Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 73. Sayı (Ağustos 2014)

Su ve Çevre Teknolojileri • Ağustos 2014 45 Kaba ızgaralar, pompa çarklarını aşınma, tıkanma vb. etkilere karşı korumak amacı ile terfi merkezleri- nin girişine yerleştirilmektedir. Kaba ızgaraların çubuk aralığı 30~50 mm olabilir. Atıksu arıtma tesisi girişinde kollektör akar kotları çok derinde (5,0-10,0 m) olabilir. Dolayısıyla, tesis girişine kurulan kaba ızgaralar da zemin yüzeyinden oldukça derin- lere yerleştirilebilir. Derindeki bu tür ızgaralarda boy uzun olacağından tırmığın bir devri, yani su seviyesi üzerindeki konak yerinden su akar kotuna inerek, tekrar su seviyesinin üzerindeki ilk konuma gelmesi, 2 ila 3 dakika alabilir ve bu esnada orta- lama hız 0,15-0,20 m/sn olabilir. Kaba ızgaraları elle veya otomatik olarak temizlemek mümkündür. İnce ızgaralar, kum tutucu ve ön çökeltim havuzu gibi yapıların yükünü azaltmak maksadı ile kulla- nılmaktadır. Atıksularda kullanılacak ince ızgaralarda çubuk aralığı 10~30 mm alınabilir. İnce ızgaralar genelde mekanik temizlemeli yapılır ve tırmık sıyırma hızı 0,10-0,15 m/sn alınabilir. Tırmığın bir tur yapması (çalışma dev- resi), ızgara boyuna bağlı olarak 2 ile 5 dakika arasında değişmektedir. Izgaralar, çalışma prensibi bakımın- dan aşağıdaki şekilde sınıflandırılır: - Sabit çubuklu ızgaralar: Bunlar genellikle mekanik ekipmanla teç- hiz edilmişlerdir. - Döner ızgaralar: Bunlar genel- likle basınçlı su ile temizlenirler. - Öğütücüler: Bunlar tuttukları atıkları öğüterek suya tekrar karış- tırdıkları için temizlenmelerine gerek yoktur. 5.1.2.1. Çubuk Izgaralar Dik Çubuklu Izgaralar Kanalların derinde olması halinde tercih edilmektedir. Derin kanallarda tırmıklama süresi uzayacağından ızga- ralar yukarıya çekilerek temizlenir. Bu halde bir ızgara yukarıya çekilir- ken yedek olan diğer ızgara aşağıya salınmaktadır. Bu tür ızgaralarda her kanala iki ızgara yerleştirilmektedir. Eğimli Çubuk Izgaralar Bu tür ızgaralar mansaba doğru yatık kurulmaktadırlar. Elle temiz- lenenlerde derinliğe göre yatayla 30-60 derece açı verilebilir. Mekanik temizlemelilerde bu açı 70-80 derece olmaktadır. Izgaralar, kollu tırmık veya sonsuz zincirli tarak düzenleri ile temizlenirler. Bu ızgaraların uygulama alanları ve çeşitleri oldukça fazladır. Radyal Izgaralar Su derinliği 2,5 m’ye kadar olan kanallarda kullanılır ve genelde sığ kanallar için tavsiye edilir. Kesici Izgaralar (Barminatörler) Bunlar ızgarada tutulan iri çöpleri kesip ufalamakta ve tekrar suya bırak- maktadırlar. Böylece atıksuyun kirlilik yükünün belli oranda artmasına yol açmaktadırlar. 5.1.2.2. Döner Izgaralar Bu gruba tambur elekler ve bant ızgaralar girmektedir. Tambur Izgaralar (Elekler) Büyük debiler için kullanılır. Genellikle 12 mm altındaki parça- cıkları tutmak üzere kurulur. Burada ham su iki yandan ortaya girmektedir. Çöpler tamburun iç yüzeyinde tutul- makta, iri parçalar buradan içerideki bir oluğa dökülmektedir. İnce çöp- ler dışarıdan su püskürtülerek oluğa dökülmektedir. Bant Izgaralar Kapasitesi yüksek olup, özellikle lifli olmayan maddeleri tutmaya elve- rişlidir. Göz açıklığı 3 mm’ye kadar inebilen oldukça ince ızgaralardır. Bantları özel yapıda patentli imalatlar- dır. Montajları kolay olup, eski (mev- cut) kanallara da yerleştirilebilirler. 5.1.3. Genel Beklentiler Izgaraların tasarımında, su derin- liği, çubuklar arasındaki açıklık, tarama sıklığı, müsaade edilen yük kaybı, serbest akış alanı, yaklaşım kanalının şekli, ızgara kanalının göz sayısı, tutulacak çöp miktarı ve türü, kapaklar önünde oluşacak su yükü ve ızgaradan sonraki arıtma prosesi dikkate alınmalıdır. Proje mühendisi çeşitli firmaların ızgaralarını incelemeli ve ihtiyaca en uygun olana karar verdiğinde ilgili firma ile detayları (boyutları, kapa- sitesi, maliyeti) görüşerek projesini kesinleştirmelidir. Bir ızgara yapısını projelendirebilmek için; - Izgaradan geçecek pik ve ortalama debilerin - Izgara yapısına giriş yapan atık su kanalı akar kotunun bilinmesi gerekmektedir. Nüfusa bağlı ihti- yaçlar, Tablo 5.1’de sınıflandırıl- mıştır. Aşağıda ızgaralar ile ilgili genel beklentiler verilmiştir. 5.1.3.1. Izgaralar Arası Açıklık Izgaranın veya paralel halde çalı- şacak ızgaraların serbest açıklığı, maksimum debiyi (hatta biraz daha fazlasını) geçirebilecek büyüklüğe sahip olmalıdır. Izgaralar, ızgara açıklığına göre üçe ayrılır: - 20 mm-50 mm arasındaki ızgara açıklığı: Tesise büyük maddelerin girmesinin önler ve oluşabilecek tıkanıklık problemini minimize eder (kağıt, tekstil ürünü gibi büyük çaplı maddeler). - 10 mm-20 mm arasındaki ızgara açıklığı: Orta derecedeki açıklık olup, büyük maddelerin tesise girmesini önleyerek diğer üniteleri korur ve tıkanıklık prob- lemini minimize eder. - 2 mm-10 mm arasındaki ızgara açıklığı: İnce ızgara veya elek diye adlandırılır. Çamur ünitesinde biri- kecek katı madde yükünün azaltıl- masını sağlar. 5.1.3.2. Eğim ve Hız - Genelde ızgara çubuklar arasındaki ortalama su hızı 0,75 m/sn, maksi- mum su hızı 1,25 m/sn olmalıdır. Daha büyük hızlar, tutulan çöpleri sürükleyeceği için istenmemekte-