Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 91. Sayı (Şubat 2016)

www.suvecevre.com Su ve Çevre Teknolojileri / Şubat 2016 27 Tez„mle „lg„l„ b„lg„ler„ vermeden önce, kanal„zasyon s„stem„ ve tar„hsel gel„- ş„m„ hakkında kısa b„r açıklama yapmak „st„yorum. 19. yüzyılın sonlarına kadar arıtılmamış p„s sular, neh„rlere, göllere ve den„zlere akıtılıyordu. Endüstr„leşme ve şeh„rler„n büyümes„yle deb„ler„ artan atıksuların kanal„zasyon tes„sler„yle uzaklaştırılması gerekl„ hale gelm„ş ve „lk kanal„zasyon tes„sler„n„n 1842 yılında Almanya’nın Hamburg kent„nde „nşaa- tına başlanmıştır. Avrupa’dak„ kentler tar„h„ n„tel„kte olduğu ve sokakların dar „nşa ed„lmes„ neden„yle sokaklara tek b„r kanal hattının döşenmes„ mümkün olduğundan, b„rleş„k s„stem kanal„zas- yon s„stem„ zorunlu olarak „nşa ed„l- m„şt„r. Toplanan atıksular ve yağmur suları bu kanala ver„lmekteyd„. Şek„l 1’de b„r b„rleş„k kanal s„stem„ görülmekte- d„r. Yağmur suları „le kullanılmış sular aynı kanalda toplanıldığından, oluşan deb„ m„ktarı çok fazla olmaktadır. B„l„nd„ğ„ g„b„ yağmur sularının deb„s„, kanalda akan p„s suyun 40-200 m„sl„ kadar olab„lmekted„r. Yağmur sularının ve p„s suların aynı kanalda akıtılması durumunda kanal çaplarının g„derek büyütülmes„ gerekmekted„r. İnşaat zor- lukları ve d„ğer nedenlerde kanal kes„t- ler„n„n bel„rl„ b„r çapı geçmes„ mümkün değ„ld„r. Bu çap İstanbul g„b„ büyük şeh„rlerde maks„mum 2-2,5 metre ola- rak seç„lmekted„r. Çapların bel„rt„len boyutlardan daha büyük olması „sten- med„ğ„nden b„rleş„k s„stem kanal„zas- yonlarda, yağmurlu havalarda kanalda akan deb„y„ bel„rl„ sınırlarda tutab„lmek „ç„n kent„n muhtel„f yerler„nde ve kent çıkışında dolu savaklar „nşa ed„lmekte- d„r. İstanbul’un tar„h„ bölgeler„nde de kanal„zasyonlar b„rleş„k s„stem kanal„- zasyon olarak „nşa ed„lm„şt„r. Şeh„rler„n daha da büyümes„, modern şeh„r planlaması ve yolların gen„ş olarak „nşa ed„lmes„ sonucunda kanal„zasyon s„stemler„n„n kademel„ „nşaatı mümkün hale geld„ğ„nden daha ekonom„k ve arıtma teknoloj„s„ açısın- dan da uygun olan ayrık s„stem terc„h ed„lmeye başlamıştır. Ayrık s„stemde yağmur suyu ve atıksu ayrı ayrı „k„ kanalda toplanarak uzaklaştırılmakta- dır. Böylel„kle Şek„l 2’de görüldüğü g„b„ yağmur suları en kısa sürede yüzeysel sulara ver„lmekte olup, yağmur suları p„s su kanalına karışmadığından arıtma tes„s„ne g„den atıksu deb„s„ oldukça sab„t kalmaktadır. B„rleş„k s„stem kanal„zasyonlarda dolu savaklar „nşa ed„lmed„ğ„ takd„rde kanalın akıtab„leceğ„nden daha fazla olan yağmur suları sokaklarda akmakta ve ayrıca kanal bacalarından dışarı fışkırmaktadır. Bu durumda aşağıda fotoğrafta görüldüğü g„b„ şeh„rler„n yaşam kal„tes„ düşmekted„r. Buna engel olmak „ç„n yukarıda bel„rt„ld„ğ„ g„b„ şehr„n muhtel„f yerle- r„nde dolu savaklar „nşa ed„l„r. Kanal„- zasyon s„stem„n muhtel„f noktalarında dolu savaklar boyutlandırılırken karışım oranı 1+4 - 1+9 arasında seç„l„r (1 b„r„m p„s su + 4-9 yağmur suyu). Bu karışım oranlarından daha fazla kanalda oluşan su dolu savaklardan Şek„l 3a’da görül- düğü g„b„ en yakındak„ yüzeysel sulara ver„l„r. Yüzeysel suyun bu akıştan dolayı k„rlenmes„n„ engellemek „ç„n Şek„l 3b’de görüldüğü g„b„ b„r yağmur suyu tutma haznes„ „nşa ed„lerek, bu haznede b„r„- ken suyun kurak havada tekrar arıtma tes„s„ne g„den kanala ver„lmes„ sağlanır. Yağmur ş„ddet„n„n fazla ve süres„n„n uzun olması durumunda bu su tutma haznes„n„n yeterl„ olamayacağından, suyun haznen„n üst kısmından savakla- narak yüzeysel suya ver„lmes„ sağlanır. Şekƒl 1: B r b rleş k s stem kanalı Şekƒl 2: Ayrık S stem Kanalı