Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 63. Sayı (Ekim 2013)

42 Su ve Çevre Teknolojileri • Ekim 2013 Makale Su Dağıtım Şebekelerinde Basınç Kontrol Teknikleri ve Su Kayıplarının Yönetilmesi Selami Kara, İ. Ethem Karadirek, Ayşe Muhammetoğlu, Habib Muhammetoğlu Akdeniz Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü su kayıplarında meydana gelebilecek azalma tahmin edilmiştir. 2. BASINÇ YÖNETİMİ İçmesuyu dağıtım şebekelerinde su kayıplarının azaltılması için uygu- lanabilir en basit yöntem, basınç yönetimidir ve su kayıplarında önemli ölçüde azalma sağladığı birçok çalışma ile kanıtlanmıştır. McKenzie (2004) tarafından Güney Afrika’da Khayelitsha kasabasında basınç kırıcı vanalar kullanarak basınç yönetimi uygulanmış ve yılda 9 milyon m 3 su tasarrufu sağlanmıştır. Marunga vd. (2006) ortalama şebeke basıncının 77 mss (metre su sütunu) olduğu bir pilot alt bölgede, hidrolik model ile basıncın 50 mss’ye kadar düşü- rülebileceğini tespit etmiş ve sabit çıkışlı basınç kırıcı kullanarak fiziki su kayıplarında %25 azalma sağlamış- tır. Charalambous (2007), Lemesos’ta yürütmüş olduğu çalışmada basınç yönetimi ve optimizasyonu ile 15 farklı alt bölgede sabit çıkışlı basınç kırıcı vanalar kullanarak su kayıpla- rında %38 azalma sağlamıştır. Sabit çıkışlı basınç kırıcı vana kullanılan bir pilot çalışma bölgesine daha sonra debiye duyarlı basınç kırıcı vana uygu- lanmış ve sabit çıkışlı vanadan %50 daha fazla su tasarrufu sağlanmıştır. 1. GİRİŞ S u kayıpları, su dağıtım sistemle- rinde şebekeye verilen toplam su miktarı ile yasal tüketimmik- tarı arasındaki fark olarak tanımlanır (Alegre vd., 2000; AWWA, 2006; EPA 2009) ve ekonomik bir değer taşımak- tadır (McKenzie, 2001;2002). Özellikle büyükşehirlerde artan su ihtiyacı, yeni su kaynaklarının aranması, arıtılması ve iletilmesini gerektirir ve tüm bu işlemler de ek maliyetler/yatırımlar anlamına gelmektedir. Şebekelerdeki su kayıplarının büyük bir ekonomik kayba sebep olduğu açıkça anlaşıl- maktadır. Ülkemizde belediyelerin ortalama su kayıplarının %50 düzeyinde olduğu belirtilmektedir (Çakmakçı vd., 2007). Uluslararası platformlarda içmesuyu dağıtım şebekeleri için hedeflenen su kayıpları %10-15 olarak sunul- maktadır. Ülkemizin su kaynakları ve kullanılabilir su rezervine bakıl- dığında, suyu kısıtlı ülkeler arasında yer almakta olduğu için içmesuyu dağıtım şebekelerinde su kayıplarının azaltılması, ülkemizde sürdürülebilir su yönetimi alanında atılacak önemli bir adımı teşkil etmektedir. Su kayıp- larının azaltılması konusunda etkin ve uygulaması en basit olan yöntem basınç azaltmadır. İçmesuyu dağıtım şebekelerinde su kayıplarının yönetimi ve azaltıl- ması için öncelikle şebekenin kontrol edilebilen alt bileşenlere (alt bölge- District metered area-DMA) ayrıl- ması gerekir (Charalambous, 2007). Alt bölge girişlerinde sisteme verilen su miktarının anlık olarak incelen- mesiyle sistemdeki arıza anında tes- pit edilebilir ve müdahale edilebilir. Alt bölgelerde, aktif kaçak kontrolü yapılarak borulardaki sızıntılar daha gün yüzüne çıkmadan onarılabilir ve böylece su dağıtım sisteminin daha güvenilir olması sağlanır. Alt bölge- lerin basınçları incelenerek, uygun basınç kontrol yöntemleri ile basınç yönetilebilir, yüksek basınç nedeniyle oluşan yüksek su kayıplarının önüne kolayca geçilebilir (EPA, 2009). Bu çalışma, Antalya-Konyaaltı ilçe- sinde bulunan turistik “BeachPark” izole alt bölgesinde yürütülmüştür. Çalışma kapsamında içme suyu sis- temlerinde meydana gelen su kayıp- larının azaltılması için entegre basınç yönetimi yapılmıştır. Hidrolik model kullanılarak izole alt bölge için gerekli olan optimum basınç değerleri bulun- muş ve uygun basınç kontrol yöntemi önerilmiştir. Önerilen optimum işle- tim basınçlarında izole alt bölgede