Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 143. Sayı (Haziran 2020)

46 Su ve Çevre Teknolojileri / Haziran 2020 suvecevre.com büyük altyapı kararlarında bir dönüm noktasına ulaşıldığı gözlenmektedir. Dünya ülkelerinde yaygınlaşan bu yaklaşımın ülkemizde de özellikle büyükşehir belediyelerindeki yeni yatırımlarda uygulamaya geçtiğini görmekteyiz. Atık yönetiminde; atık üretiminin kaynağında azaltılması ve zararlılığının önlenmesi, atığın yeniden değerlendirilmesi, enerji eldesi ve en son aşamada bertaraf edilmesi esasları uygulanmaktadır (Resmi Gazete, 2015). Atıksu arıtma süre- cinde uygun teknolojiler kullanmak suretiyle oluşacak çamur miktarının azaltılması (çamur minimizasyonu) mümkündür. Geri kazanım, yeniden kullanımı ve değerlendirilmesi ise ikinci adım olarak ele alınmaktadır. Arıtma çamuru minimizasyonu ile hem işlenen çamur miktarında azalma sağlanarak çamur işleme ünitelerinin hacimleri ve maliyetlerinin düşürülmesi, hem de bu işlemler sonrasında uzaklaştırılması gereken çamur hacimlerinin önemli ölçüde azaltılmasını sağlamakta- dır. Arıtma çamuru miktarının azaltılması amacıyla kullanılan yöntemleri iki grupta değerlendirmek gerekir: a) üretim aşamasında arıtma çamuru miktarının azaltıl- ması (kaynakta azaltma), b) oluşan çamur miktarının azal- tılması amacıyla uygulanan ön işlemler (dezentegrasyon). Atıksu arıtımı sırasında aşırı biyokütle üretimini azaltan yöntemler (liziz-kriptik büyüme, ozonlama ve saf oksijen kullanımı, OSA prosesi, membran biyoreaktörler, kimyasal ayrıştırıcılar, vb), arıtma çamurlarının işlenmesi ve bertaraf edilmesinde günümüzde uygulanan yöntemleri önemli ölçüde değiştirme potansiyeline sahip, daha ekonomik ve çevre dostu alternatifler olarak değerlendirilmektedir. Oluşan çamur miktarının azaltılmasına yönelik uygulanan teknikler (dezen- tegrasyon) ile çamurun ileri derecede stabilizasyonu, oluşan atık miktarının azaltılması ve anaerobik çürütücülerde biyogaz verimliliğinin artması, dolayısıyla çamurdan daha fazla enerji üretimi sağlanabilmektedir. Bu amaçla uygulanan yöntemler mekanik, kimyasal, termal ve biyolojik yöntemler olarak sınıf- landırılır. Daha genel olarak, çamur miktarının azaltılması ve çamur bertarafı ve yeniden kullanımı kavramları, halihazırda uygulanan atıksu proseslerine bağlıdır; sürdürülebilir çamur yönetimine ilişkin çabaların tüm atıksu arıtma tesisi boyunca kaynak geri kazanımı ile bütünleştirilmesi gerekmektedir. Çamur yönetimi, geleneksel yasal düzenlemeye dayalı arıtma temelli yaklaşımdan kaynak geri kazanımına dayalı bir işlet- meye dönüştürülmelidir. BİR KAYNAK OLARAK ARITMA ÇAMURU Arıtma çamurundan enerji ve materyal kazanım potansi- yeli çamurun yapısal özelliklerine bağlıdır. Çamurun özellikle- rini belirlerken bu heterojen yapıyı altı grup halinde sınıflamak mümkündür (Rulkens W., 2008): 1. Toksik olmayan organik karbon bileşenleri (yaklaşık olarak kuru maddenin %60), bunların büyük bir kısmı biyolojik orijinlidir. 2. Azot ve fosfor içeren bileşenler 3. Toksik organik ve inorganik bileşenler: a) Zn, Pb, Cu, Cr, Ni, Cd, Hg, ve As gibi ağır metaller (konsantrasyonları 1-1000 mg/L arasında değişir), b) poliklorlu bifeniller (PCBs), polycyclic aromatik hidrokarbonlar (PAHs), dioksinler, pestisitler, lineer alkil sülfonatlar, nonil fenoller, polibro- mürler vb. 4. Patojenler ve diğer mikrobiyal kirleticiler 5. Silikatlar, alüminatlar, kalsiyum ve magnezyum içeren bileşenlerden oluşan inorganik maddeler 6. Su (%1 ile %95 arasında değişen oranlarda) Tüm bu bileşenlerin bir karışım halinde bulunması arıtma çamurunun ana problemini oluşturmaktadır. Organik karbon, fosfor ve azot içeren bileşikler, çamur içeriğindeki değerli bile- şenler olarak düşünülür. İnorganik bileşenler için de bu durum söz konusudur. Sürdürülebilir arıtma, bu değerli bileşenlerin geri kazanılması ve yararlı kullanımı; arıtma çamurunun veya çamur arıtma işlemlerinden gelen atık materyallerin insan ve çevre üzerindeki etkilerinin azaltılması anlamına gelmektedir. Çamurun nihai olarak bertaraf edilmesi, taşınımı veya arıtma sürecindeki verimliliğinin artırılması için çamurdaki suyun giderilmesi gerekmektedir. Arıtma çamurundan enerji geri kazanımı için çeşitli alternatif yöntemler mevcuttur. Aşa- ğıda detayları verilen bu yöntemlerin bir kısmı gerçek ölçekli tesislerde halihazırda uygulamada olmakla birlikte, bir kısmı laboratuvar ve pilot ölçekli araştırmaların sürdürüldüğü, halen ekonomik ve teknik uygulanabilirliği kanıtlama aşamasında olan teknikleri içermektedir (Cordell, D., vd., 2011; Tyagi, V.K. ve Lo, S.L., 2013; Raheema, A., vd., 2018; Oladejo,J.,vd., 2019). KAYNAK GERİ KAZANIMI İÇİN UYGULANAN YÖNTEMLER Arıtma çamurundan kaynak geri kazanımı için bilinen ve MAKALE