Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 170. Sayı (Eylül 2022)

44 SU VE ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ • Eylül / 2022 tır. Bölüm 6.1 altında ayrıntılı şekilde değerlendirilen gös- tergelerden önemli görülenleri aşağıda kısaca açıklanmıştır. Kurumsal performans göstergeleri arasında önemli göstergelerden biri; personel etkinliği ve verimliliğini yan- sıtan “hizmet verilen 1000 abone başına düşen personel sayısı”dır. Bu göstergenin, 29 SUKİ için ortalama değeri 2.6, en yüksek ve en düşük değerleri ise sırasıyla 4.7 ve 1.5 olarak tespit edilmiştir. Her ne kadar bu göstergeye dair dünyada kesin bir standart olmasa da bu değerin yerel şartlara bağlı olarak 2 ila 4 arasında olması beklenmektedir. Bu bakımdan, idarelerin insan kaynakları planlamalarında bu ölçütü dikkate almaları gerekmektedir. İnsan kaynaklarının kapasite gelişimi için yüksek öneme sahip “personel başına hizmetiçi eğitim süresi” için 28 SUKİ’ye ait veri analiz edildiğinde; ortalama hiz- metiçi eğitim süresinin 0.16 saat/personel.yıl olduğu tespit edilmiştir. 28 idareden sadece 6’sının ortalama değerin üzerinde olması, birçok idarenin personel eğitimlerine gerekli önemi vermediklerini göstermektedir. Kurumsal stratejik yönetim göstergeleri arasındaki “geçerli olan ve idarece uygulanan bir master planın var- lığı” göstergesi için bilgi veren 28 idarenin beyanlarına göre geçerli ve uygulanan bir master plana sahip olmayan idarelerin oranı %75’tir. Başta büyükşehirlerdeki SUKİ’ler olmak üzere bütün illerdeki ilgili idarelerin içme suyu, atık su ve yağmur suyu hizmetlerinin etkin ve ekonomik bir şekilde verilebilmesi için iyi hazırlanmış master plan- lara sahip olmaları önem arz etmektedir. Bazı ülkelerde uygulandığı üzere Su ve Kanalizasyon İdarelerince master planların hazırlanması bir zorunluluk haline getirilebilir. Stratejik yönetim alt başlığında bir diğer gösterge olan “idarede AR-GE biriminin varlığı” sorgulandığında, 29 idare arasında müstakil AR-GE birimine sahip idare sayısı sadece 9’dur. İçme suyu ve atık su konularında geniş araş- tırma sahasına sahip sektördeki AR-GE faaliyetlerini yay- gınlaştırmak üzere, yeterli mali ve teknik imkanlara sahip SUKİ’lerin bünyelerinde ayrı bir AR-GE birimi kurmaları önerilmektedir. İdarelerin kurumsal performansını değerlendirmek amacıyla sorgulanan diğer bir önemli performans göster- gesi “idarede varlık yönetimi bilgi sisteminin olup olmadı- ğı”dır. Çalışma kapsamında; 28 idarenin 25’inde 2020 yılı itibarıyla ileri düzeyde bir varlık yönetimi bilgi sisteminin olmadığı görülmektedir. Stratejik öneme sahip bu konuyla ilgili farkındalık çalışmaları suretiyle bu değerin artırılması önemli hedeflerden biri haline gelmelidir. Kurumların ekonomik ve finansal performanslarını belirleyebilmek amacıyla faturalandırma ve tahsilat sis- temleri sorgulanmış olup, bu göstergeye dair veri sağlayan 29 idare için “ortalama tahsilat oranı” %90 olarak belir- lenmiştir. Ekonomik ve finansal performans açısından bir diğer önemli gösterge ise SUKİ’lerin “bütçe gelirlerinin bütçe giderlerini karşılama oranı”dır. İnceleme sonuçlarına göre, bütçe gelirlerinin bütçe giderlerini karşılama oranı ortalaması %94 olup, bu oran %60 ile %128 gibi geniş bir aralıkta değişim göstermektedir. Müşteri hizmetleri alt kategorisinde sorgulanan ödeme gücü ile ilgili gerçekleştirilen değerlendirmede; “su ve atık su faturalarının orta ve alt gelir grubundaki tüketicilerin hanehalkı gelirleri içerisinde ortalama payları”nın sıra- sıyla %1.15 ve %3.54 olduğu görülmektedir. Alt gelir grubundaki tüketiciler için elde edilen ödeme gücü oran- ları incelendiğinde; 29 idarenin 8’inde bu oranın %4’ün üzerinde olduğu görülmektedir. Bu oranların düşürülmesi için tasarruflu armatür ve ekipmanların dağıtılması ve blok (kademelendirilmiş) su tarifesi uygulamalarının yay- gınlaştırılması gibi dengeleyici sosyal tedbirlerin alınması mümkündür. 2020 yılı sonu itibarıyla; değerlendirilen 29 idarenin 21’nde blok (kademelendirilmiş) su tarifesi uygu- lamasının mevcut olduğu görülmektedir. SUKİ’lerde enerji tasarrufu da oldukça önemli bir konu olup, kurumsal performansı etkileyen temel faktör- lerden biridir. Enerji ile ilgili veriler incelendiğinde; “enerji giderlerinin toplam bütçe giderleri içindeki payı”nın farklı kurumlar için oldukça geniş bir aralıkta (%7-43) değiştiği görülmektedir. Enerji giderleri; idarelerin hizmet verdiği şehirlerin topografik yapısı, yerüstü ve yeraltı su kaynakları- nın dağılımı ve şehre uzaklığı gibi faktörlere bağlıdır. Ancak özellikle yüksek oranların elde edildiği idarelerde enerji verimliliği yatırımlarının orta ve uzun vadeli geri ödeme süreleri olması muhtemel olup, pozitif net ekonomik etki oluşturacakları açıktır. Bu kapsamda, “toplam tüketilen elektrik enerjisi içerisinde yenilenebilir elektrik üretiminin payı” da sorgulanmış olup, 26 idare tarafından paylaşılan verilere göre, yenilenebilir elektrik üretimi payının oldukça düşük seviyelerde olduğu (ortalama %4) görülmüştür. Bu idarelerin 7’sinde yenilenebilir elektrik üretimi mevcut değildir. Bu konuda idarelerin acil tedbirler almaları ve yenilenebilir enerji kaynaklarını arıtma tesislerinin bir bileşeni haline getirmeleri gerekmektedir. İdarelerde enerji verimliliği konusunda çalışmalar yapılması sektöre kısa vadede ek maliyetler getirmekle birlikte, orta ve uzun vadede ekonomik fayda sağlayacaktır. Kurumların performanslarını değerlendirmede en temel alanlardan biri içme suyu hizmetleridir. “İçme suyu şebekesi hizmeti verilen nüfus oranı” içme suyu hizmetleri için önemli bir performans göstergesidir. Bu göstergenin idarelerde %80 ile %100 aralığında değişim gösterdiği RAPOR