Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 145. Sayı (Ağustos 2020)

44 Su ve Çevre Teknolojileri / Ağustos 2020 suvecevre.com (HRT) daha kısa olmasına olanak tanıması (az hacimde yük- sek arıtma potansiyelidir), %99’lara dayanan AKM giderimi, çıkış KOİ ve BOİ konsantrasyonunun çok düşük olması göze çarpan avantajlarıdır. MBR sistemlerinin dezavantajı ilk yatı- rımmaliyetleriyle ve değişken maliyetleriyle (elektrik tüketimi ve membranların kullanım süresi gibi) ilişkilidir. Memebranlardan birçok kaynakta MBR uygulamalarının dezavantajında konvansiyonel bir aktif çamur uygulama- sına göre membran kullanım masrafından dolayı ilk yatırım maliyetinin yüksek olduğu ilk sırada gösterilmektedir. Burada MBR tesisinde kullanılan ve ilk yatırım maliyetini yükselten membran maliyeti ile tesisin kurulması için ihtiyaç duyulan alanın daha küçük olması sebebiyle arazi giderinden ne kadar tasarruf edileceği kıyaslanmalıdır. Bu kıyas sonrası her ne kadar membran önemli bir maliyet tutsa da özellikle İstanbul gibi arazi giderinin yüksek maliyet oluşturduğu bölgelerde ilk yatırım maliyeti MBR lehine değişebilir ve dezavantaj olmaktan çıkabilir. MBR Uygulamalarında Dünyadaki Küresel Pazar Arıtma teknolojileri arasında MBR sistemi 2015 yılında Dünya genelinde 1.5 milyar dolar seviyelerine ulaşmıştır. Evsel atıksuların MBR ile arıtımında membran tedarikçisi Kubota, Mitsubishi Rayon, Zenon, Tianjin Motimo, Toray, Origin Water Technology gibi firmalar pazarın %80-85’ine hakim durumdadır. ABD ve Alman menşeili (GE-ZeeWeed, Siemens Water Tech vb.) membran terdarikçi firmaları da pazarda yerini tutmuş şirketlerdir. 2010 yılına kadar MBR teknolojisi kullanılarak atıksu arı- tımı yapılan dünyadaki en büyük 20 proje incelendiğinde 1.157.000 m 3 /gün atıksu arıtma kapasitesi olduğu ve bu pro- jelerin en büyüğü olan Çin’de Shending River MBR tesisinde, 110.000 m 3 /gün atıksuyun arıtıldığı görülmektedir. 2010–2017 yılları arasında sadece Çin’de MBR sistemi ile kurulan 20 projenin arıtma kapasitesine bakıldığında 3.003.000 m 3 /gün olduğu görülmektedir. Bu projelerin beş tanesi 200.000 m 3 / gün arıtma kapasitesinin üzerindedir. Sadece yedi yılda MBR sektöründe Çin’de yaşanan gelişme yedi yıl önceki dünya verilerini üçe katlamıştır. Bu kıyastan da anlaşılacağı üzere MBR uygulamaları sektörde çok hızlı büyümektedir. Günümüzde Almanya, Amerika ve Japonya, Çin, Singa- pur gibi ülkelerde arıtımdan anlaşılan yalnızca, atıksuyun arı- tılıp yasaların ön gördüğü kriterlerin sağlanıp deşarj edilmesi değil; atıksuyun arıtılarak yeniden değerlendirilebilmesi ve su kaynaklarının tükenmesinin önüne geçilmeye çalışılmasıdır. MBR Uygulamalarında Türkiyedeki Durum Özeti Türkiye’de MBR kullanımında büyük kapasiteli arıtma- lardan çok, 50-100 m 3 /gün arıtım sağlayan paket arıtma modellerine rastlanmaktadır. Ülkemizde atıksu arıtmanın kanala deşarj etmekten çok, geri kazanabilmek olduğu anla- yışı istenilen düzeyde gelişememiştir. Türkiye’de ilk büyük ölçekli sayılabilecek membran biyoreaktör sistemi, ODTÜ (Orta Doğu Teknik Üniversitesi) yerleşkesinde araştırma amaçlı olarak çıkış sularının kampüs çimlerini sulamada kul- lanılması için kurulmuştur. 200 m 3 /gün arıtma kapasitesine sahip tesis çim sulama masraflarında yılda yaklaşık 240 bin TL tasarruf sağlamıştır. MBR kullanılan nispeten büyük ölçekli kentsel atıksu arıtma tesisi sayısı dörttür. Bu tesislere kısaca göz atarsak; • Konacık (Muğla) MBR Atıksu Arıtma Tesisi; 3.000 m 3 / gün atıksu arıtma kapasiteli, 3.600 m 2 alan üzerine kurulmuştur. Arıtılan su park ve bahçe sulamasında kullanılmaktadır. Proje ve inşa maliyeti yaklaşık 9 milyon TL’dir (2011) • İznik (Bursa) MBR Atıksu Arıtma Tesisi; 9.000 m 3 / gün atıksu arıtma kapasiteli, 7.045 m 2 alan üzerine kurulmuştur. Arıtılan sular İznik Gölü’ne deşarj edilmektedir. Proje ve inşa maliyeti yaklaşık 13 milyon TL’dir (2013) TEKNİK Şekil 2. MBR Membran Kaseti