Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 89. Sayı (Aralık 2015)

www.suvecevre.com Su ve Çevre Teknolojileri / Aralık 2015 21 verstelermz bedava. Bana bu mkan sağlandı. Türkye’de ünverste okurken gördüğüm eğtm, buradakünverste- lern sevyesndeyd. Türkye bze çok güzel eğtm sağlıyor. Bunu Amerka’da yapamazsınız. Ben bu ödülü memleke- tme ve Cumhuryet devrnn başlattığı eğtme borçluyum. Genç beynlere, tavsyem, hç yılmasınlar, dış ülkelere gtsn çalışsınlar. Fakat benm yaptığımı yapmasın, Türkye’ye dönsünler” ded. Her ne kadar Azz Sancar’ın DNA onarımmekanzmalarına lgs İstanbul Ünverstes Tıp Fakültes öğrencsy- ken başlamış ve bozulmaya yol açan enzmlerden lknburada ayırt etmey başarmış se de, konu le lgl (molekü- ler byoloj) yoğun çalışmalarını (günde 14-16 saat) Amerka’da yürütmüştür. Bu meşakkatlçalışmalar, kendsnn Nobel Ödülü almasını sağlamıştır. Prof. Sancar, hücrelern hasar gören DNA’ları nasıl onardığını ve genetk bl- gsnkoruduğunu hartalandıran araş- tırmaları sayesnde 2015 Nobel Kmya Ödülü’nü kazanmıştır. TÜBİTAK tarafın- dan yapılan br yayında Azz Sancar’ın “Blme Öneml Altı Katkısı” olduğu belrtlmektedr. Bu katkılar se şunlardı: 1- Maxcell YöntemnGelştrmes­ 2- Fotolyaz Enzm le İlglKeşfler­ 3- Nükleotd Kesp Çıkarma Onarım Mekanzmasını Aydınlatması 4- Transkrpsyona Bağlı DNA Onarım Mekanzmasını Açıklaması 5- Proten-DNA Bağlanmasında Moleküler Arabulucuyu Keşfetmes 6- Krptokrom ve Byolojk Saat KonusundakKeşfler. Azz Sancar Nobel Ödülü’ne özel- lkle “Nükleotd Kesp Çıkarma Onarım Mekanzmasını Aydınlatması” konusun- dak başarılarından dolayı layık görül- müştür. Bu onarım mekanzması 1964 yılında tespt edlmesne rağmen detay- ları br türlü çözülememşt. Çalışmasına önce bakterlerle başlayan Sancar, bu enzmn, bakter DNA’sındak hasarlı nükleotdler çıkarırken, bu nükleotd- lern çevresndek 12 nükleotdde kesp attığını keşfett. Sancar bu onarımın nsanlarda gerçekleşen versyonunu da araştırdı. İnsanlarda durum braz daha karışıktı. Azz Sancar gelştrdğ br testle, nsanlarda DNA’dak hasarlı nükleotdlern çevresndek 27 nükle- otdn nasıl keslp atıldığını ve “doğru” nükleotdlern bu boşluğa nasıl yerleş- trldğn buldu. Bu mekanzmanın 16 gen tarafından sentezlenen 16 proten le şledğnkeşfett. Sancar ayrıca 2015 Mayıs ayında ekbyle brlkte nsan genomundak DNA onarım genlernn bütün br hartasını yayımladı. DNA Ned„r? DNA (Deoksrbo Nüklek Ast), tüm organzmalar ve bazı vrüslern canlı- lık şlevler ve byolojk gelşmeler çn gereklolan genetk talmatları taşıyan br nüklek asttr. DNA’nın başlıca rolü, blgnn uzun sürel saklanmasıdır. Pro- ten ve RNA gbhücrenn dğer bleşen- lernn nşası çn gerekl olan blgler çermesnden dolayı DNA br kalıp, şab- lon veya reçeteye benzetlr. Bu genetk blgler çeren DNA parçaları gen olarak adlandırılmaktadır. DNA Onarımı Ned„r? DNA moleküllerndekhataları ona- rım mekanzmalarını tanımlamak çn kullanılan br termdr. Br canlıya at tüm genetk blgy taşıyan DNA mole- külü, doğal olarak veya çevresel faktör- lern etksyle süreklhasara maruz kal- maktadır. İnsan hücrelernde metabolk aktvteler ve çevresel faktörler (UV ışığı gb) sonucu günde 1 mlyon hücrenn zarar görmesolasıdır. Bu etkenler, DNA’nın yapısını ve dahası dğer nesllere aktarılan genetk blgy değştreblrler. Bu değşmler yararlı olableceğgb, ölümcül sonuç- lara neden olablecek kadar da zararlı olablr. Bu yüzden, bütün canlı hücre- ler, evrm süreçler boyunca nesllere değşmeden aktarılması gereken DNA molekülünü koruma mekanzmaları gelştrmşlerdr. Küçük hasarlar çoğunlukla DNA Hücre Metabolizması Ultraviyole ışınlara maruz kalma İyonlaştırıcı radyasyon DNA Hasarı Kimyevi reaksiyonlara maruz kalma Kopyalama hataları Hücre Döngüsündeki Kontrol noktası Aktivasyonu DNA Yazılım Programı Aktivasyonu DNA Tamiri - Direk tamir - Ana kesim tamiri - Nükleotid kesim tamir - Yanlış eşleme tamiri - Çift zincir kırılması tamiri - Homolog rekombinasyonu Apoptosis (Hücre ölümü) DNA’da değşklğe yol açan farklı sebepler ve vücudun hasara verdğ cevaplar X Işını Normal DNA Mutasyona Uğramış DNA Ultavyole ışığının DNA üzernde meydana getrdğ mutasyon