Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 70. Sayı (Mayıs 2014)

Rehber Q = Q ev + Q end + Q sızma + Q diğer (3.14) Evsel debi, kişi başına günlük mak- simum su tüketiminin nüfusla çarpımı ile ifade edilen değerin, atıksu kanal şebekesine intikal eden (ulaşan) kıs- mıdır. Kişi başına günlük maksimum su tüketimi (yaz aylarındaki günlük ortalama su tüketimi), yıllık ortalama tüketimin ~1,f5 katıdır. Tüketilen suyun %75~95’inin atıksu kanal şebekesine ulaşacağı kabulü ile yaz aylarındaki maksimum günlük evsel atıksu debisi; Q ev, max = α x q max x N (3.15) ifadesiyle bulunabilir. Burada; Q ev, max : Yazlık evsel su tüketimini (sarfiyatı), m 3 /gün α : Kullanılan içme suyunun atıksu kanal şebekesine intikal (ulaşım) oranını, % q max : Kişi başına yazlık su tüketimini, m 3 /N.gün N : Yerleşim biriminin tasarıma esas nüfusunu, kişiyi göstermektedir. Buna göre arıtma tesisi tasarımı bakımından önem taşı- yan toplam debiler aşağıdaki gibi ifade edilebilir: Qh = Q ev , max /n1 + Q san /n2 + Q sızma /24 + Q diğer /24 (3.16) Q24 = (Q ev,max + Q san + Q sızma + Qdiğer) /24 (3.17) Qmin = (Qev, ort/n3 + Qsan/n4 + Qsızma /24 (3.18) Burada; Q h : Arıtma tesisi (proses) tasarım hesap debisini, m 3 /sa Q 24 : Günlük ortalama debiyi, m 3 /sa Qmin : Günlük minimum debiyi, m 3 /sa n1, n2, n3 ve n4 : debi sabitlerini göstermektedir. 64 Su ve Çevre Teknolojileri • Mayıs 2014 Tablo 3.5. Normal ve log-normal dağılım parametrelerinin (X ort ve S x ) grafik yolla hesabı Normal dağılım (veriler x ekseni aritmetik olan normal ihtimal grafiğinde doğru üzerine düşer) Log-normal dağılım (veriler x ekseni logaritmik olan logaritmik ihtimal grafiğinde doğru üzerine düşer) Ortalama: X ort = X 0,50 Standart sapma: S x = X 0,84 - X 0,50 = X 0,50 - X 0,16 log X ort = log (X 0,50 +1,15135) S x = log (X 0,84 - X 0,50 ) =log (X 0,50 - X 0,16 ) Tablo 3.6. Nüfusa bağlı olarak n 1 sabitinin değişimi (Eroğlu, 2002) Nüfus <1000 1.000- 10.000 10.000- 100.000 100.000- 1.000.000 >1.000.000 n 1 10 12 14 16 18-20 n 1 , gün içindeki atıksu debisi salı- nımlarını temsil eder ve yerleşim biri- minin nüfusuna bağlı olarak değişir (Tablo 3.6 ve (ATV 198-E)). Maksi- mum ve minimum debilerin nüfusa bağlı olarak değişiminin hesabında kullanılan farklı bir yaklaşım Ek 2-3’te verilmektedir. n 2 , sanayi tesislerinin vardiya sayısı ile alakalıdır. Tek vardiya halinde n 2 =5-6 saat, çift vardiya için n 2 =12- 14 saat, üç vardiya için ise n 2 = 24 saat alınabilir. n 3 , 37~40 saat aralığında değişir ve kanalizasyon şebekesinden minimum debinin geçtiği dönemi karakterize eder. Tek veya iki vardiyalı çalışan sanayi tesislerinden gelen debiler top- lamminimum atıksu debisi hesabında dikkate alınmaz. Üç vardiya çalışan tesislerde ise n 4 = 24 alınır. 2.2.1.3 Eşdeğer Nüfus Atıksu debi ve kirlilik yükleri bazı durumlarda eşdeğer nüfus (EN) ola- rak belirtilir. Eşdeğer nüfus, birim atıksu debisi veya BOİ’ye bağlı ola- rak ifade edilebilir. Dünya genelinde yaygın biçimde aşağıdaki iki tanım kullanılır: 1. Eşdeğer nüfus (EN) = 60 g BOİ5/gün 2. Eşdeğer nüfus (EN) = 0,2 m 3 /gün Bu iki tanımda ülkeden ülkeye değişmeyen sabit büyüklükler esas alı- nır. Kanalizasyon şebekesine bağlı bir yerde yaşayan bireylerin kirlilik yük- leri önemli ölçüde değişim gösterebi- lir (Tablo 3.7). Söz konusu farklılıklar, oturulan evin durumu ve konumu, kişilerin sosyo-ekonomik ve ekolojik hayat tarzı ile evlerde kullanılan alet/ sistemler (mutfak öğütücüleri vb.) vb. etkenlere bağlıdır. Eşdeğer nüfus ve kişi başına kirlilik yükü kavramları- nın yanlış anlaşılmaksızın dikkatli bir biçimde kullanılmaları gerekir. EN ve birim kirlilik yükü atıksu arıtma tesislerine gelen ortalama kirlilik yükünün ifade edilmesi bakımından pratik kolaylık sağlar. Türkiye şart- larında kullanılabilecek birim debi ve kirlilik yükleri için Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği’nde (ÇOB, 2010) önerilen değerler kulla- nılabilir. Çeşitli ülkelerdeki kişi başına yıllık kirlilik yükleri Tablo 3.8’de veril- miştir (Henze vd., 2002). 2.2.1.4. Atıksu Debi ve Kirlilik Yüklerinin Geleceğe Dönük Tahmini Atıksu arıtma tesislerinin yeniden tasarımı veya büyütülmesi çalışmala- rında gelecek 10~30 yıllık nüfus, debi Tablo 3.7. Kişi başı kirlilik yükü değişimleri (Henze vd., 2002) BOİ (kg/kişi-gün) 15-80 KOİ (g/kişi-gün) 25-200 N (g/kişi-gün) 2-15 P (g/kişi-gün) 1-3 Atıksu (m 3 /kişi-gün) 0,05-0,40