Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 63. Sayı (Ekim 2013)

48 Su ve Çevre Teknolojileri • Ekim 2013 Makale fiziki su kayıplarının tespiti zorlaşmak- tadır. Gece ile gündüz su kullanımı arasında fark bulunmaması sebebiyle “BeachPark” alt bölgesi için zaman ayarlı basınç kontrol tekniği uygulan- ması doğru olmayacaktır. “BeachPark” alt bölgesinde birçok havuz ve yüzme kompleksinin bulunması nedeniyle yılın belirli dönemlerinde görüldüğü üzere debiler de süreklilik yoktur (Şekil 1). Bu sebeple bölgeye takıla- cak basınç kırıcı vananın debi değişi- mine esneklik sağlaması gerekmekte ve sabit çıkışlı basınç kontrol tekniği kullanılması verimsiz olacaktır. Hidrolik modelleme çalışmaları neticesinde “BeachPark” alt bölgesi- nin maksimum debi iletimi anında alansal basınç değişim grafiğinde (Şekil 3) basıncın belirlenen opti- mum basınç değeri olan 20 m.’den yüksek olduğu görülmektedir. Lite- ratür çalışmalarında basıncın 20 m. azaltılması ile su kayıplarında %30’lara varan azalmalar olduğu kaydedilmiş- tir. Minimum debi iletimi anında bölgedeki basıncın alansal değişimi incelendiğinde (Şekil 4), beklendiği gibi şebekede maksimum debi iletimi anına nazaran daha yüksek basınçlar gözlenmektedir. “BeachPark” alt bölgesinin maksi- mum debi iletimi anında görülen yük- sek basıncın optimum basınca azaltıl- ması ile (sabit çıkışlı basınç kontrol yönteminde) elde edilecek su tasarruf miktarı EPANET hidrolik modelinde emitter katsayısı ile tayin edilmek- tedir (Trifunovic 2009, Kara 2011). “BeachPark” alt bölgesi için emitter katsayısı 0.016 olarak bulunmuştur. Bu durumda alt bölge su giriş nok- tası olan SCADA istasyonu noktasında bölge giriş basıncı 30 mss indirilmesi durumunda bölgenin tamamında 20 mss ve üstünde basınç değerleri ola- cağı hidrolik modelden bulunmuştur (Şekil 5). Sabit çıkışlı basınç kontrol yön- temiyle EPANET hidrolik modelinin 1 Eylül 2009 ile 31 Ağustos 2010 tarihleri arasında 1 yıl süre ile çalış- tırılması sonucunda alt bölge giriş basıncının sabit 30 mss’a azaltılması ile su kayıplarında ortalama 2,5 m 3 / sa azalma olacağı bulunmuştur. Ancak “BeachPark” alt bölgesi bünyesinde birçok turistik tesis bulundurduğu için su tüketimine karşı esnek olan debi ayarlı basınç kontrol tekniği kula- nılarak basınç yönetimi sağlanması daha uygun olacaktır. “BeachPark” alt bölgesi için 4 aşamalı debi ayarlanması uygun olup, (0-20 m 3 /sa, 20-40 m 3 /sa, 40-60 m 3 /sa ve 60 m 3 /sa ve üzeri) bu sistemin “BeachPark” alt bölgesine uygulanması durumunda sabit çıkışlı kontrol yöntemine göre %40 daha fazla ve 3,5 m 3 /sa (yılda 30.750 ton) su tasarrufu elde edilmiş olacaktır. 5. SONUÇLAR Su dağıtım şebekelerinde su kayıp- larının azaltılmasında uygulanmakta olan en basit yöntem, basınç azaltma yönetimidir. Basınç doğru bir şekilde yönetilebilir ve azaltılabilirse, mevcut patlak ve sızıntılardan kaybolan su miktarı azalacaktır. Basıncın azaltıl- masıyla boru patlama sayısında azalma olduğu ve boru işletim ömürlerinin de uzadığı bilinmektedir. Su dağı- tım şebekelerinde basınç, optimum seviyeye kadar azaltılmalıdır. Her su dağıtım sisteminin optimum basınç seviyeleri farklıdır ve ancak hidrolik modeller yardımıyla bu seviye doğru tespit edilebilir. Antalya-Konyaaltı ilçesinde bulunan turistik “Beach- Park” alt bölgesinde yürütülen çalışma ile turizm sezonunda su tüketiminin kış aylarına oranla 7 kat daha fazla olduğu ve turizm sezonuna yaklaş- tıkça su tüketiminin giderek artan bir trend izlediği