Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 39. Sayı (Temmuz-Ağustos 2011)

Su ve Çevre Teknolojileri • Temmuz - Ağustos 2011 53 elde edilecek fırsat ve kazanımlar konusunda bilinç oluşturulması - Atıksu arıtma tesislerinin enerji verimliliği esaslarına uygun ve etkili bir şekilde işletiminin sağ- lanması (işletmecilerin eğitimi) - Atıksu arıtma tesisleri alanında faaliyet gösteren tasarım ve mühendislik firmalarının, konuyla ilgili olarak bilgilendi- rilerek etkin ve verimli enerji kullanımının gelecek projelere dahil edilmesinin sağlanması şeklinde özetlenebilir. 2. Atıksu Arıtma Tesisi Genel 2.1. Atıksu Arıtma Tesisinin Genel Tanımı Tipik bir atıksu arıtma tesisi (bundan sonra ‘tesis’ olarak ifade edilecektir), Biyolokimyasal Oksijen İhtiyacı/Kimyasal Oksijen İhtiyacı’nın (BOİ/KOİ) giderimi, biyolojik, kimyasal ya da karma yöntemlerle fosfor (P) giderimi ve nitrifikasyon ve denitrifikasyon yoluyla da biyolojik azot (N) gide- rimi yapılan işletmeyi ifade eder. Tipik bir tesiste bulunan üniteler aşağıdaki gibidir: - Kaba ızgaralar - Kum tutucu - Ön çöktürme havuzu - Anaerobik tank - Selektör tankı - Anoksik havuz - Aerobik havuz - Son çöktürme - Geri devir pompa istasyonu - Fazla çamur pompa istasyonu - Çamur yoğunlaştırma (birincil ve ikincil çamur) - Çamur çürütme (digestion) - Çamur susuzlaştırma Kaba Izgaralar: Yaprak, saç, kağıt vs. kaba malzeme, sistemin devamında herhangi bir tıkanıklığa neden olmaması için kaba eleklerde tutulur. Kum Tutucu: Sudaki kum muh- tevası, kum tutucuda toplanarak, sistem, pompa ve borulara zarar vermemesi sağlanır. Ön Çöktürme Havuzu: Ön çöktürme havuzunda atıksu içindeki toplam kuru katı madde içeriği yak- laşık olarak yüzde 50 ve organik yük de (BOİ/KOİ) yüzde 30 oranında tutulup çökeltilerek birincil çamur elde edilir. Önçöktürme havuzu kullanıldığında: - Havalandırma tankı hacmi azalır - Çamur çürütme safhasında yüksek oranda gaz oluşumuna neden olan birincil çamur elde edilir - Denitrifikasyon için gereken BOİ miktarı azalacağından denitrifikasyon daha zorlaşabilir. Dolayısıyla, ön çökeltme havuzu kurulması kullanışlı olması veya olmaması, yerel şartlara bağlıdır. Anaerobik Tank: Havasız orta- mın sağlandığı bu havuzlar fosfor gideren bakterilerin sistemde gelişe- bilmesi için kullanılır. Bu bakterile- rin önemli bir özelliği, büyümeleri için gerekli olan fosfor miktarından daha fazlasını bünyelerine alabilme- leridir. Uygun şartlar oluştuğunda kuru ağırlıklarının yüzde 2’si kadar fosfor yerine yüzde 3,5 oranında fosforu bünyelerine alabilmektedir- ler. Uygun şartların oluşması için değişen aerobik ve anaerobik ortam gerekmektedir. Anaerobik şartlar altında bakteriler suya fosfor bırakır, aerobik şartlardaysa sudan fosfor alırlar. Anaerobik havuza, atıksuya ilaveten anoksik havuzdan dönen içsel geri devir de katılır. Selektör Tankı: Selektör, anaerobik tank çıkış suyunu ve kısmen de geri devir çamurunu alan nispeten küçük boyutlu ve anaero- bik bir havuzdur. Bu havuzun bir atıksu arıtma tesisi açısından önemli olmasının nedeni, flamentli bakteri türlerine kıyasla flok oluşturan bak- teri türlerinin gelişmesi açısından daha uygun şartlara sahip olmasıdır. Filamanentli bakteriler anoksik şartlarda ya hiç BOİ gideremez ya da BOİ giderme kapasiteleri yok denecek kadar azdır. Bu durum flok oluşturan bakteriler için tam tersidir. Dolayısıyla, selektördeki anoksik ortamdaki BOİ büyük ölçüde flok oluşturan bakteriler tarafından giderilir. Böylece aerobik şartlara sahip aerobik havuzdaki flamentli bakteriler gelişmeleri için gereken BOİ’yi bulamaz. Anoksik (havalandırmasız) Havuz: Selektör çıkış suyu ve aerobik havuzun sonundan gelen nitratlı içsel geri devir suyu anoksik havuza alınır. Atıksu arıtma tesisi- nin bu aşamasında heterotropik bakteriler çözülmüş oksijen yerine nitrat kullanmak suretiyle KOİ/BOİ oksidasyonunu sağlar. Bu, denitrifi- kasyon sürecinde nitrat azota (gaz) indirgenir. Aerobik Havuz: Sonraki aşa- mada, anoksik havuz çıkışı aerobik tanka verilerek geri kalan KOİ/BOİ de burada heterotropik bakterilerce oksidasyona uğrar. Sisteme gereken çözünmüş oksijen, kabarcıklı ya da yüzey havalandırma yöntemiyle verilir. Ototrofik bakteriler amon- yağı okside ederek sırasıyla nitrit ve nitrata dönüştürür. Bakterilerin büyümesi sonucu oluşan fazla çamur, ikincil çamur olarak fazla çamur pompa istasyonunda bertaraf edilir. Son Çöktürme Havuzu: Son çöktürme havuzunda çamurun sıvı ve katı fazı birbirinden ayrılır. Çöken çamur geri devir çamur pompa istasyonu vasıtasıyla selektöre