Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 152. Sayı (Mart 2021)

54 Su ve Çevre Teknolojileri / Mart 2021 suvecevre.com 2016; Chen vd., 2016) gibi riskler, başlıcalarıdır. Günümüzde birçok ülkede arıtma çamurlarının tarım arazilerine uygula- maları, direktiflerle sınırlandırılmıştır. Görüldüğü gibi arıtma çamurlarının tekrar kullanımından ve değerlendirilmesinden dolayı oluşabilecek bazı riskler bilinse de, arıtma çamurlarının içeriğinde mikroplastiklerin varlığı ve bu mikroplastiklerin yol açabileceği olumsuz etkiler konusunda yapılmış çalışmalara pek rastlanmamaktadır. Atıksu arıtma tesislerindeki mikroplastik giderimi konu- sunda yapılan yeni çalışmalara bakıldığında (Murphy vd., 2016; Carr vd., 2016), üçüncül arıtma yapılan tesislerde MP’le- rin neredeyse %99 oranında tutulduğundan, ikincil arıtma sonucunda da oldukça büyük giderim oranlarından bahse- dilmektedir. Yapılan bir çalışmada MP’lerin büyük kısmının birincil arıtma ünitelerinde, özellikle de çöktürme tankların- daki yoğun çamur kısmıyla uzaklaştırıldığı görülmüş arıtma çıkışındaki filtrelerin, giderime etkisinin oldukça küçük olduğu bildirilmiştir. Bu çalışmaya göre okyanus ve yüzeysel sular- daki MP’lerin sorumlusu atıksu arıtma tesisi çıkışı deşarjları değildir (Carr vd., 2016). Fakat yapılan çalışmalarda, Atıksu arıtma tesislerinin çevresel sulara mikroplastik taşınmasında bir vasıta olduğu da bildirilmektedir (Mason vd., 2016). Literatürde, MP’lerin, ön arıtım ve aktif çamur arıtım kademelerinde yüksek verimlerle giderildiği bildirilmiştir. Fakat buna rağmen şehirlerde büyük hacimlerde ve sürekli olarak çalışan tesislerdeki (hatta ileri arıtma yapan tesisler- den bile) giderilemeyen kısmın alıcı ortama “sürekli deşarj edilmesi” sebebiyle atıksu arıtma tesislerinin alıcı ortamlar için ciddi bir MP kaynağı olduğu söylenebilir (Talvitie vd., 2015). Atıksu arıtma tesisleri (AAT); su kaynakları için bir taraftan önemli bir mikroplastik kaynağı olarak bilinirken (Browne vd., 2011; Fendall ve Sewell 2009), diğer taraftan da tesise gelen mikroplastiklerin çoğunun arıtma çamurlarında tutulabilmesi sayesinde, çevredeki mikroplastikleri azaltıcı bir rol oynamaktadır (Li vd., 2018; Leslie vd., 2017; Mason vd., 2016; Mahon vd., 2016; Nizzetto vd., 2016; Mintenig vd., 2017). Bu çalışmada amaç, klasik arıtma tesislerinde oluşan arıtma çamurlarındaki mikroplastik kirliliğini gösterebilmek, arıtma çamurlarının değerlendirilmesi ve yönetimi konula- rında çevre ve sağlık açısından tedbirler alınmasının gerek- liliğine dikkat çekebilmektir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Arıtma çamurunun alındığı aktif çamur ile arıtma yapan tesis genel itibariyle; giriş yapısı, kaba ve ince ızgaralar, havalandırmalı kum ve yağ tutucu, havalandırma havuzları ve son çökeltim havuzları ünitelerinden oluşmaktadır. Tesis, kuru havalarda 198.800 m3 /gün, yağışlı havalarda 271.941 m3 /gün atıksuyu arıtabilecek ve 1.625.767 eşdeğer nüfusa hizmet edebilecek kapasiteye sahiptir. Alınan katı (mekanik susuzlaştırma ünitesi) ve sulu (yoğunlaştırma ünitesi) arıtma çamuru numunelerinde fenton oksidasyonu ve ağırlaştırıl- mış çözeltide yüzdürme ile mikroplastikler etkin bir şekilde ayrılmıştır. Ekstrakte edilen mikroplastikler bir mikroskop (Olympus, BX51, Tokyo, Japan) altında incelenerek; sayılmış ve sınıflandırılmıştır. Çamur incelemede, çok az numunenin temsil edici özellik taşımaması, fazla miktarda numune alındığında ise işlem zorluğu ve MP’lerin birbirini örtmesi gibi problemler bulun- maktadır. Bu sebeple 100 mL’de inceleme yapılması çamur- larla ilgili ortalama bir bilgi verebilir. Bu miktarda çamur ile yapılacak ayırmada aşağıdaki yöntem önerilebilir. Sonuçlar açısından çamur incelemede 100 mL çamur üzerinde; çözün- dürme, oksidasyon, yüzdürme, filtrasyon işlemlerinden sonra mikroskopla inceleme yapılabilir. 1) 100 mL sıvı çamur saf su eklenerek seyreltilir. 2) H₂ SO₄ asit ile pH 3 civarına getirilir (3.32). 3) 3,5 g FeSO4 .7H₂ O eklenir. 4) Daha sonra 25 mL H₂ O₂ (%35) eklenir. 5) 5 dakika yüksek devirde karıştırma 30 dakika yavaş karıştırma 45 rpm’de yapılır. 6) Reaksiyon tamamlanması için bekletilir. 7) Nötralizasyon için NaOH eklenerek pH 7-8 civarına ayarlama yapılır. 8) Reaksiyonun sonlanması için yeterli süre beklendikten sonra 8 g ZnCl₂ eklenir. 9) Numunenin üzeri kapatılarak bir gece laboratuvarda bekletilir ve 20 veya 50 mikronluk filtre ile filtrasyon yapılır. 10) Filtre mikroskopta incelenir ve sayım yapılır. 3. BULGULAR Atıksu arıtma tesisinden alınan katı ve sulu arıtma çamuru numunelerindeki (50mL) mikrolif, parçacık ve film şeklindeki mikroplastiklere ait bazı mikroskop görüntüleri Şekil 1 a) ve b)’de görülmektedir. Atıksu arıtma tesisinden alınan katı ve sulu arıtma çamuru numunelerindeki MP varlığını ve miktarını incelemek ama- cıyla başta yapılan işlemler ve elde edilen sonuçlar Tablo 1 ve 2’ de verilmiştir. Çalışmalar 50 mL numune kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Katı ve sulu çamurdan MP ayırma işlem- leri için kullanılan farklı kimyasallarla muamelelerine ait liste ve kimyasalların farklı miktarları ile yapılan çalışmalara ait sonuçlar sırasıyla verilmiştir. Çamurun yapısında yoğun miktarda farklı safsızlıkların MAKALE