tespit edilmiştir. Özellikle turizm sezonunda, turizm bölgelerindeki su dağıtım şebekeleri ve su kaynaklarının daha fazla baskı altında olmasından dolayı su kayıpla- rının azaltılması, su kaynaklarının sür- dürülebilir yönetimi açısından büyük önem arz etmektedir. “BeachPark” alt bölgesinde yürütülen bu çalışma ile su tüketim profilindeki yüksek deği- şimlerden dolayı debi değişimlerine esneklik gösteren debiye ayarlı basınç kontrol tekniği kullanılmasının uygun olduğu ortaya konulmuştur. KAYNAKLAR 1. Alegre, H. Hirner, W. Baptısta, J. and Parena, R. 2000. Performance Indicators for Water Supply Services, IWA Manual of Best Practice. ISBN900222272. 2. American Water Works Associations (AWWA), 2006. Apparent and Real Losses. 3. Charalambous, B. 2007. Effective Pressure Management of District Metered Areas,Leakage Water Loss 2007 Specialist Conf., Bucharest, Romania, pp. 241-244. 4, Cinal, H. 2009. Basınç Yönetimi İle İçmesuyu Şebeke Kayıplarının Azaltılması: Sakarya Örneği. Y.L. Tezi, Sakarya Üniversitesi. 5. Çakmakçı, M., Uyak, V., Özturk, İ., Aydın, A.F., Soyer, E., Akça, L.,2007. The Dimension and Significance of Water losses in Turkey., IWA Water Losses Conf. 2007, 464-473. 6. EPA, 2009. Review Draft Control and Mitigation of Drinking Water Losses In Distribution Systems. Washington, EPA 816-D-09-001. 7. İller Bankası, 1985. Şehir ve Kasaba İçmesuyu Projelerin Hazırlanmasına Dair Yönetmelik. R.G. 22 Nisan 1985, 18733 Sayılı Nüshası 8. Kara, S. 2011. İçmesuyu Dağıtım Şebekelerinde Basınç Yönetimi ve Hidrolik Modellemenin Entegre edilerek Su Kayıplarının İncelenmesi, Y.L. Tezi, Akdeniz Üni. 9. Karadirek, İ.E., Kara, S., Yılmaz G., Muhammetoğlu, A., Muhammetoğlu H., 2012. “Implementation of Hydraulic Modelling for Water-Loss Reduction Through Pressure Management”, Water Resource Management, 26:9, 2555-2568. 10. Karadirek, İ.E., Kara, S., Yılmaz G., Altındal T., Muhammetoğlu, A., Muhammetoğlu H., Kitiş M., Soyupak S., Yiğit N. Ö., Harman B. vd. 2012. “Antalya Konyaaltı Bölgesi İçmesuyu Kalitesinin İzlenmesi ve Yönetimi”, Çevre Bilim ve Teknoloji Dergisi, ISSN: 1302-5627 Aralık 2012. 11. Marunga, A. Hoko, Z. and Kaseke, E. 2006. Pressure Management as a Leakage Reduction and Water Demand Management Tool: The Case of the City of Mutare, Zimbabwe. Phys. & Chem. the Earth 31, 763–770. 12. May, J. 1994. Pressure Dependent Leakage. World Water and Environmental Engineering, October 1994 13. McKenzie, R. 2001. Development of a Pragmatic Approach to Evaluate the Potential Savings from Pressure Management in Potable was Distributions in South Africa: PRESMAC. ISBN No. 1 86845 722 2. 14. McKenzie, R. 2002. Economic Model for Leakage Management for Water Suppliers in South Africa, Water Research Commission Report No. TT 109/99, Pretoria 15. McKenzıe, R. Mostert, S. H. and Jager, D.T. 2004. Leakage Reduction Through Pressure Management in Khayelitsha: Two Years Down The Line, 2004 Water Institute of South Africa (WISA) Biennial Conference 16. Rossman, L. A. 2000. EPANET 2.0 Users Manual, U.S. Environmental Protection Agency, 17. Trifunovıc, N. Sharma, S. and Pathırana, A. 2009. Modelling Leakage in Distribution System Using EPANET. South Africa, Waterloss 2009 April, 482-489. 18. TÜBİTAK, 2011. İçme Suyu Dağıtım Şebekelerinde Optimum Klorlama Uygulamalarının Matematiksel Modeller Kullanılarak Gerçekleştirilmesi ve Dezenfeksiyon Sistemlerinin Yönetimi Projesi Final Raporu. Antalya: TÜBİTAK (Project No. 107G088).