Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 162. Sayı (Ocak 2022)

46 SU VE ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ • Ocak / 2022 MAKALE 1. GİRİŞ A tmosferdeki hava hareketleri, yeryüzünde farklı karaktere sahip iklim özelliklerinin ortaya çıkma- sını sağlar [Yarbaşı ve Martı, 2019]. Bununla bir- likte atmosferik salınımlara bağlı küresel atmosfe- rik indekslerin (NAO ve AO) hidrometeorolojik değişkenler üzerindeki olası etkileri son yıllarda önemli bir araştırma konusu haline gelmiştir. Kuzey Atlantik’te bulunan Azor antisiklon alanı ile İzlanda siklon alanı arasında meydana gelen basınç farkının yıllar arası farklılık gösterdiği ve özellikle kış mevsiminde bu etkinin belirginleştiği ortaya konulmaktadır [Erlat, 2002]. Kuzey Atlantik’te meydana gelen bu meridyenel salınım, Kuzey Atlantik Salınımı (NAO) olarak adlandırılmaktadır [Yetmen, 2006]. NAO pozitif evresindeyken, Azor antisiklon alanında basınç değerleri normalden daha yüksek olmakta, İzlanda siklon alanında ise basınç değerleri normalin altında seyretmekte- dir. Bunun sonucunda Türkiye’de özellikle kış döneminde kurak koşullar ortaya çıkmaktadır. NAO negatif evresin- deyken, Azor ile İzlanda arasındaki basınç farkı azalmakla olup bu dönemde Batı Rüzgârları zayıflamakta ve Türkiye, Kuzey Atlantik üzerinden yağış getiren sistemlerin etki- sinde kalmaktadır [Erlat, 2002]. Arktik Salınım (AO), Kuzey Yarımküre’ deki atmosferik salınımlardan biri olup, Arktik ve kuzey orta enlemleri ara- sındaki basınç değişimleri ile ilişkilendirilmektedir [Türkeş ve Erlat, 2008]. AO indeksi pozitif evresindeyken Akdeniz havzası genel olarak daha kurak ve soğuk geçmektedir [Bozyurt, 2010]. AO’nun negatif evrede olması duru- munda ise Kuzey Amerika’ da ve Avrupa’nın kuzeyinde hava koşulları daha soğuk olmakta, böylece Akdeniz hav- zasında daha sıcak ve yağışlı iklim şartlarının görülmesine neden olmaktadır [Türkeş ve Erlat, 2008]. Bu doğrultuda, literatürde atmosferik salınımların sıcaklık, yağış, akım gibi iklim parametreleri üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğunu belirlemek amacıyla Türkiye’ de ve dünyanın birçok bölgesinde yapılmış çok sayıda çalışma mevcuttur [Trigo vd., 2002; Vicente Serrano vd., 2009; Ward vd., 2016; Iqbal vd., 2016]. NAO ekstrem indislerinin Batı Ana- dolu akarsuları üzerindeki etkileri incelenmiş, 1970- 2014 yılları arasında 12 istasyonda ölçülen aylık akarsu debileri ile NAO arasında ilişki bulunmuştur [Kahya vd.,2016]. Cullen ve de Menocal [Cullen ve de Menocal, 2000], yaptıkları çalışmada NAO’nun Dicle ve Fırat nehirlerinin akımına etkisini incelemişler, akımda meydana gelen deği- şimlerin NAO ile ilişkili olduğunu saptamışlardır. Ayrıca bu nehirlerin kaynak bölgelerine (Türkiye’de) düşen yağış miktarında meydana gelen değişimlerin %27’ sinin NAO ile ilişkili olduğu tespit edilmiştir. [Türkeş ve Erlat, 2003], yaptıkları çalışmada NAO indisleri ile Türkiye’ deki yıllık ve mevsimlik yağışlar arasında negatif bir ilişki saptamış- lardır. Bu ilişkinin özellikle kış ve sonbahar mevsimlerinde ve yıllık olarak kuvvetli olduğunu belirlemişlerdir. [Hurrell, 2000] yaptığı çalışmasında Kuzey Yarımküre’de meteoro- lojik verilerle atmosferik indisler arasında önemli ilişkileri belirlemiş ve bunlar içinde en iyi bilinenin NAO olduğunu ortaya koymuştur. NAO’nun işleyiş mekanizması ile Arktik Salınım’ın (AO) işleyişinin birbirine benzer olduğunu ve negatif ile pozitif evrelerinin örtüştüğünü ifade etmiştir. Bu çalışmada Yeşilırmak ve Kızılırmak havzalarındaki mevsimsel ve yıllık ortalama akım verileri ile NAO ve AO arasındaki ilişki araştırılmıştır. Bu amaçla korelasyon analizinden faydalanılmıştır. Ayrıca yağışın, belirli bir süre geçtikten sonraki etkisinin belirlenmesi için mevsim ötele- meli korelasyon analizi yapılmıştır. Korelasyon katsayılarının önemli olup olmadığı Stu- dent’s t testi ile belirlenmiştir. Ayrıca atmosferik indisle- rin negatif ve pozitif fazlarının akım verilerine etkisi de araştırılmıştır. Yeşilırmak ve Kızılırmak Havzaları Akımları Üzerinde Kuzey Atlantik Salınımı ve Arktik Salınımının Etkilerinin Belirlenmesi* EMRE KEBAPCIOĞLU DSİ 72. Şube Müdürlüğü TURGAY PARTAL Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü * Bu makale DSİ Teknik Bülteni 138. sayısından alınmıştır.