Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 66. Sayı (Ocak 2014)

Rehber olarak esas alınır. Tasarım ve planlama yılı ise tesisin öngörülen tasarım kapa- sitesine ulaştığı yıl olarak tanımlanır. Tasarım yılının seçimi kolay olmayıp, tesisin hizmet vereceği atıksu havza- sındaki nüfus ve toplumun sosyo eko- nomik gelişme eğilimlerinin dikkatle incelenerek gerçekçi ve mantıklı bir değerlendirme sürecinden geçirilme- sini gerektirmektedir. Tesisin tasarım dönemleri veya kademe yılları belir- lenirken başlıca aşağıdaki hususlar gözönünde tutulmalıdır: - Arıtma tesisi birimlerinin hizmet ömürleri - Tesisin tevsiinin kolay ya da zor oluşu - Büyük kapasiteye göre boyutlandırılmış tesis üniteleri veya bileşenlerinin işletmeye açılmayı izleyen ilk dönemdeki verim durumları - Hizmet alanının gelecekteki nüfusu, ticari ve endüstriyel faaliyetler, göç, turizm ve su temini durumu - Piyasa faiz oranı, mevcut ve gelecekteki yapım bedelleri ve finansman temini. Tasarım süresi, arıtma tesislerinin bileşenlerine göre farklılık göstere- bilir. Örneğin kanal, toplayıcı, sifon, terfi merkezi vb. yardımcı tesislerin tevsi durumu kolay olamayacağı için tasarım süresi genelde 50 yıl alınır. Arıtma tesisi birimleri, proses ekip- manları, pompalar ile çamur işleme ve uzaklaştırma tesisleri ise aşırı büyük tasarımı önlemek üzere, daha kısa dönemlere göre tasarlanırlar. Böyle durumlarda, sonraki büyütme faali- yetleri dolayısıyla farklı tasarım kade- melerindeki tesis birimleri için ihti- yaç duyulacak ek alanın arıtma tesisi yerinde önceden ayrılması sağlanma- lıdır. Planlama döneminde öngörülen atıksu debileri ve finansman temin şartları dikkate alınarak tasarım süresi 10, 15 ve 20 yıllık kademelere ayrılır. Proje tasarım süresinde tesis büyü- tülmesi için önerilen kademe süreleri Tablo 1.1’de verilmiştir. larak değerlendirilmelidir. Belirtilen hususları, gerektiği ölçüde değerlen- dirmek üzere ilgili bütün disiplinlerin temsil edildiği bir uzmanlar grubu yer seçimi çalışmalarını yürütmek üzere görevlendirilmelidir. Yer seçenek- lerinin değerlendirilmesi sürecinde başlıca aşağıdaki temel prensipler dikkate alınır: - Arıtma tesisi yeri, toplanan atık- suların cazibe ile getirilebileceği düşük kotlu bir arazi olmalıdır. - Tesis yeri, mevcut ve planlanan meskûn mahallerden olabildiğince uzak tutulmalıdır. Tesisler estetik unsurlar ve koku oluşum riski gözetilerek tasarlanmalıdır. - Olabildiğince büyük bir alan seçi- lerek, gelecekteki gelişme alanları ve koruma bandı ihtiyaçları da kar- şılanmalıdır. - Arıtma tesisi yeri, taşkın etki ala- nında yer almamalı ve asgari 100 yıllık taşkından tam korunmuş olmalıdır. Gerekli koruma önlem- leri alınmadan taşkın etki alanların- dan yer seçimi kati suretle önlen- melidir. - Tesis yerine yıl içinde her zaman kolayca ulaşım mümkün olacak yol bağlantısı bulunmalı, enerji, haberleşme ve içme suyu bağlan- tıları kolay yapılabilmelidir. - Tesis yeri arıtılmış atıksuların deşarj edilebileceği büyük bir su kütlesi ve/veya sulama yapılabile- cek tarım arazilerine yakın olmalı- dır. - Tesis yerindeki zeminin taşıma gücü, pahalı ıslah ve temel mühen- disliği işleri gerektirmeyecek ölçüde yeterli olmalıdır. - Mümkünse orta derecede eğimli bir saha, özellikle uygun (cazibeli Tablo 1.1. Arıtma tesisleri ile ilgili tevsi (genişleme) faaliyetleri için önerilen kademe süreleri D ebi Artış Oranı ( Tasarım Debisi/İlk Yıllardaki Debi) Kademe Süresi (yıl) < 1,3 20 1,3~1,8 15 >1,8 10 1.1.2. Tesisin Hizmet Alanı Hizmet alanı, planlanan atıksu arıtma tesisine bağlı atıksu kanal şebekesinin atıksuların toplandığı bölgenin alanı olarak tarif edilir. Bu alan doğal (atıksu toplama alanı)/idari sınır(lar) veya her ikisini birden kapsa- yabilir. Proje/tesis hizmet alanı, mev- cut ve gelecekteki kentsel gelişme (mücavir) alanlarında oluşacak atık- suları da kapsamalıdır. Ekonomik, çevresel ve teknik gereklilikler dola- yısıyla terfili olarak atıksu toplama sis- temine bağlanabilen civar yerleşimler veya ticari/endüstriyel işletmeler de gerektiğinde atıksu toplama havzasına dahil edilir. Atıksu arıtma tesisi plan- lamasını yapan mühendis ve teknik ekip, tesisin hizmet vereceği atıksu toplama havzasına çok iyi hakim olmalı, bölgeyi özel ayrıntıları ile bir- likte tanımalıdır. Bu kapsamda saha incelemeleri ve sahanın topografik, jeolojik, geoteknik, hidrolojik, mete- orolojik, ekolojik ve sosyo-ekonomik özellikleri ile ilgili mevcut veri tabanı çok iyi değerlendirilmelidir. 1.1.3. Yer Seçimi Atıksu arıtma tesisi yer seçimi, böl- genin arazi kullanımı ve imar planı ile sosyal, çevresel ve mühendislik kriterleri dikkate alınarak yapılma- lıdır. Arıtma tesisi yer seçiminde, yakında ikamet eden halkın sosyal, ekonomik ve politik isteklerinin kar- şılanması gerektiği unutulmamalıdır. Bu yüzden yer seçimi sürecine halkın katılımının sağlanması kritik önem taşımaktadır. Atıksu arıtma tesisi için seçilebilecek muhtemel tüm yer seçenekleri, topografik durum, çev- resel etkiler ve atıksuların toplama ve arıtma ekonomisi gözönünde tutu- 56 Su ve Çevre Teknolojileri • Ocak 2014