Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 88. Sayı (Kasım 2015)

60 Su ve Çevre Teknolojileri / Kasım 2015 www.suvecevre.com yığın”, “havalandırmalı stat k yığın” ve “reaktör s stem ” olarak sıralanab l r. M kroorgan zmalar ç n koşulları opt - m ze etmek ve çamurdak patojenler öldürmek amacıyla b rçok proses kont- rol stratej s gel şt r lm şt r. Elde ed len kompost ürünün b r kısmı ve elend kten sonra katkı malzemeler tekrar kulla- nılmak ç n s stem n başına ger dön- dürüleb l r. B r kompostlaştırma tes s her tür arıtma çamurunu şleyeb l r. Ancak, ham arıtma çamurunun kompostlaştı- rılması durumunda çürütülmüş arıtma çamurunun kompostlaştırılmasına göre %40 daha fazla alana ht yaç duyulur. Bununla b rl kte ham arıtma çamu- runda daha etk l b r şek lde sıcaklık yükselmes olur ve daha y kurur. Kompostlaştırma proses nde m k- roorgan zmalar arıtma çamurunun organ k çer ğ n ve kısmen de katkı malzemes n ayrıştırır. Aerob k ayrış- manın son ürünler su, karbond oks t, b yokütle ve komposttur. Ayrışma esnasında açığa çıkan enerj n n b r kısmı kompostlaştırılan malzemen n sıcaklığının 55-60˚C’ye yükselmes ne sebep olur. Bu yüksek sıcaklıklar pato- jenler n g der lmes n sağlar. Kompostlaştırma proses n gel ş- t rmek ve koku oluşumu g b çevre- sel etk ler azaltmak ç n m krob yal ayrışma kontrol edilmelidir. Proses kontrolündek ana faktörler şunlardır: Arıtma çamuru ve katkı malzemes - n n b yoloj k olarak ayrışab l rl ğ , • Nem içeriği • Oksijen içeriği • Havalandırma • Sıcaklık • C/N oranı • pH Organ k b leş kler n çeş tler ve ayrışma hızları, kompostlaştırma sıra- sında enerj denges n etk leyen ana faktörlerdir. Ham arıtma çamurunun ayrışab l rl ğ %70-80, çürütülmüş çamurun %35-55 ve l gnoselüloz k b tk malzemesinin %12-45’dir (Haug, 1993). M krob yal parçalanma ç n gereken m n mum nem çer ğ %40 c varında olmalıdır. Arıtma çamuru ç n gereken opt mum nem çer ğ , hammadden n dane boyutuna ve kullanılan kompost- laştırma teknoloj s ne bağlıdır. Arıtma çamuru ç n gereken başlangıç nem çer ğ n n %60-65 olması tavs ye ed - l r. Kompostlaştırma proses sonunda, son ürün kompostun nem çer ğ % 40-45’ten fazla olmamalıdır. Bu değer eleme ç n uygundur ve daha kuru kom- post toz em syonuna sebep olur. Eğer kompost plast k torbalarda paketlene- cek se anaerob k koşulların ve koku oluşturan maddeler n önlenmes ç n nem çer ğ n n %35’ geçmemes gere- k r (WEF, 1995a). Yonga, ağaç kabuğu, talaş ve kompost g b kuru katkı malze- meler n n lave ed lmes başlangıç nem çer ğ n azaltır. Ancak, katkı malzemes laves toplam kütley öneml m ktarda artırır. Kompostlaştırma proses süres nce yeterli miktarda oksijen gerekir. Proses - ten çıkan gazdak oks jen çer ğ n n %5 (Strom vd.., 1980) le %18 (de Bertold vd., 1983) arasında değ şmes tavs ye edilmektedir. Hammadde ya da kul - lanılan teknoloj d kkate alınmaksızın, yeterl m ktarda oks jen sağlamak ç n gözenek boşluğu en az % 20-30 olma- lıdır (Haug, 1993). Havalandırmanın, oks jen sağlamanın yanı sıra kompostu kurutma ve m kroorgan zmalar ç n ölümcül olab lecek yüksek sıcaklıkları kontrol etme g b fonks yonları vardır. Kompostlaştırma proses n n başlan- gıcında parçalanma hızının yüksek olması, ortalama oks jen ht yacına göre daha fazla oks jene ht yaç duyulma- sına sebep olur. Oks jen, akt f (basınçlı) ve doğal havalandırma le ya da yığını karıştırmakla sağlanab l r. Kompostlaştırma sırasında ham- madden n m krob yal parçalanması sonucunda ısı olarak enerj açığa çıkar. B rçok kompostlaştırma çalışması yüksek hızlı parçalanma ç n opt mum sıcaklığın 55 °C olduğunu gösterm ş- t r. Akt f havalandırma yapılan büyük ölçekl kompostlaştırma tes sler nde, sıcaklık yüksek hızlı parçalanma sıra- sında havalandırma le kontrol ed l r. Kompost yığınında bulunan sensörler, üfley c ler n kontrolünü sağlar. ABD’de patojenler n g der m ç n sıcaklığın 3 gün boyunca 55 °C’n n üzer nde olması (reaktör s stemler ve havalandırmalı stat k yığınlarda) ya da 15 gün süres nce yığının 5 kez çevr lmes le sıcaklığın 55˚C’n n üzer nde kalması (karıştırmalı yığın sisteminde) sağlanmaktadır (EPA, 1993). Kompostlaştırmanın başlangıcında C/N oranı 20:1 le 30:1 arasında olma- lıdır. Çok yüksek C/N oranı m krob yal ayrışmayı yavaşlatır, çok düşük C/N oranı se amonyak formunda azot açığa çıkmasına sebep olur. Bu oranı kontrol etmen n en öneml yolu başlangıç ham- madde b leş m n ayarlamaktır. Kompostlaştırma tes sler nde yürü- tülen proses, hammadden n karıştırıl- ması g b ön şlemlerden ve katkı mal- zemes n n elenerek tekrar kullanımı g b son şlemlerden meydana gel r. Kompostlaştırma proses se 3 ana fazdan oluşur; yüksek hızlı ayrışma, stab l zasyon ve olgunlaşma. Yüksek hızlı ayrışma, proses n termof l k kıs- mıdır ve hammadden n taze komposta dönüşümü gerçekleş r. Bu fazda, koku oluşumuna sebep olan kolay ayrışab l r maddeler n ayrışması sonucu hac m ve kütlede azalma gözlen r. Ayrıca, termo- f l k sıcaklıklar neden yle patojen g de- r m sağlanır. Stab l zasyon adımında taze kompost akt f komposta dönüşür. Sıcaklık azalmaya başlar, ancak parça- lanma devam eder ve organ k madde stab l ze olur. Olgunlaşma adımında, son ürün kompost elde ed l r. Sıcaklık ortam sıcaklığına ulaşır. Olgunlaşmış kompostun tam olarak stab l ze olma- mış durumda olab leceğ unutulma- malıdır. 7.6.1. Kompostlaştırma Metotları Karıştırmalı Yığın Karıştırmalı yığın kompostlaştırma s stem en esk ve kolay kompostlaş- tırma teknoloj s d r. Aynı zamanda en çok alan ht yacı gerekt ren metottur. REHBER