Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 74. Sayı (Eylül 2014)

34 Su ve Çevre Teknolojileri / Eylül 2014 www.suvecevre.com ortama ekonom k olarak taşınab lmes ç n çamur kek ç ndek nem oranının mümkün olduğunca azaltılması ama- cıyla çamur kurutma yöntemler gel ş- t r lm şt r. Amer ka ve Avrupa’da 1960 yıllarda çevre sağlığına ver len önem ün vers te- lerde b l msel olarak ele alınmış ve pra- t kte evsel ve endüstr yel atıksu arıtma tes sler kurulmaya başlanmıştı. Buna paralel olarak paslanmaz çel k ve d ğer malzeme ve ek pmanların gel şt r lmes de çevre sağlığına yapılan yatırımlara paralel olarak her geçen gün gel şmek- teyd . Atıksu arıtma şlem nden elde ed len çamurların susuzlaştırılmasında torbalı (chamber) f ltre presler ve daha sonraları bantlı (belt) t p presler n kul- lanılması, elde ed len daha katı çamur- ların kurutulmasında da kurutma yatak- ları veya çamur kek n n (çoğu kez k reç le de karıştırılarak) araz ye ser lmes en yaygın uygulama şekl yd . Yurdumuzda özell kle İTÜ İnşaat Fakültes ’nde 1970 başlarında ver lmeye başlanılan su tem n , atıksu arıtma tes s n n şlend ğ Çevre Sağlığı dersler nde ve prat kte de atıksu arıtma tes sler n n önemsenerek yapılmaya başlandığı 1980’l yıllardan sonra çamur kurutma s stem olarak o zamank şartlarda uygulanab len tek yöntem, genell kle atıksu arıtma tes sler ç nde ayrılmış b r alanda az yüksekl kl çevre duvarı, ser lm ş kum tabanı ve drenaj s stem le teşk l ed len kurutma yataklarıydı. Çamur c ns ne ve arıtma yöntem ne göre çamur kurutma yataklarından çıkan kötü koku maalesef önlenem yordu. Kurutulmaya çalışılan yatağa ser lm ş çamur kek n n kuru- maya yüz tutmuş olsa b le lk yağmurda tam anlamıyla kurutulması mümkün olmuyordu. Zaten çamur susuzlaş- tırma yöntemler de genelde torbalı f ltre presler le yapılmaya çalışılıyordu. Atıksu arıtma tes sler n n (ver ml çalış- masalar da) yapılmış olması b r başarı olmakta ve çamur konusu se göz ardı ed len b r konu olarak yıllarca adı konu- lamayan b r problem olmaya devam etmekteyd . Yurdumuzda son 15-20 sened r atıksu arıtma tes s kapsamında çamurun da arıtılmasının en baştan t - baren arıtma proses n n öneml b r par- çası olarak d kkate alınması gerekl l ğ anlaşılmıştır. Kurutulmuş çamurun değerlend - r lmes , yan araz ye ser lmes mkanı varsa tarımda A sınıfı kuru çamurun kullanılab lmes veya yakıt olarak yakma tes sler nde veya ç mento vb. fabr kalarda yakılarak ısı elde ed lmes şekl nde değerlend r lmes ve özell kle son yıllarda yakma sonucu elde ed len ısı le elektr k türb n yardımıyla ısıdan elektr k enerj s elde etme uygulamaları da her geçen gün artmaktadır. Son 20 yıldır, genell kle evsel atıksu arıtma tes sler nden çıkan susuzlaştı- rılmış çamur kek n n kurutulması ht - yacı önem kazanmıştır. Çamur kek n n kurutulması gereks n m esas olarak EU yönetmel kler n n öncülüğünden kaynaklanmaktadır, z ra depolama sahaları ancak organ k madde çer ğ - n n % 5 değer n n altında bulunan katı atıkları kabul etmekted r. Ayrıca