Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 143. Sayı (Haziran 2020)

Su ve Çevre Teknolojileri / Haziran 2020 39 suvecevre.com madenci kasabası olan Aberfan’a (Merthyr Tydfil - South Wales) doğru sessizce akarak kayar. Önce önüne geçen bir çiftlik evini arkadan da içinde insanların yaşamlarını sürdür- düğü 7 evi daha yerle bir etti (Şekil 1). Tam bu sıralarda küçük yaştaki çocukların eğitim gör- düğü ve topoğrafik olarak daha aşağıda bulunan Pantglas okulundaki çocuklar ders ara zilinden hemen sonra sınıflara henüz dönmüşlerdi. Dağdaki madencilik atık çöplüğü okula doğru kaymaya devam ettiği sırada tehlikeyi ikaz edecek alarmı vermek mümkün olmadı. Olası tehlikeli durumlar için kurularak düzenlenmiş alarm sistemi çalışmamıştı. Çünkü defalarca denenmesine rağmen alarm işi için kullanılan tele- fon kablolarındaki duyarsızlık veya kopukluk buna engel oldu. Facia sonrasındaki olay soruşturma mahkemesi daha sonradan bu iletişim arızalarının doğruluğuna ve var oldu- ğuna karar verdi. Bu kapsamda mahkeme “felaket çok hızlı oldu, telefon ile uyarı insanların yaşamını güvenceye alamadı“ şeklinde bir tespit yaptı. Yine olayın geliştiği saatlere gidelim. Yamaçtan daha aşa- ğıdaki Kasabadan hiç kimse bu anlık gelişmelerden haberdar olmadı ve kimse bir şey görmemişti. Bunun başlıca nedeni, dağlarda hava güneşli ve berrak olmasına karşın Aberfan Kasabasında sisli puslu bir hava koşulu geçerliydi. Görüş mesafesi yaklaşık 500 metre civarındaydı. Ancak bu facianın neden olduğu büyük gürültüyü herkes duymuştu. Pantglas küçük çocuklar okulundaki 8 yaşındaki Gaynor Minett 4 yıl sonra o günden hatırladıklarını şöyle anlatmıştı. “Olağanüstü büyük bir gürüldemeydi ve bütün okul ölüme gitti. Sonrasında meydana gelen derin sessizlikte bir toplu iğne düşüşünü bile işitebilirdiniz. Arkadaşlarımın her biri oturduğu yerde çaresizce dondu kaldı ve toprağa gömüldü. Yukarıdan gelen kütle gürültüsünün arttığı anda ben tam kalkmak için sıramın sonuna doğru yönelmiştim ve o anda pencereden baktığımda siyah renkli kocaman yığınları gördüm. Bundan daha fazlasını hatırlamıyorum ama geriye dönüp baktığımda arkadaşlarımı saran korkunç kabus göz- lerimin önünde henüz yeni başlamıştı. sessizlikte bir insan ya da çocuk sesi duyamadım”. [1] Kayma – heyelan felaketi okulu yuttu ve kasabanın yak- laşık 10 dan çok ev toprakla gömüldü. Daha sonra toplam olarak derin bir sessizlik egemen oldu. Yıkıntının tuzağına düşen George Williams isimli kişi Aberfan faciasında 144 kişi yaşamını yitirdi. Bunların 116’sı Pantglas okulu öğrencisi çocuklar ve 5 kişi ise onların öğretmeniydi. Diğerleri ise evle- rinde bu facianın kurbanı olmuşlardı. Kasabanın tüm insanları ve polisler kurtarma faaliyetlerine büyük gayretle katıldılar. Kurtarılan küçük bir çocuğun kucakta taşınma resmi olayın simgesi olarak benimsendi (Şekil 1). Zemin – Yer ve Topoğrafya Özelliklerindeki Gelişmelere Göre Kayma Felaketi Nasıl Oldu? Toprak kaymasının aşamalarını sanki canlı bir anlatım gibi burada vererek olaydan ders çıkartılmasını amaçlamış olacağız. Olayın gelişim aşamalarını Şekil 2’de verdik. Her bir resim karesinde (a – h arasi 8 kare resim) olayın gelişmesi açıklanarak değinim yapıldı. Bölgenin daima yağışlı olması düşünüldüğünde fela- ketten önce sürekli ağır yağan yağmur suları kumtaşı içine yoğun şekilde doluyor (Şekil 2, a). Böylece, akan sular hem yüzeydeki kömür atık malzemeleri ve hem de daha alttaki geçirimli kumtaşı içerisine hapis oldu. Çünkü alttaki kayaç geçirimsizdir ve suyu yukarıya kusuyor. Buradaki su kaçacak yani akacak başka bir ortam bulamadı. Suya iyice sature olan yani doyan üstteki atık malzemeler aşırı ağırlıktan dolayı artık akma durumuna geçmeye hazırdır (Şekil 2, b). 21 Ekim sabah saat 07:30’da görevliler sahadaki yağışların kömür madeni atıkları ve moloz yığınlarının gece boyunca 3 metre civarında çöktüğünü belirledi. Maden ocağı şirketinin güvenlik ofislerine telefon hattı kesik olduğu için tepedeki çalışanlar mevcut problemi ve kaygı verici durumu bizzat yürüyüp giderek yetkililere gecikmeli haber verdiler (Şekil 2, c). Bu süreçte saat 09:00 sıralarında tepedeki moloz ve çamur atıkları 6 metre çökme oluşturacak şekilde akmaya devam etti (Şekil 2, d). Şekil 1. South East Wales bölgesi ve Aberfan kasabası (Altta). Birçok can kaybına yol açan kömür madeni atıklarının dağdan Aberfan kasabasına doğru kayması sonucu ortaya çıkan görünüm ve kurtarma faaliyetleri. Kayıpların bulunduğu anıtsal yerleşim alanı.