Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 74. Sayı (Eylül 2014)

Su ve Çevre Teknolojileri / Eylül 201 4 29 www.suvecevre.com karadan veya denzden belrlenerek harta üzerne şlenmştr. Daha sonra denz db topoğrafyası, tıpkı normal harta çıkarılır gb, ölçülmüş dernlk kotları arasından tesvye eğrler geç- rlmek suretyle çıkartılmıştır. BÜ yöntemnde, denzdek konum belrleme ş sekstan ve kıyıya yerleşt- rlmş teodoltlerle yapılmıştır. İskandl veya numune alınma sırasında br taraf- tan teknede sekstan kullanmasını blen br arkadaş, kıyıda esas aldığı k nok- taya göre açıyı ölçerek teknenn konu- munu belrlerken, dğer tarafta kıyıda brbrnden uzak k ayrı noktaya yer- leştrlmş teodoltlerle teknenn bulun- duğu yer, kıyıdak br röpere göre belr- lenmştr. O devrlerde telsz olmadığı çn (veya ünverste şartlarında temn çok zor olduğu çn) ölçüm zamanı tek- neden kıyıya bayrakla şaret kullanıla- rak verlmştr. Toplanan verler blahare büro çalışmasında hartaya veya sey- relme hesaplarına dönüştürülürdü. Ege Ünverstes çalışmalarında se Koca Pr Res gems yen satın alınmıştı. Kendne özgü modern chazlarla çok kolay br şeklde konum belrleyeblyor ve denz db topoğrafyasının “sonar” chazıyla adeta fotoğrafını çekyordu. Dolayısıyla denz tabanı ve topoğrafyası le lgl çok daha sağlıklı blgler temn etme mkanı sağlanıyordu. Prof. Dr. Ahmet Samsunlu: Akıntı ölçümler hakkında blg verr msnz? Prof. Dr. Necdet Alpaslan: Bldğnz gb dern denz deşarjı sstemlernde öneml br tasarım parametres de denzdek akıntılardır. O devrlerde akıntılarla lgl ülkemzde hemen hemen hçbr blg yoktu; askeryenn elndek blglere se ulaşmak mkan- sızdı. BÜ yöntemnde akıntıyla lgl k yaklaşım vardı. Brncs, ölçüm yapıldığı sırada br taraftan da br el anemomet- res (rüzgar ölçer) le rüzgar ölçülürken, dğer taraftan yüzeye çıkan Rhodamne le kırmızı görünür hale getrlmş atıksu bulutunun hızı ölçülürdü. Toplanan bu k ver arasında regresyon analz yapı- atıksu bulutunun denzdek yayılması sürecnde belrl aralıklarla (yaklaşık her yarım saatte br) bulut kıyıya ulaşana veya yok olana kadar 5-6 kez tekrarlan- dıktan sonra numuneler laboratuvara taşınıyor, kolform ve Rhodame değer- ler ölçülerek T 90 ve seyrelme oranları (S 1 ve S 2 ) belrlenyordu. Bu noktada BÜ çalışmalarının da rahmetl hocam Prof. Dr. Krton Cur tarafından planlan- dığını, gelştrldğn ve yürütüldüğünü, tüm bu çalışmaların ülkemzde br lk olduğunu özellkle belrtmek styorum. 1980’den sonra yapılan Ege Ün- verstes İnşaat ve Çevre Mühendslğ Bölümler (Şmdk Dokuz Eylül Ün- verstes İnşaat ve Çevre Mühendslğ Bölümler) yöntemnde se seyrelmeler (S 1 ve S 2 ), ölçülen sıcaklık ve tuzluluk değerler esas alınarak hesaplanan yoğunluk değerlerne göre o günkü koşullarda blgsayar ortamında yazıl- mış matematk fadeler-modeller (sanıyorum PL1 veya Fortran V dln- deyd) le hesaplanıyordu. T 90 çn se denz suyu le farklı oranlarda seyrel- tlmş atıksu, küçük (yaklaşık yarım-br kloluk) naylon torbalara konup, ağzı bağlanıp, deşarj yapılacak yerde bell sürelerde tekneye bağlı olarak denz çnde tutuluyor, böylelkle denz orta- mının (sıcaklık, tuzluluk ve radyasyon) kolform üzerndek yok etme etksnn smülasyonu yapılmış oluyordu. Daha sonra toplanmış verler değerlendrle- rek T 90 ölçülmüş oluyordu. Prof. Dr. Ahmet Samsunlu: O günkü denz deşarjları ve ölçümler le bugün yapılanlar hakkında br değerlendrme yapablr msnz? Prof. Dr. Necdet Alpaslan: Topoğrafk ve konum ölçümleryle lgl o günler le bugünler kıyas kabul edlmeyecek kadar farklı. 1980’l yıllarda harta bul- mak, konum belrlemek, bunları paftaya aktarmak vs. çok zor şlemlerd. Bugün se bunları en bast blgsayarlarla, hatta kşsel cep telefonlarıyla ble çok daha detaylı br şeklde yapmak mümkün. T 90 ’la lgl, bldğm kadarıyla artık larak rüzgar le akıntı arasında br kore- lasyon fades kuruldu. Daha sonra uzun sürel rüzgar ölçümler Devlet Meteo- roloj İşler (DMİ)’den temn edlp, bu korelasyon bağıntısı le akıntılar tahmn edld. Ege Ünverstes yöntemnde se herhang br atıksu deşarjının smü- lasyonu yapılmadığı çn deşarj bölge- sne, tabanı artı (+) veya haç şeklnde üstü şamandıra olan droglar konuldu. Drogların hareket zlenerek akıntı yönü ve hızı le lgl verler oluşturulmaya çalışıldı. Prof. Dr. Ahmet Samsunlu: Seyrelme ve T 90 ölçümler hakkında blg verr msnz? Prof. Dr. Necdet Alpaslan: 1977-80 arası Boğazç Ünverstes’nn yaptığı seyrelme (S 1 ve S 2 ) ve T 90 (S 3 ) ölçüm- lernde yaklaşık 1 ton atıksu vdanjörle sahle getrlp, orada denzn çne kon- muş büyük br naylon torbanın çne boşaltılıp aynı torbaya, kırmızı ve flo- resan renk vermes çn Rhodamne-B kmyasalı lave edlyordu. Torbanın ağzı özel br gemc düğümüyle bağ- landıktan sonra teknenn arkasında muhtemel deşarj noktasına kadar çeklyordu. Deşarj noktasına gelnd- ğnde ç yce karışmış olan torbanın ağzı açılıp, gerek colform ve gerekse Rhodamne’nn başlangıç değerler çn numune alınıyor, daha sonra ağzı tekrar özel br şeklde düğümlenerek torba denz tabanına batırılıyor ve tabana ulaştığında torbayı bağlayan düğüm çözülüp Rhodamn le karışmış atıksu- yun denz tabanından dışarı çıkması sağlanıyordu. Atıksuyun tabandan bırakıldığı an le kırmızı Rhodamne rengnn yüzeyde görüldüğü an ara- sındak zaman, kronometre tutulmak suretyle belrlenp, atıksu bulutun tabandan yukarıya (yüzeye) yükselme süres belrlenmş oluyordu. Akabnde atıksu bulutu çne teknenn motoru (uskuru) çalıştırılmadan çok yavaş br şeklde grlp, bulut boyunca numune- ler alınıyordu. Bu şlem, kırmızı renktek