Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 98. Sayı (Eylül 2016)

40 Su ve Çevre Teknolojileri / Eylül 2016 www.suvecevre.com Körfez ’nde yapılan çalışmalar, den z sev yes değ ş kl ğ n n metropol tan alanın düşük kotlu bölgeler n n r skl bölgeler arasında yer aldığını göster- m şt r (Alpar, 2009). Günümüzde su altında kalma anal z- ler k farklı yöntemle yapılab lmekted r. Bunlardan lk , daha gerçekç sonuçlar veren ancak daha fazla ver gerekt - ren ve ver eks kl ğ neden yle pek çok bölgede kolaylıkla uygulanamayan sayısal modellerle tahm n yöntem , d ğer se bölgen n topoğraf k özell k- ler kullanılarak gerçekleşt r len, hızlı, bas t ancak daha az hassas Coğraf B lg S stemler (CBS) tabanlı yöntem- d r. CBS tabanlı yöntemde, yükselm ş den z sev yes sab t b r değer olarak alınarak su altında kalma har taları oluş- turulmaktadır (Kuhn vd., 2011, L chter ve Felsenste n, 2012). Daha genel ve kolay uygulan ve bu sebeple sıkça ter- c h ed len b r yöntem olan CBS tabanlı yöntemle yapılan su altında kalma anal zler n n daha düşük hassas yette olduğu da b l nen b r gerçekt r. CBS yazılımı ve uygun çözünürlükte b r sayı- sal yüksekl k model olması durumunda her bölgede kolaylıkla uygulanab len CBS-tabanlı anal z yöntem , olası kl m değ ş kl ğ senaryolarının genel etk le- r n ortaya koyması ve yetk l merc ler tarafından kolayca yorumlanab l r çıktı- lar vermes açısından avantajlıdır. Bu çalışmada, modern b r kent altya- pısının en kr t k altyapı tes sler nden b r olan atık su arıtma tes s örnek olarak ncelenm şt r. İzm r metropol tan alanı- nın büyük b r kısmına h zmet veren Ç ğl Atıksu Arıtma Tes s ç n b r su altında kalma anal z gerçekleşt r lm ş ve bulun- duğu konum t bar yle r sk altında bulu- nan bu tes s n, kl m değ ş kl ğ ne bağlı oluşacak den z sev yes yükselmes ve fırtına kabarmasına bağlı tehd tlerden nasıl etk leneceğ araştırılmıştır. Farklı senaryo koşulları altında oluşacak olası kümülat f yükselme değerler n n, tes - s n bulunduğu bölge ç n hazırlanan b r sayısal yükselt model yle şlenmes sonucu İzm r kent n n en öneml kentsel altyapı tes sler nde b r olan Ç ğl Atıksu Arıtma Tes s ç n b r su altında kalma anal z yapılmıştır. CBS tabanlı olarak gerçekleşt r len bu çalışma sonucu elde ed len bulgulara bağlı olarak olası etk ler n azaltılması amacıyla lg l oto- r teler tarafından alınab lecek önlemler tartışılmıştır. 2.. MATERYAL VE METOT 2.1. Ç ğl Atıksu Arıtma Tes s Ç ğl Atıksu Arıtma Tes s İzm r metropol tan alanında h zmet veren en büyük arıtma tes s d r. Narlıdere, Balçova, Konak, Gaz em r, Buca, Bor- nova, Karşıyaka ve Ç ğl bölgeler nden oluşan atıksu, kıyıya paralel şek lde kör- fez çevres n dolaşan 65 km uzunluğun- dak let m kanalıyla toplanarak tes se ulaştırılır. Tes s yaklaşık 3,5 m lyon nüfusun oluşturduğu evsel atıksuyun %80’ n ve buna ek olarak şehr n ç nde konumlanmış bazı endüstr tes sler n- den kaynaklanan ön arıtımdan geç r l- m ş endüstr yel