Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 162. Sayı (Ocak 2022)

40 SU VE ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ • Ocak / 2022 Tablo 2. Marmara Denizi Havzasında Kaynağında Oluşan Yayılı Kaynaklı Toplam Azot (TN) ve Toplam Fosfor TP Kirlilik Miktarları ( Ton/Yıl %) Bitkisel üretim Hayvancılık Arazi Örtiisü Toplam Tarım Toplam (A) (B) (C) (A+B) (A+B+C) TN Toplamı (ton/yıl) 155.907 91.327 82.152 247.234 329.387 % Dağılım 47 28 25 75 100 TP Toplamı 35.022 31.024 12.212 66.046 78.257 % Dağılım 44 40 16 84 100 Kaynak: TÜBITAK MAM Çevre ve Temiz Üretim Enstitüsü (2021) oluşan yayılı kaynaklı toplam azot ve toplam fosfor kirletici yüklerinin belir- lenmesi ve buna bağlı olarak bu yük- lerin azaltılmasına yönelik bir çalışma yaptırılmış olup, söz konusu çalışma kapsamında Marmara Denizi'nin gerçek drenaj alanının hassas olarak belirlenmesi amacıyla öncelikli ola- rak 1O km 2 eşik değeri ile Marmara ve Susurluk Havza'larında Marmara Denizi'ne akışı olan toplamda 2.269 adet mikro havza belirlendi. Mikro düzeyde yapılan bu çalışmadan sonra bütünü yönetmenin güçlüğü nede- niyle Marmara Denizi drenaj ala- nında gerek sorunlu bölgelerin tespit edilmesi, gerekse de eylem uygulama alanlarının daha doğru belirlenmesi adına ana nehir kolları gözetilerek Marmara Denizi drenaj alanı top- lamda 1O adet alt havzaya bölün- müştür. Belirlenen mikro ve makro havzaları kirlilik yük indeks değerleri ve yerüstü hidrolojik kirlenme hassa- siyeti durumlarının birlikte değerlen- dirilmiş ve elde edilen sonuçlar Tablo 2 ’de verilmiştir. Tablo 2’de yer alan yayılı kaynaklı yük hesaplamaları alıcı ortama ula- şan kirlilik yükü olmayıp, kaynağında (karada) oluşan toplam azot ve toplam fosfor değerleri olarak ton/ yıl biri- minde hesaplanmıştır. Alıcı ortama ulaşabilecek kirlilik yük miktarının belirlenmesi, çok sayıda parametre ve bu parametrelere ait doğru veri- ler ile oluşturulmuş deterministtik modelleme araçlarıyla mümkün- dür. Havzadaki yayılı kaynaklı TN yükünün% 47'sinin bitkisel üretim, % 28'sinin hayvancılık faaliyetleri ve % 25'inin arazi örtüsünden kay- naklandığı, yayılı kaynaklı TP kirlilik yükünün ise %45'inin bitkisel üretim, % 40'unun hayvancılık faaliyetleri ve % 16'sını arazi örtüsünden kaynak- landığı görülüyor. Sonuç olarak top- lam yayılı kaynaklı TN yüklerinin% 75 oranında tarımsal faaliyetlerden %25 oranında tarım dışı arazi faali- yetlerinden, TP yüklerinin ise % 84 oranında tarımsal faaliyetlerden % 16 oranında tarım dışı faaliyetlerden kaynaklanmaktadır. Burada verilen değerler havzada kaynağında oluşan kirlilik yükü olup, alıcı ortama ulaşan kirlilik yükü belirlenmesine yönelik çalışmalar devam etmektedir. ALT HAVZALARIN YAYILI KAYNAK TOPLAM AZOT VE FOSFOR YÜKÜ Havzada belirlenen 1O alt havza- dan Manyas Gölü alt-havzası, Ulua- bat Gölü alt-havzası ve İznik Gölü alt-havzalarında oluşan kirlilik yükleri nehirler aracılığı ile öncelikle bu göl- lere taşınıyor. Bu alt havzalarda olu- şan ve taşınan kirlilik yükleri öncelikle Manyas, Uluabat ve İznik Gölleri’ni etkilemektedir. Göllere taşınan kirlilik, göllerin kendi iç dinamik döngülerine maruz kaldıktan sonra göllerin çıkış noktasından derelere ve akabinde bu dereler/nehirler vasıtasıyla Marmara Denizi'ne ulaşmaktadır. Dolayısı ile diğer havzalardan farklı olarak yayılı kirliliğin bu havzalardaki göllerde biri- kecek ve göllerden çıkış olması duru- munda Marmara Denizi’ne ulaşacak olmasına rağmen TN açısından olu- şan toplam 329.387 ton/yıl kirliliğin %35'i, TP açısından ise oluşan 78.257 ton/yıl kirliliğin %32'si bu alt havza- larda oluşmaktadır. Alt Havzalar bazında yayılı kay- naklı TN kirlilik yükleri bitkisel üre- tim, arazi örtüsü ve hayvancılık faa- liyetleri sonucu oluşan kirlilik yükleri incelendiğinde Marmara Denizi'ne doğrudan akışı olan havzalar arasında TN açısından toplam yük olarak en büyük pay %26 ile Simav-Susur- luk Çayı alt havzasından gelmekte- dir. Bu alt havzayı %14'1ük pay ile Biga-Gönen Alt havzası ve %10'lik pay ile Kuzey Marmara Havzası takip etmektedir. Tüm yayılı kaynaklı kirli- lik TN yükü açısından incelendiğinde %47'ini bitkisel üretim, %28'sini hay- vancılık faaliyetleri ve %25'ini arazi örtüsü oluşturmaktadır. Buradan yola çıkarak toplam yayılı kaynaklı TN yüklerinin %75 oranında tarımsal faaliyetlerden %25 oranında tarım dışı faaliyetlerden kaynaklanmaktadır. Alt Havzalar bazında yayılı kay- naklı TP kirlilik yükleri bitkisel üretim, RAPOR