Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 79. Sayı (Şubat 2015)

60 Su ve Çevre Teknolojileri / Şubat 2015 www.suvecevre.com REHBER toprakta yon değ ş m d kkate alı- narak, b r başka dey şle daha yavaş gerçekleşen adsorbe ed len madde- n n k myasal olarak bağlanması veya fosfor yon değ ş m şlemler göz ardı ed ld ğ nde, n speten daha emn yetl b r tahm n yapılmış olur. Tahm nlerde deneysel kaynaklı b rçok bel rs zl k de söz konusu olab lmekted r; bu konuda ancak modeller kullanılarak daha yakın tahm nlerde bulunulab l r. 5. KİMYASAL ÇÖKTÜRME VE YUMAKLAŞTIRMANIN ATIKSU ARITIMI VE ÇAMUR OLUŞUMUNA ETKİLERİ 5.1. K myasal Yöntemlerle Fosfor G der m n n B yoloj k Proseslere Etk s Organ k maddeler n b yoloj k olarak ayrışması ve b yo-k myasal oks das- yonu le azotun nd rgenmes aşağı- dak şlemlerden etk lenmekted r (ATV 202E, 2004): • Ön çöktürme: N/BOİ5 oranının artırılması ve atıksuyun as d tes n n değ şt r lmes n n yanı sıra çamur yaşının arttırılması, • Eşzamanlı çöktürme: Çöktürme ve yoğunlaştırma özell kler n n gel ş- t r lmes n n yanı sıra akt f çamurun norgan k kısmının artması, fazla çamur m ktarının artması, as d - ten n azalması ve çöktürücünün özell ğ ne bağlı olarak n tr f kas- yonu tet kley c c veya engelley c etk s , • Sonda çöktürme: Bu ün teden tes s g r ş ne çamur ger devr n n yok sayılab lecek kadar düşük etk s . Burada d kkat ed lmes gereken husus, çöktürmen n hang yöntemle uygulandığına bakılmaksızın, tak p eden b yoloj k arıtmaya yeterl fosfor sağlanması gereğ d r (100 mg/L BOİ5 başına 0,7 mg/L P ~ 1 mg/L). As d te düşürülmes , genell kle metal yonlarının k logramı üzer nden tanımlanmasına karşın, esasen çöktürü- cüdek as t kalıntılarının muhtev yatına bağıdır. Bu değer dem r ç n 54 mol/ kg, alüm nyum ç n 111 mol/kg’dır. N t- r f kasyonun nh be olmasının önüne geçeb lmek ç n güvenl k açısından 1,5 mmol/L’luk as d te sağlanmalıdır. Kr t k durumlarda, terc hen sönmüş k reçle beraber alkal b r çöktürücü kullanılır. Sönmüş k reç le dozlamada pH değer , ortamda çözünmüş alüm nyum b r k- mes ve kals yum karbonat çökelmes - n n önüne geç leb lmes ç n hızlı (aşırı) artırılmamalıdır (ATV 202E,2004). Eşzamanlı çöktürmen n b r sonucu olarak, akt f çamurun norgan k kısmı artar. Tes s n boyutlandırmasında, olu- şacak fazla çamur m ktarı da d kkate alınmalıdır. Gerek ön, gerekse sonda çöktürmede, k myasal çamur oluşum sürec ne l şk n şlemler aynı şek lde lerlemekted r. 5.2. Fosfor G der m n Çamur Oluşumuna Etk ler 5.2.1. Katı Madde Yükü Çökeb len floklar ç ndek çözünmüş ve askıda katı maddeler n taşınımı sure- t yle, katı madde oranı artış göster r. İlave katı madde yükü se eklenen çöktürücü, oluşan b leş kler ve ayrılan katı madde m ktarlarına bağlı olarak değ ş m göster r. Uygulamada, çöktürücüler n oluş- turduğu fosfatlar, h droks tler ve d ğer maddeler, dem r c ns nden 2,5 g/g ve alüm nyum c ns nden 4 g/g’l k kuru katı madde çer rler (ATV 202E, 2004). Katı madden n toplamındak artış, yukarıdak özgül değerler ve dozlanan akt f madde m ktarı kullanılarak hesap- lanır. Gel şt r lm ş b yoloj k fosfor g de- r m ndek katı madde yükünde, arıtılan fosfor c ns nden, yaklaşık 3 g/g’l k b r artış beklenmel d r. Çöktürücü olarak sönmüş k reç la- ves yle, katı madde m ktarı dozlanan k reç m ktarının 1,35 katı kadar artar. Katı madden n artışı pH’ın ~9,5 olduğu durumlarda, 50 g/(k ş -gün) ve 11 c va- rında olduğu durumlarda 200 g/(k ş - gün) olarak gerçekleş r (ATV 202E, 2004). 5.2.2. Çamur Hac mler Fosfat g der m sonucunda oluşan lave çamur hac mler , katı madde yükünün yanı sıra su veya katı madde çer ğ nden kaynaklanır. Daha yüksek katı madde muhtev yatı sağlanab l rse, çökelme/yumaklaştırma reaks yonunun katı madde ver m n n artmasına karşın, çıkan çamur hacm n n azalması müm- kün olur (ATV 202E, 2004). Oluşan flokların katı madde çer - ğ nde, seç len şletme metodu (ön, eş veya sonda çöktürme) le seç len çök- türücünün t p ve m ktarı etk l d r. Ön çöktürme le b r nc l çamurun katı madde çer ğ , çöktürücü g rd s - n n artışıyla beraber artar. Eşzamanlı çöktürmede, çamurun baştan düşük katı madde çer kl olması durumunda, artan dozlamalar sonucu cüz artışlar söz konusu olur. Bu yolla çamur kabar- masının da önüne geç l r. Sonda çöktür- mede, su muhtevası yüksek h droks t flokları dozajın artmasıyla artar. Bunun net ces nde de üçüncül çamurun katı madde muhtev yatı azaltılmış olur. Makro flokların oluşumunda metal tuzlarının (ß >2) kullanıldığı durum- larda, h droks t flok oluşumuna bağı olarak katı madde çer ğ düşer. Bu durum, metal tuzlarının yer ne organ k çöktürücüler n (pol -elektrol t) kullanıl- masıyla ters ne çevr leb l r (ATV 202E, 2004). 6. FOSFOR GİDEREN ARITMA TESİSLERİNİN İŞLETİLMESİ Fosfor g der m nde kullanılan arıtma tes sler n n şlet m esnasında karşılaşı- lan sorunlar aşağıdak başlıklar altında ele alınacaktır: • Güvenlik sorunları • Mekanik ekipman ve ölçme sorunları • Proses sorunları. 6.1. Güvenl k Sorunları K myasal fosfor çöktürücüler, Fe+++, Fe++ ve Al+++ g b orta derecede güçlü as tler veya Ca(OH)2/CaO g b n speten kuvvetl bazlardan oluşur. Bu yüzden