Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 76. Sayı (Kasım 2014)

Su ve Çevre Teknolojileri / Kasım 201 4 25 www.suvecevre.com geleneksel arıtma s stemler kadar ş gücü ve bakım-onarım mal yet gerek- t rmez, uzmanlaşmış b r ek be ht yaç duyulmaz. Doğal arıtma s stemler genell kle dört ana başlık altında ncelen r: “kara- sal arıtma yöntemler ”, “atıksu stab l - zasyon havuzları”, “sucul b tk s stem- ler ” ve “yapay sulak alanlar”. Karasal arıtma yöntemler , toprak üstünde ve toprak yapısının ç nde gerçekleşen f z ksel, k myasal ve b yoloj k reaks - yonlara bağlıdır. Ön arıtmadan sonra atıksu, ek l ya da ek l olmayan top- rağa ver l r. Yöntem kend ç nde, yavaş akış, hızlı süzülme ve araz üstünde akış s stemler nden ve bunların komb nas- yonlarından meydana gel r. Yavaş akış ve araz üstü akış metotlarında, b tk örtüsü c dd b r arıtma b leşen n oluş- tururken, hızlı süzülmede, b tk örtüsü gerekl değ ld r. Atıksu stab l zasyon havuzlarında organ k madde b yoloj k olarak bozunur. Bakter ve yosunların katkısıyla atıksu dengelen r ve patojen- ler azaltılır. Genell kle atıksudak orga- n k madde daha kararlı hale dönüştü- rülür. Stab l zasyon havuzları, lagünler, olgunlaştırma, fakültat f, anaerob k, aerob k ve havalandırmalı havuzlar g b b rçok çeş d çermekted r. Bu havuz- lar farklı kl m şartlarında yalnız başına, değ ş k havuz t pler ser hal nde (bu sıralama genell kle anaerob k, fakülta- t f, ve olgunlaştırma) veya d ğer atıksu arıtma s stemler yle b rl kte kullanılab - l rler. Sucul b tk s stemler stab l zasyon havuzlarına benzer, fakat aynı zamanda daha yüksek b tk ve hayvan türler yle atıksuyu arıtır. Bu tür s stemler, suda yüzen b tk ler ve sualtında yaşayan b tk ler olarak k ye ayrılab l r. Gen ş kök s stemler , k rlet c ler n g der lme- s ne katkı sağlayan m kro-organ zma gel ş m ç n b r substrat oluşturur ve böylel kle mümkün olan en y arıtma sağlanır. Yapay sulak alanlar, k rlet c ler n g der lmes nde doğal sulak alanların prens b n takl t etmek ç n tasarlanmış nsan yapımı, mühend sl k s stemler d r. Atıksu arıtımını gerçekleşt rmek ç n su, toprak, atmosfer ve m kro organ zma etk leş mler n esas alan b r d z f z ksel, k myasal ve b yoloj k proses yer alır. Sulak alan b tk ler , organ k maddele- r n, bes nler n, ağır metaller n ve çeş tl toks k maddeler n g der lmes nde ve tutulmasında öneml b r rol oynar. Sıkça rastlanan saz (Phragm tesaustral s) ve büyük su kamışı (Typhalat fol a, T. Angust fol a), k rlet c ler etk n olarak bünyes ne alab len bataklık türler ne en y örneklerd r ve yapay sulak alanlarda sıklıkla kullanılırlar. Yapay sulak alanlar arasında en yay- gın kullanılan s stemler serbest yüzey akışlı s stemler, yatay yüzeyaltı akışlı s stemler ve düşey yüzeyaltı akışlı s s- temlerd r. Serbest yüzey akışlı sulak alan s stemler , toprakla doldurulmuş (40 le 60 cm der nl kl ) sığ, geç r m- s z havzalar veya kanallar olup, doğal b tk ler n yet şt r ld ğ (sukamışı, kamış ve/veya hasır otları g b ) ve uygun g r ş ve çıkış donanımlı yapılardır. Atıksu, 10 le 30 cm veya bazı durumlarda 45 cm der nl kte akar ve atmosfere, rüzgara ve doğrudan güneş ışığına maruz kalır. Sulak alanın tabanında oks jens z/ana- erob k bölge etk nd r. Yüzeye yakın aerob k bölge, b tk ler n rüzgarla hare- ket etmes yle atmosfer k olarak yen - den havalandırılarak oks jen kazanır. Atıksu, sulak alanda akarken eş zamanlı f z ksel, k myasal ve b yoloj k prosesler sayes nde k rlet c ler g der l r. Su altın- dak toprak katman anaerob k olsa da b tk kökler , kompleks b r b yoloj k ve k myasal b r etk nl k ortamı üreterek söz konusu bölgeye oks jen bırakır. Yatay yüzeyaltı akışlı yapay sulak alanlar, sucul b tk ler ek l ve büyük çakıl ve kum dolu kanallar olarak düşünüleb l r. Yatak, 0.5-1 metre der nl kte (tanec k çapı 3-32 mm) ve sızmayı önlemek ç n sızdırmaz b r tabaka (k l ya da sızdır- maz jeomembran) le kaplıdır. Atıksu, b tk kökler ve r zomların etrafından akarken, sürekl gözenekl ortam yüze- y n n altında kalması sağlanır. Suyun akış yolunun maks mum olab lmes ç n yatak, gen ş ve sığ olmalıdır. Islak ve bes n açısından zeng n b r çevrede büyüyeb len, der n, gen ş köklü her- hang b r b tk n n böyle s stemler ç n uygun olduğu söyleneb l r. Düşey yüze- yaltı akışlı yapay sulak alanlar, sucul b tk ler n d k ld ğ f ltre yataklarıdır. Atıksu, del kl borular sayes nde sulak alan yüzey nden ver l r. Su, yerçek m sayes nde f ltre matr s nden aşağı süzülür. Daha sonra, del kl borular ve havalandırma tüpler çeren drenaj tabakasına, yan tabana ulaşır. Yatak, farklı boyut dağılımlı b rçok tabakadan oluşur. Yatağın yanındak lk tabaka, drenaj ç n kullanılan çakıllar (m n mum