Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 70. Sayı (Mayıs 2014)

Rehber Atıksu verilerindeki anormal ve düzensiz veriler, eldeki verilerin kro- nolojik sıra ile bir zaman serisi olarak grafiksel değerlendirilmesi yoluyla kolayca belirlenebilir. Söz konusu düzensizlikler sıçrama, trend veya haftalık/mevsimlik değişimler halinde ortaya çıkabilir. Mevcut veri seti küçükten büyüğe doğru sıralanıp, Weibull eşitliği, P(X≤X0) = m/(n-1) veya uygun diğer bir eşitlik esas alınarak oluşturulan eklenik ihtimal dağılım fonksiyonu logaritmik ihtimal grafiği kağıdında işaretlenerek, normal veya log-normal dağılıma uygunluk kolayca belirlene- bilir. Weibull ifadesinde m, veri seti sıra numarasını (en küçük veride m=1); n ise toplam veri sayısını gös- terir. Normal dağılıma uyan bir veri setinin eklenik dağılım fonksiyonu x ekseni aritmetik olan normal ihti- mal grafiği kağıdında bir doğruya karşı gelir. Benzer olarak, log-normal dağılıma uyan bir veri setinin eklenik fonksiyonu da x ekseni logaritmik olan normal ihtimal grafiği kağıdında bir doğruya karşı gelir. Normal ve log- normal dağılım grafikleri yardımıyla incelenen veri setinin ortalama (Xort) ve standart sapması (Sx) bulunabilir: X ort = X 0,50 S x = X 0,84 - X 0,50 = X 0,50 - X 0,16 Ancak, log-normal dağılımda orta- lama değer %50 ihtimale karşı gelmez ve dağılımın özelliğinden faydalanıla- rak Tablo 3.5’deki formülle hesapla- nılabilir (Henze vd., 2002). Atıksu verilerinin istatistiki analizi ile ilgili daha detaylı bilgi için Henze vd. (2002) Bölüm 1, ATV 198-E ve Metcalf & Eddy (2003) Bölüm 3.3 ve 15.2’ye başvurulabilir. 2.2.1.2. Önceki Tecrübelere Göre Hesap Arıtma tesislerine gelmesi bekle- nen toplam atıksu debisi evsel, ticari/ kurumsal, endüstriyel atıksular ile havza dışından taşınan (varsa Q diğer : fosseptik, katı atık sızıntı suyu v.b.) ve sızma debisinin toplamıdır. 2.2.1.1 İstatistiki Analiz Yoluyla Hesap Mevcut verilerin istatistiki analizi ile atıksu akımları ve kirlilik seviyeleri- nin değişimi hakkında daha kapsamlı değerlendirme imkanı sağlanır. Atıksu akımlarının ihtimal dağılımı genelde Normal veya log-Normal dağılıma uyar. Genel bir prensip olarak saat- lik, maksimum/minimum günlük ve günlük akımlar log-Normal dağılıma, haftalık, 15 günlük, aylık ve yıllık orta- lama akımlar ise, Merkezsel Limit Teo- remi gereği, Normal dağılıma uyar. Atıksu akımları ve kirletici seviyeleri ile ilgili mevcut veritabanı genelde sınırlı sayıda veriyi içerdiğinden, söz konusu verilerin özel olarak analizi gerekir. Eklenik ihtimal (yüzdelik) grafikleri, arıtma tesisi tasarımında önemli bir istatistiki değerlendirme aracıdır. Bu tür bir diyagram Şekil 3.12’de verilmiştir (Henze vd., 2002). Genellikle %60’lık değer ortalama, %85’lik değer ise maksimum tasarım büyüklüğü olarak esas alınır. 62 Su ve Çevre Teknolojileri • Mayıs 2014 Şekil 3.11. Bir atıksu arıtma tesisi girişinde 7 gün süreyle ölçülen debi, KOİ ve AKM ölçümleri (Henze vd., 2002) Şekil 3.12. Danimarka Lundtofte Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi’nde 1984-89 dönemi atıksu akımlarının %’lik grafiği - Q g,ort =Q0,60=30.400 m 3 /gün, Q g,max =Q0,85=42.500 m 3 /gün (Henze vd., 2002)