çamur kek n n bell b r katılığa er şm ş olması stenmekted r. Kurutulmuş çamuru eko- nom ye yaklaşık 2500 KCal değer nde b r yakıt olarak kazandırılması, çamur kek depolama sahalarının her geçen gün kapas teler n aşıyor olması vb nedenlerle çamur kurutmanın önem her geçen gün artmaktadır. Çamur kurutma şlemler oldukça karmaşık b r takım şlemlerden meydana gel r ve bu şlemler n doğal b r sonucu olarak zeh rl gaz ve k rl hava deşarj ed l r. Çamur kurutma s stem le b r- l kte çıkan kokunun kontrol ed lmes ve arıtılıp zarar ver c çer kler n n g der l- mes amacıyla koku arıtma tes sler de her türlü çamur kurutma s stem n n lk yatırımında öneml b r ün te ve mal yet olarak mutlaka düşünülmel d r. Atıksu arıtma tes sler nde koku kont- rolü ve g der m ç n çamur kurutma s stem nden atılan k rl havanın, aynı zamanda mümkünse çamur kurutucu- dan önce susuzlaştırılmış çamur kek - n n depolandığı ve kurutulmuş çamu- run depolandığı hac mlerden yayılan gazların arıtılması amacıyla koku kay- nağında oluşup yayılan k rl havanın arıtılarak tem zlenmes nde bazı yen teknoloj ler n yanı sıra genelde b yoloj k koku arıtma s stemler kullanılmaktadır. Çamur kurutma tes s nden kurutma proses sırasında atılan ve çevreye yayı- lan, ek pmanlarda koroz f etk yaparak hasar veren ve en öneml s , tes ste ve çevredek nsanların sağlığını tehd t eder boyutlara ulaşan bu em syon gaz- larının ve kötü kokuların kontrol altına alınarak etk s n n azaltılması amacıyla, lk adım olarak atıksu arıtma tes s nden çıkan zeh rl gaz ve kötü koku yayan kaynaklar, bulundukları b na ç nde tamamen kapalı ortamlarda tutulmalı- dır. Çamur depolama, kurutma ve kuru çamurun alındığı ve depolandığı hac m- lerde devamlı hava s rkülasyonu yapılır. Koku kontrolü ve g der m ç n ortam havasını emerek k rl havanın saatte, örneğ n 7 defa dışarı atılarak devrett r l- mes şekl nde tasarlanab l r. Bu amaçla kullanılan fanlar ve kanallar yardımıyla em len zeh rl gaz, kötü kokular g b arı- tılacak k rl hava, em len hava m kta- rına ve özell ğ ne göre foto yon zasyon, b yoloj k veya k myasal hava püskürt- mel yıkayıcılar (scrubber) g b farklı farklı metotlar kullanılarak arıtılır. Koku arıtma s stem ne karar vermeden önce k rl hava ölçümler yapılmalı ve bütün parametreler aletsel olarak da bel rlen- mel d r. Bu konuda yaygın olarak kulla- nılan Avrupa’da geçerl ATV M204E g b şartnamelerden de faydalanılmalıdır. Bu yazıda özell kle Avrupa’da ve aynı zamanda yurdumuzda en yay- gın şek lde kullanılmakta olan çamur kurutma s stemler ve bu uygulama- lardak koku kontrolü ve koku g der m metotlarına kabaca değ n lecekt r. Türk ye’de sadece EU çevre koruma standartlarını yakalayab lmek ç n gelecek 10 senede 70 m lyar euro b r bütçeye ht yaç duyulmaktadır. D ğer b r dey şle, EU standartlarına uyum çer- çeves nde yaklaşık 76 m lyon nüfuslu Türk ye, 81 ldek toplam 3600 beled ye, 400’e yakın organ ze sanay bölges ve b rçok endüstr yel tes s n yanı sıra oteller vb. özel yatırımlar da çevre sağ- DEĞERLENDİRME