atıksuları arıtmaktadır (Gunduz vd., 2005). İzm r Körfez ’n n kuzey nde bulunan ve Ged z Deltası olarak tanımlanan bölgede yer alan Ç ğl Atıksu Arıtma Tes s , ana toplama kanalının son noktasında yer almakta ve toplam 300.000 m 2 l k b r alanı kap- lamaktadır. Tes s kuru hava şartlarında 7 m 3 /sn atıksuyu nutr yent g der m n de çeren ler b yoloj k arıtma yöntemler le arıtmaktadır. Ç ğl Atıksu Arıtma Tes s ’nde g r ş yapısını tak ben nce ızgaralar, havalan- dırmalı kum tutucu, ön çökelt m havuz- ları, anaerob k havuzlar, havalandırma havuzları, son çökelt m havuzları, çamur toplama havuzu, çamur susuzlaştırma ün teler , anaerob k çamur çürütme ün tes , çamur kurutma yatakları, dar b nalar ve blower b nası bulunmakta- dır. Tes s, nce ve kalın ızgaralar, kum tutucu ve Parshall savaklarından oluşan ön arıtma ün teler ; 12 adet 40 metre çapında ön çökeltme tankları; 6 adet 90 metre boyunda her b r 8.850 mº hacm nde b o-fosfor tankları; 12 adet 155 metre boyunda her b r 24.790 mº hacm nde havalandırma tankları; 12 adet 60 metre çapında son çökeltme tankları; arıtılmış su deşarj hattı, çamur arıtma s stem ve serv s b nalarından oluşmaktadır. B yoloj k arıtma ün tes anaerob k b o-fosfor ve aerob k oks - dasyon tanklarının komb nasyonundan oluşmaktadır. B o-fosfor tankları fosfor b leş kler n b yoloj k olarak parçalana- b len formlara ayrıştırmakta, oks das- yon tankları da fosforun organ k madde le beraber b okütle olarak g der m nde kullanılmaktadır. Oks dasyon tankları n tr f kasyon-den tr f kasyon süreçle- r n n gerçekleşerek ler düzeyde azot g der m n n sağlandığı oks k ve anoks k bölgeler çermekted r. Tes ste arıtma şlemler sonucu günde ortalama 600 ton/gün çamur oluşmakta, çürütme tanklarında çürütüldükten ve stab l ze ed ld kten sonra %90-95 kuru madde çerecek şek lde kurutma ün teler nde kurutulmaktadır. Arıtılmış atıksu se 8 metre gen şl ğ nde 2 metre yüksekl - ğ nde ve 2,5 km uzunluğundak açık kanal vasıtasıyla körfeze deşarj ed l- mekted r (İZSU, 2015). 2.2. Sayısal Yüksekl k Model Çalışmada kullanılan yüksekl k mo- del İzm r Büyükşeh r Beled yes ’nden tem n ed len 1:5000 ölçekl hal hazır har talardan üret lm şt r. Bu har ta- larda yer alan noktasal yükselt ler ve eş yükselt eğr ler n n tamamı, nokta- sal yüksekl k ver s ne dönüştürülmüş ve gerekl ver kontroller ve ayıklama şlemler yapılmıştır. Oluşturulan nokta- sal yükselt ver set n n nterpolasyonu sonucunda da, 10 metre çözünürlüklü, Ün versal Transvers Merkatör zdüşümü s stem nde 1950 Avrupa Başlangıcını temel alan b r raster sayısal yükselt model oluşturulmuştur (Şek l 1). Oluş- turulan model, SRTM ve ASTER g b küresel ölçekte üret lm ş ver lerden oluşturulan sayısal yükselt modelle- r nden daha hassas olmakla b rl kte, LIDAR g b bölgesel veya yerel sev yede üret lm ş ver lerden oluşturulan sayısal yükselt modeller nden daha az has- sastır. Sayısallaştırma esnasında Ç ğl Atıksu Arıtma Tes s ’ne a t bazı ün te- ARAŞTIRMA