Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 162. Sayı (Ocak 2022)

48 SU VE ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ • Ocak / 2022 2. MATERYAL VE METOT 2.1 Çalışma Alanı Bu çalışmada Orta Karadeniz Bölgesini içine alan Yeşi- lırmak Havzası ve İç Anadolu Bölgesi’nin büyük bir kıs- mını içine alan Kızılırmak Havzası ele alınmıştır (Şekil 1). Türkiye’nin ikinci büyük havzası olan Kızılırmak Havzası, 1151 km uzunluğu ile Türkiye akarsularının en uzunu olup 78180 km 2 ’lik bir sahanın sularını Karadeniz’e boşaltmak- tadır. 519 km uzunluğundaki Yeşilırmak Havzası ise 36100 km 2 lik alana sahip olup Çarşamba Ovasından Karadeniz’e dökülür. Türkiye akımlarının ölçümü, nehirler üzerine kurulmuş, Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİEİ) ve Devlet Su İşlerine (DSİ)’ne ait akım gözlem istasyonlarında (AGİ) yapılmaktadır. Bu çalışmada 1970-2015 yılları arasında ölçülmüş aylık ortalama akımlar kullanılacak olup akım verileri DSİ’ den temin edilmiştir [DSİ, 2019]. AGİ’ler seçilirken, baraj gölü içerisinde kalmaması, HES etkisinde olmaması, yağış alanının fazla olması, yeterli verinin olması gibi kriterler göz önünde bulundurulmuştur. Kızılırmak havzasında yer alan 5 istasyondan 4 tanesi havzanın yukarı kesimlerinde 1 tanesi ise aşağı kesimindedir. Bu kriterler dikkate alınarak çilen Şekil 1 ’de gösterilen 9 istasyonun genel özellikleri Çizelge 1 ’de, akım verilerinin mevsimsel ve yıllık istatistiksel özellikleri ise Çizelge 2’de gösterilmek- tedir. Örnek olarak Kızılırmak havzasındaki Yeşilhisar istasyonunun yağış alanı 1825 km 2 olup, ortalama debisi 2,6 m³/s’dir. En çok debiye sahip Söğütlühan istasyonunun ortalama debisi 34,9 m 3 /s’dir. Bu çalışmada, yıllık NAO ve AO indeks değerleri, yıl içerisindeki 12 aya ait indeks değerlerinin ortalaması alınarak bulunmuş olup mevsimsel NAO ve AO indeks değerleri ise o mevsime ait ayların indeks değerlerinin ortalamaları alınarak hesaplanmıştır. NAO ve AO indeks değerleri, Ulusal Okyanus ve Atmos- ferik Yönetimi (NOAA) İklim Tahmin Merkezi (CPC) tarafından sağlanmıştır [CPCNW, 2019]. İndekslere ait istatistiksel bilgiler Çizelge 3’de gösterilmiştir. 2.2 Metot Pearson Korelasyon NAO ve AO indeksleri ile mevsimsel ve yıllık Türkiye akımları arasındaki bağlantıyı ortaya koymak amacıyla, indeks değerleri ile Türkiye’nin ortalama akım zaman serileri arasındaki korelasyonları hesaplamıştır [Bayazıt ve Oğuz, 2005]. Denklem (1)’de x_i; yıllık ve mevsimlik akım verilerini, x; yıllık ve mevsimlik ortalama akımı, y_i; yıllık ve mev- simlik NAO ve AO indekslerini, y 1; yıllık ve mevsimsel ortalama NAO ve AO indekslerini, N; veri sayısını, s_x; akım verilerinin standart sapmasını, s_y; indeks değerle- rinin standart sapmasını ifade etmektedir. Bu korelasyon- ların istatistiksel bakımdan anlamlılığı Student’s t- testi kullanılarak α =0,01, α =0,05 ve α =0,1 anlam seviyesinde test edilerek değerlendirilmiştir. Ayrıca NAO ve AO indeks değerlerinin akım değerle- rini ne kadar etkilediğine denklem (2) kullanılarak bakıl- mıştır. (2) Denklem (2)’ de Q_f, atmosferik indislerin negatif ve pozitif fazlarında ölçülen ortalama akım değerlerinin arasındaki farkı göstermektedir. Şekil 1. Yeşilırmak ve Kızılırmak Havzası Çizelge 1: İstasyon özellikleri Çizelge 2: Akım verilerin istatistiksel özellikleri MAKALE